Feitelijke gegevens

• 2019
• 269 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

En ik geef je de roomboter aan. Mijn ogen volgen de botervloot. Een verjaardagscadeau van mij lang geleden, dat ding. Ik kijk hoe je hem naast je bord zet.

Samenvatting

Judith (23 jaar) is met haar derde studie (filosofie) gestopt en weer teruggekeerd naar het huis van haar oma Nini bij wie ze is opgegroeid. Haar vader heeft ze nooit gekend en haar moeder is bij de geboorte van Judith gestorven. Oma is de enige overlevende in de familie van het kamp Auschwitz en is zo langzamerhand aan het dementeren. Ze is al 93 jaar. 

Judith is met haar studie gestopt, omdat ze na een eenmalig seksavontuurtje met de vriend (Olger) van haar studiegenoot Amy  zwanger is geraakt. Ze had het hem nooit verteld en had een abortus ondergaan. De vriendschap met Amy, Olger en diens zus Saskia is meteen verbroken.
Judith houdt van films en leest in een advertentie dat ze kan meedoen als figurant in een oorlogsfilm over Auschwitz. Ze meldt zich aan en wordt opgeroepen voor de draaidagen (februari 2010). Ze vindt het leuk werken op de filmset. De eerste opnamen spelen in Eindhoven, de volgende in een inrichting in Gelderland waarvan de gehele instelling in één nacht werd opgepakt en afgevoerd. Ze speelt als figurant de rol van verpleegster en doet dat met natuurlijk talent. Er gebeurt ook wel wat met de relaties onderling tussen de filmsterren. Zo luistert ze bij toeval een gesprek tussen de vrouwelijke en de mannelijke hoofdrolspeler af. 

Ze reist op en neer naar haar  huis in Rotterdam. Op een draaidag wordt haar oma niet lekker en ze wordt opgenomen in het ziekenhuis. Ze wil eigenlijk van oma weten hoe het in de oorlog allemaal ging en wat er met haar moeder is gebeurd. Die was immers bij de geboorte van Judith overleden. Er worden ook 's nachts opnamen gemaakt, nl. wanneer de ontruiming van een inrichting met verstandelijk gehandicapten  wordt vastgelegd. Hoofdrolspeler Jack prijst haar om haar talent. Zelf vertelt Judith aan haar filmmaatje Wendy dat ze zelf best een verhaal zou kunnen verfilmen en ze onthult het verhaal van een meisje dat zwanger wordt van de vriend van een vriendin. (Dat is dus haar eigen verhaal) 

Bij een bezoek aan oma Nini in het ziekenhuis hoort ze van het personeel dat oma geen bloed wil afstaan. Dat is een restverschijnsel van de angst voor de Duitsers in Auschwitz. Later mag ze weer het ziekenhuis uit, maar terug in haar huis merkt ze dat oma steeds vergeetachtiger wordt. Vooral 's nacht moet ze heel goed opletten op wat oma doet.

Op draaidagen komen nu heftige scènes voor: de gaskamerscènes in Auschwitz en het transport zelf naar het concentratiekamp met de gehandicapten. Alles wordt 'levensecht' opgenomen, wat nare angstgevoelens bij vooral de figuranten oproept. Daar zijn ook geestelijk gehandicapten bij en die zijn bang voor de uitkleedscène in Auschwitz. Het wordt allemaal zo realistisch opgenomen, waardoor Judith op een bepaald moment denkt dat het net lijkt of ze zelf in het kamp zit. Heel erg is ook de opname van Judith die daadwerkelijk kaalgeschoren wordt zoals dat in het kamp gebeurde. Haar mooie krullen dwarrelen op de grond  en ze moet kaal naar huis. Als haar oma dat kale hoofd ziet, herleeft voor haar de oorlogsrealiteit. Ze loopt die nacht weg en pas na lang zoeken vindt Judith haar terug op een kruispunt van een drukke weg.

