Der Hals der Giraffe door Judith Schalansky

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 222 pagina's
• Uitgeverij: Signatuur

Flaptekst

Eerste zin

‘Zitten,’ zei Inge Lohmark, en de klas ging zitten.

Samenvatting

Inge Lohmark is 55 jaar en al dertig jaar biologiedocente en er gaat weer een nieuw schooljaar van start. Ze hecht veel waarde aan orde en houdt haar leerlingen daarom strak in het gareel. De leerlingen dienen haar te vousvoyeren en ze heeft zeker geen lievelingetjes. Bijlessen en psychologische testen vindt ze onzin en het is het best om de zwakke leerlingen direct met de waarheid te confronteren; dat ze nooit een nuttig lid van de samenleving zullen worden.

Dit jaar geeft ze onder andere les aan de derdeklassers. Haar klas bestaat uit Jennifer, Saskia, Ferdinand, Kevin, Laura, Tabea, Erika, Paul, Tom, Ellen, Annika en Jakob (zie blz. 20-21 in het boek voor een plattegrond van de klas). Meteen bij de eerste kennismaking doorziet ze al haar leerlingen en ze heeft voor geen van hen een goed woord over. Zo heeft Annika een saai gezicht, Ellen heeft een konijntjesblik en Kevin omschrijft ze als ‘morsig en opschepperig. Gerafeld dons op bovenlip, puisterig gezicht. Dom maar veeleisend – de ergste combinatie.’

Ook met haar collega’s kan ze het niet echt goed vinden. Volgens haar is Karola Schwanneke te vriendschappelijk met haar leerlingen en ze vindt het verschrikkelijk dat ze zichzelf laat tutoyeren door haar leerlingen. Daarnaast heeft ze totaal geen verstand van biologie, wat ook een grote bron van irritatie is voor Inge Lohmark. Maar ook met haar andere collega’s kan ze nog maar net de pauze doorkomen.

De school waar Inge Lohmark en haar collega’s lesgeven is aan het doodbloeden. De behoefte aan onderwijs in de streek krimpt en de school kan de concurrentie met andere scholen niet aan. Toch houdt de directeur, Kattner, hoop en besluit iedere woensdag een toespraak te houden om de leerlingen en de docenten te motiveren. Inge Lohmark ziet echter hoe het werkelijk zit en vraagt zich af wat ze zal doen wanneer de school moet sluiten. Ze voelt zich te oud om op een andere school opnieuw te beginnen.

Inge Lohmark heeft een relatie met Wolfgang, een struisvogelfokker. Ze heeft ook een dochter, Claudia, maar die is twaalf jaar geleden naar het buitenland geëmigreerd. Inge Lohmark mist haar en vindt het maar vreemd dat haar dochter zich niet voorplant, dat is immers het levensdoel van de mens.

In de loop van het schooljaar ontwikkelt Inge Lohmark een opmerkelijke obsessie voor Erika, een van haar leerlingen. Homoseksualiteit past niet in het beeld dat Inge Lohmark van het leven heeft, namelijk dat het enige doel van de mens het voortplanten van zichzelf is. Er is dan ook geen moment dat Inge Lohmarkt haar gevoelens voor Erika duidt als gevoelens van verliefdheid. Wanneer de schoolbus een keer niet rijdt ziet Inge Lohmark Erika bij de bushalte staan en biedt haar een lift aan. Wanneer het meisje bij haar in de auto zit voelt ze een enorme begeerte naar haar die ze nog maar net weet te onderdrukken. 

Ellen, die in de klas zit die Inge Lohmark zit, wordt gepest. Inge Lohmark ziet dit wel eens gebeuren maar ze is van mening dat ze niet moet ingrijpen omdat dat nou eenmaal de natuur is van de mens en je zwakkelingen niet moet beschermen. Op een gegeven moment wordt Inge Lohmark gestoord in haar les door Kattner. Wanneer ze meeloopt naar zijn kantoor zit Ellen daar, huilend. Kattner is woedend en wil weten hoe het kan dat Inge Lohmark niet weet wat er in haar klas speelt of niet aan de bel trekt wanneer een van haar leerlingen maandenlang wordt gepest. Kattner zegt dat ze haar les mag afmaken maar laat merken dat hij het niet ziet zit dat zij nog langer lesgeeft op zijn school. Inge Lohmark is hierna totaal in de war en krijgt flashbacks naar de tijd dat Claudia nog jong was. Ze heeft haar eigen dochter ook onderwezen en was er getuige van dat ze werd gepest in de klas. Haar dochter vroeg haar om hulp, als kind aan haar moeder. Maar Inge Lohmark was op dat moment als lerares in functie en wist niet hoe ze kon voldoen aan de vraag van haar dochter.

Personages

Inge Lohmark

Inge Lohmark is de hoofdpersoon van het verhaal en als lezer kijk je als het ware door haar bril naar de wereld. Ze heeft een opmerkelijke persoonlijkheid en dit wordt gereflecteerd in haar gedachten. Ze benadert alles vanuit de biologie en is van mening dat je de natuur zo veel mogelijk zijn gang moet laten gaan. In de praktijk komt dit erop neer dat ze bijvoorbeeld niet ingrijpt wanneer kinderen in haar klas worden gepest. Omdat het hele verhaal vanuit het perspectief van Inge Lohmark wordt verteld blijven de gedachten van andere personages buiten beschouwing. Deze personages ondersteunen vooral het verhaal en bieden de mogelijkheid voor Inge Lohmark om haar gedachten te projecteren. Deze personages maken verder dus geen ontwikkeling door, wat bij Inge Lohmark wel het geval is. Ze begint het nieuwe schooljaar met het idee om gewoon verder te gaan waar ze voor de zomervakantie was gestopt, maar haar gevoelens voor Erika brengen haar in de war. Ook de gebeurtenissen rondom Ellen brengen haar in verwarring omdat hierdoor de herinneringen aan haar gepeste dochter weer naar boven komen.