De opname van de reis naar het kamp wordt opgenomen in het plaatsje Zuid-Hollandse Achthuizen. Ze neemt haar oma mee als er een dag geen oppas voor haar is. Ze laat haar achter in de auto. Dat gaat eerst best goed. Maar ze weet uit de auto te komen en komt brullend op de filmset. Ze wordt door de catering beziggehouden, maar voor oma Nini lopen fictie en werkelijkheid door elkaar heen. Ze haat de Duitze 'soldaten'. Ze ziet in de schuur muizenkeutels en liggen en strooit die over de cupcakes die worden uitgedeeld. Sommige figuranten eten ervan. Er komt natuurlijk ruzie op de set. Judith vlucht naar huis en gaat niet meer terug voor de laatste drie draaidagen.

Oma wordt steeds moeilijker te verzorgen en de huisarts zorgt ervoor dat ze versneld kan worden opgenomen in een zorginstelling. Judith heeft dan het huis alleen. Ze mist de première van de film en wordt een dag later gebeld door medefigurante Wendy. Ze kijkt die dag  naar een talkshow waarin regisseur Verschueren over zijn film "De krankzinnigen" mag komen praten. Ze besluit zelf naar de bioscoop te gaan, maar is onthutst van wat Verschueren van de opnames heeft gemaakt. Hij heeft daaruit zijn eigen keuzes gemaakt. Dat is zijn visie op de werkelijkheid. Het is echter anders dan Judith zich had voorgesteld en ze vindt dit een vorm van verraad. Haar ontkomen aan de gaskamers krijgt min of meer het verhaal van verraad. Ze voelt zich schuldig tegenover oma Nini. 

In de allerlaatste alinea gaat ze op bezoek bij oma in haar tehuis. Ze schuift aan in bed bij oma Nini. Eindelijk is voor die vrouw de oorlog voorbij.

Personages

Judith

Judith is een jonge studente (23) die met drie studies is gestopt, nadat ze een abortus heeft ondergaan na een sekscontact met de vriend van haar vriendin Amy. Ze kan haar vriendinnen niet meer onder ogen komen. Ze heeft niet verteld aan de student met wie ze seks had, dat ze in verwachting was. Judith keert terug naar haar inmiddels dementerende oma die vanaf haar geboorte voor haar heeft gezorgd, omdat Judiths moeder bij de geboorte van Judith is overleden. Dat mantelzorger-zijn is niet heel erg leuk, vooral 's nachts is de oma aan het spoken. Judith die gek is op films wil wel als figurant meespelen in een film over WO II. De film krijgt een regisseur die ze bewondert. In het begin is alles vreemd, maar op het gebied van het acteren krijgt Judith complimenten vanwege haar natuurlijke talent. Natuurlijk dreigt er ook even een liefdesaffaire te ontstaan tussen haar en de hoofdrolspeler. Judith moet telkens naar huis in Rotterdam terug om voor haar oma te zorgen. De opnames vergen veel energie en Judith is vaak erg moe. Dan komt daarbij nog de zorg voor oma, die ook nog wel eens wegloopt..De keus die Judith maakt om haar oma bij de laatste opnames mee te nemen naar de opnames, pakt verkeerd uit. Oma kan fantasie en werkelijkheid niet scheiden en verstoort de opname van een filmscène. Ook neemt oma op een creatieve manier wraak op de vijandige 'soldaten.' Daarmee wordt de positie van Judith onhoudbaar en ze besluit niet meer te gaan voor de laatste draaidagen. Enkele maanden later gaat de film in première. Judith is daar niet bij en ziet later ook een talkshow op televisie met de regisseur. Ze besluit de film in de bioscoop te zien en is verbijsterd hoe de opnames in de film zijn gerangschikt door de regisseur. Hij heeft zijn visie op de werkelijkheid gegeven. Het brengt Judith wel dichter bij haar oma (zie de slotpassage)

Nini

Nini is 93 jaar en slachtoffer van de Holocaust. Ze is de enige overlevende in de familie. Haar man en dochter Rosa zijn vergast. Het leven is zwaar en na een tweede huwelijk sterft haar tweede dochter Elma bij de geboorte van Judith. Als die tijd neemt Nini met haar man de zorg voor Judith op zich. Na de studie-ellende is Judith mantelzorger voor de dementerende Nini. Die heeft steeds meer moeite om heden en verleden van elkaar gescheiden te houden, wat ten slotte uitdraait op een incident bij de filmset. De dementie wordt steeds erger, waardoor de huisarts ervoor zorgt dat ze wordt opgenomen in ene verzorgingstehuis. daar zal ze haar laatste dagen slijten.

Quotes

"Ik wou dat ik gewoon een moeder had gehad. Jij en opa waren al oud toen ik bij jullie kwam wonen. Ik was blij dat ik uit huis kon. Nog maar een paar weken geleden studeerde ik filosofie, had een kamer naast de Laurenskerk en een baantje bij Cinerama. Ik zag alle nieuwe films, ging uit, studeerde, las veel, had plezier. Ik kwam misschien niet zo vaak thuis als ik vond dat zou moeten, maar hé, welke student doet dat wel? Ik dacht dat alles hetzelfde zou blijven, maar nu ik gestopt ben met mijn studie, mijn kamer heb opgezegd en geen van mijn oude vrienden meer spreek, blijkt het hier veranderd" Bladzijde 12

"De nachten zijn het ergst. Het is stil tot een uur of halfeen. Dan word je wakker en moet je naar het toilet. Vooral ’s nachts heb je last. Je zegt dat liggen niet goed voor je is. Van je gestommel word ik wakker. Ik help je de trap af, als je me laat helpen. Midden in de nacht lijkt alles twee keer zo lang te duren. In de gang is het koud. Op de wc nog kouder." Bladzijde 14

"Toto zit nog steeds in d egang naar de deur van de kast te kijken. Ik begrijp het ineens en doe hem open. In de hoek zit je. Zo goed en zo kwaad als het ging ben je daar in elkaar gedoken. Doodsbang voor de soldaten en voor de valse hond die ze bij zich hadden." Bladzijde 149

""Maar Nini het was niet jouw schuld!" En dan je met kribbige stem, het vertrouwde chagrijn :"Natuurlijk was het mijn schuld. Ik had met ze mee moeten gaan." ( uitleg: "naar de gaskamers")" Bladzijde 239

"Het meisje van de catering is terug in de caravan. Daar heb je op gewacht. Ik geef het handje vol keutels aan jou. Je komt uit de schaduw en loopt naar de tafel met de dienbladen. Je strooit muizenkeutels over de cupcakes. Als hagelslag. " Bladzijde 233

"De blauwige cijfers op je linkerarm. Ze zijn in de huid weggezonken maar nog altijd leesbaar. (Oma Nini heeft in Auschwitz gezeten)" Bladzijde 199

""Verder is er niemand meer."Ik zie aan hem dat hij niet doorheeft dat ik het letterlijk meen. Ik laat het. "Dit is niet het echte leven. Vergeet dat niet." Nee, maar wat is het dan wel? Ik heb niets aan het echte leven. Het echte leven is een leeg huis. En jij die steeds verder van me wegdrijft. " Bladzijde 137

Thematiek

Fantasie en werkelijkheid

Fictie en werkelijkheid past als thema het beste bij deze roman. Oma Nini heeft in de oorlog verschrikkelijke dingen in Auschwitz meegemaakt. Ze is de enige overlevende in de familie. later krijgt ze een kleindochter Judith, wiens moeder gestorven is bij de geboorte. Na ingrijpende gebeurtenissen in Judiths leven is ze gestopt met haar studie en gaat ze weer terug naar haar oma, die haar heeft grootgebracht. Oma Nini is aan het dementeren.Daar heeft Judith wel moeite mee. Ze ziet een advertentie om te kunnen figureren in een film over de Tweede Wereldoorlog. Door mee te doen wil ze dichterbij haar oma komen. Dat lukt wel, want de opnamen zijn soms heel ingrijpend. Er lijkt bij sommige opnames soms een directe vermenging van fictie (fantasie) en werkelijkheid te ontstaan. Judith lijkt midden in de oorlog te zitten. Dat wordt helemaal duidelijk wanneer ze oma Nini een keer mee naar de filmset neemt. De oude vrouw ziet de nepsoldaten aan voor echte Duitse nazi's en dat geeft herrie op de filmset. Ze bestrooit als een soort wraak zelfs de cupcakes van de soldaten met muizenkeutels. Dat maakt de situatie van Judith op de filmset onmogelijk. Ze stopt. Enkele maanden later ziet ze de film in de bioscoop. Tot haar grote schrik heeft regisseur Verschueren toch een eigen visie op de werkelijkheid gemaakt van de opnamen die hij had gemaakt. Dat voelt als een soort verraad voor Judith.

Motieven

Vriendschap en verraad

Judith pleegt verraad aan de vriendschap met Amy door met haar vriend Olger te gaan stappen en seks met hem te hebben. Ze wordt ook zwanger van hem. Het is eigenlijk een vorm van overspel.

Wraak

Oma Nini neemt op de set van de film toch nog wraak op de Duitse soldaten. Ze pakt muizenkeutels en strooit die als hagelslag over de cupcakes die de nepsoldaten (immers figuranten) aangereikt krijgen. Dan breekt toch wel "de pleuris"uit.

Jodenvervolging

Oma Nini heeft in de oorlog in het kamp Auschwitz gezeten. Ze heeft het overleefd, maar haar man en kind niet. Die gegeven wordt het onderwerp van de film die regisseur Verschueren wil maken. Judith geeft zich als figurant op om zo nader tot de kern van haar oma's problemen te komen.

Abortus

Na een one-night-stand met Olger blijkt Judith zwanger te zijn van hem. Hij heeft een relatie met haar studievriendin Amy, die dit een vorm van verraad vindt. Na die ene keer is Judith zwanger geraakt, maar ze heeft dat niet verteld aan Olger. Ze besluit abortus te plegen.

Dood

Er zijn veel joden vermoord in de kampen. Hans, de man van Nini en Rosa haar dochtertje worden vergast. Haar tweede dochter Ella, sterft bij de geboorte van Judith.

Dementie en geheugenverlies

Nini lijdt aan geheugenverlies en dementeert. Ze is al 93 en heeft 'nachts nog steeds last van haar herinneringen. Na het opzeggen van haar derde studie zorgt Judith voor haar oma.

Kunstwereld

De kunstwereld (lees: filmwereld) speelt een belangrijke rol in de roman. Judith wordt figurante in een film over de Tweede Wereldoorlog. Ze maakt kennis met de manier van werken in die tak van de kunst. Dat vertelt ze uitgebreid hoe dat in zijn werk gaat. En ook dat het resultaat van de film eigenlijk iets anders is dan de opnamen die in willekeurige volgorde zijn opgenomen. Ook over de manier waarop de crew, de cast en de figuranten met elkaar omgaan wordt in de roman beschreven.

Wo ii: nasleep en verwerking

De Tweede Wereldoorlog staat ook centraal. Nini heeft het overleefd, maar draagt nog wel de gevolgen van de oorlog. Wanneer Judith in de film over de oorlog gaat meespelen, lopen heden en verleden steeds door elkaar heen. Op een bepaald moment gaat oma Nini mee naar de set en kan dan fictie en werkelijkheid niet meer van elkaar scheiden.

School- en studentenleven

Judith heeft maar liefst drie studies aangepakt, maar ze heeft ze alle drie na één jaar beëindigd. De laatste, filosofie, heeft ze niet afgemaakt, omdat ze zwanger werd van Olger. Judith volgde haar colleges in Rotterdam.

Familiebanden/familiebetrekkingen

In de roman is de band tussen een oude oma (93 ) en haar kleindochter van 23 de belangrijkste familierelatie. Ze gaat na het verbreken van haar derde studie in huis bij oma om voor haar te zorgen. Dat gaat niet altijd even gemakkelijk. Om loopt wel eens weg en heeft duidelijk last van het oorlogsverleden. Ze wil ook nooit eten weggooien.

Schuld(gevoel)

Dit motief is bekend. Het is het schuldgevoel van de overlevende. Wie uit een concentratiekamp kon komen, had na de oorlog vaak het gevoel van schuld. "Waarom heb ik het gered en en moesten anderen (vaak familieleden) de gaskamers in. Zo'n zelfde schuldgevoel krijgt Judith. De opnames zijn namelijk door elkaar gemaakt en het eindresultaat (de film) zit anders in elkaar dan ze zich had voorgesteld. Haar ontkomen als verpleegster aan de gaskamers krijgt in de ogen van de filmkijker waarschijnlijk een verraderlijk tintje.

Motto

"De geschiedenis is een zooitje waar wij een verhaal van maken.'
(Marcel Möring, Louteringsberg)

"In all of my work I have never begun by asking the big questions because I was always afraid that I would come up with small answers; and I have prefered therefore to address these things with are minutiaie or details in order that I might then be able to put together in a gestalt a picture which, if not an explanation, is at least a description, a more full description of what transpired."

(Raul Hilberg , historicus, citaat uit Shoa van Claude Lanzmann)

 

Opdracht

wederom Wim

Titelverklaring

In de roman gaat de verteller Judith (23 jaar)  als figurant meespelen in een film over WO II. haar oma heeft in het concentratiekamp Auschwitz gezeten. De dagen dat ze moet meespelen noemt ze de "Draaidagen".  Maar in het woorddeel "Draai.." zit ook nog de betekenis van kanteling. Er wordt gedraaid tussen fictie en werkelijkheid. En uiteindelijk (wanneer Judith de film in de bioscoop ziet) ook nog tussen de werkelijkheid van de opnamen en de versie die de regisseur er van heeft gemaakt.

Structuur & perspectief

DE roman is onderverdeeld in 17 hoofdstukken die niet getiteld zijn. Er is wel een nummering. De hoofdstukken zijn op zich chronologisch gerangschikt, maar binnen de hoofdstukken denkt de verteller een aantal keer terug aan wat er tussen haar en een vriend bij de studie is gebeurd. Die korte flashbacks (one-night-stand en abortus)   verbreken voor de lezer de chronologische volgorde niet.

Judith vertelt in de o.t.t. behalve in de flashbacks met het uitgaan met Olger en de gevolgen daarvan./ Die staan in de o.v.t.  Ook bijzonder is wel het perspectief waarin Judith zich steeds  rechtstreeks tot haar oma wendt.  Dat kun je als lezer steeds zien als de verteller "je/ jij" gebruikt. 

Decor

Het is duidelijk wanneer het verhaalheden speelt, want in hoofdstuk 3 geeft Judith aan dat de eerste draaidagen in februari 2010 worden uitgevoerd. Ze duren enkele maanden. In juni besluit Judith niet meer naar de set te gaan. In het najaar komt de film in de bioscopen. Er is derhalve sprake van een vertelde tijd van ongeveer 9 maanden.

Het decor is in het verhaalheden de stad Rotterdam waar oma Nini woont. Judith trekt na het verbreken van haar derde studie weer bij haar in.
Maar de opnamen voor de film van regisseur Verschueren worden gemaakt in Eindhoven, Apeldoorn en Achthuizen. Maar een symbolisch decor (dat op de achtergrond een allesoverheersende rol speelt)  is natuurlijk het kamp Auschwitz  waar oma Nini heeft overleefd, maar haar man en dochtertje in de gaskamers zijn vernietigd.

Stijl

De roman is in een vlotte stijl geschreven. Er zijn geen lastige woorden en complexe zinstructuren. Daarbij gevoegd een fijne bladspiegel en je "treint"door de roman. In het begin lijken er over de filmopnamen teveel onnodige details gebruikt te zijn door de vertelster, maar als de scènes uit Auschwitz worden opgenomen,  zijn die juist heel belangrijk voor de spanning.
Ook met de dialogen zit het wel goed. Daarom is de roman goed te lezen voor scholieren en studenten. Het onderwerp grijpt je naarmate de opnamen vorderen steeds meer bij de keel. 

Slotzin

Het past net. Je nestelt je tegen mij aan. Toen je nog bij je ouders woonde. Nini, was er geen oorlog. Eindelijk ben je de oorlog voorbij.

Beoordeling

Mooi opgebouwde roman over een kleindochter en een oma die de enige overlevende van de familie  van de Holocaust is. Door in een film als figurant te gaan spelen hoopt kleindochter Judith haar oma beter te kunnen begrijpen. Zelf heeft ze ook al een vervelende situatie in haar privéleven (de abortus en het verraad aan haar vriendin) meegemaakt. 

De roman geeft een heel nieuwe kijk op de nawerking van de Tweede Wereldoorlog, zoals die voor verschillende generaties kan gelden. De spanning van de opnamen op de filmset wordt steeds groter en de vermenging van fictie en werkelijkheid  vergroot de spanning voor de lezer. Geschiedenis is altijd een visie op de feiten. Verschillende mensen zien beiden iets anders  in een aan zich voordoend feit. Dat is wel de kern van de roman. 
Aanrader, ook voor scholieren en studenten.