Wolfgang

Man van Inge Lohmark, een struisvogelfokker, en eigenlijk meer getrouwd met de vogels dan met haar. Wolfgang is verliefd op de vogels. Met zijn hoofd zit hij nog in de DDR, die allang niet meer bestaat.

Claudia

Dochter van Inge Lohmark, die twaalf jaar geleden naar het buitenland is geëmigreerd. Is gepest toen ze jong was in de les van haar moeder.

Quotes

"Planten zetten energiearme stoffen om in energierijke. Bij de dieren was het andersom. Wij zijn gewoon niet autotroof. In elk blaadje, in elke piepkleine bladgroenkorrel voltrekt zich elke dag weer het wonder dat ons allemaal in leven houdt. Epidermis, cuticula, palissadeweefsel. Als je groen zou zijn, hoefde je niet meer te eten, geen boodschappen meer te doen, niet meer te werken. Je hoefde helemaal niets meer te doen. Het zou volstaan om een beetje in de zon te gaan liggen, water drinken, kooldioxide op te nemen, en alles, maar dan ook alles was geregeld. " Bladzijde 69

"‘Hou je van me?’ Jennifers kinderstemmetje. ‘Tuurlijk.’ Al op zo’n volwassen toon. ‘Zeg mijn nummer eens.’ ‘Wat?’ ‘Mijn mobiele nummer. Dat zul je toch wel vanbuiten kennen.’ Vrouwelijke logica. ‘Hoezo? Dat staat toch in mijn mobieltje.’ ‘Toe, zeg nou.’ ‘Nul … eh … zes …’ ‘En verder?’ Hij kwam niet verder." Bladzijde 97

Thematiek

Beroepsproblemen

De manier waarop Inge Lohmark haar lessen geven is niet meer van deze tijd. Ze krijgt hier dan ook commentaar op van de onderwijsinspectie maar weigert zich aan te passen.

Motieven

Homoseksualiteit

Zijdelings wordt het thema homoseksualiteit aangehaald door de gevoelens die Inge Lohmark voor Erika krijgt. Zelf omschrijft ze het niet als zodanig omdat dit niet in haar levensvisie past, maar als lezer ligt het wel voor de hand om het zo te interpreteren.

Toekomstdroom

Inge Lohmark is geeft biologielessen en dit bepaalt haar totale wereldbeeld. In het verhaal wordt veel aandacht besteed aan biologische processen. Haar wereld nastreven is een toekomstdroom voor een betere wereld.

Trivia

Het boek bevat verschillende illustraties die ook door Judith Schalansky zijn gemaakt en een beeldende aanvulling zijn op het verhaal.

Titelverklaring

De titel ‘De lessen van mevrouw Lohmark’ kun je heel letterlijk nemen; het boek draait vooral om de biologielessen die ze geeft aan de leerlingen. Maar als lezer lees je de gedachten van Inge Lohmark die betrekking hebben op de hele wereld om haar heen. Inge Lohmark bekijkt alles vanuit de biologie en heeft hierdoor soms een wat ongewone levensvisie. Je zou de lessen dus ook als een soort levenslessen op kunnen vatten.

De vertaalster heeft er overigens voor gekozen om de titel niet letterlijk te vertalen. De oorspronkelijke titel luidt ‘Der Hals der Giraffe’ dat ‘de hals van de giraffe’ betekent. Dit verwijst naar een passage die begint op bladzijde 203. Hier zet Inge Lohmark uiteen hoe de giraffe zo’n lange nek heeft gekregen.

Structuur & perspectief

Het verhaal bestaat uit drie delen die de titels ‘ecosystemen’, ‘erfelijkheid’ en ‘afstammingsleer’ dragen. Op de rechterbladzijde staat telkens in de rechterbovenhoek een woord dat de strekking van die bladzijde duidt, zodat je als lezer makkelijker iets terug kan vinden. De tekst wordt hier en daar afgewisseld met illustraties die ook bij het verhaal aansluiten. Wanneer het bijvoorbeeld over kwallen gaat is er een illustratie afgebeeld die verschillende soorten kwallen in detail toont.

Het verhaal is niet-chronologisch, er zijn namelijk verschillende flashbacks, bijvoorbeeld naar het moment dat Claudia wordt gepest in de les van Inge Lohmark.

Het verhaal wordt verteld vanuit een personale verteller. Als lezer lees je enkel de gedachten van Inge Lohmark. 

Decor

De vertelde tijd is ongeveer een schooljaar. Het begin op de eerste schooldag na de zomervakantie. Als lezer kun je het tijdsverloop vooral opmaken uit de schoolvakantie. Zo wordt er bijvoorbeeld verteld wanneer het herfstvakantie is. Ook de biologie geeft tijdsaanduidingen. Op bladzijde 155 lees je bijvoorbeeld dat de ginkgoboom bloeit, en dat gebeurt in het najaar. Het deel ‘afstammingsleer’ begint in de lente, wanneer het bijna Pasen is. Dat is vlak voor het moment dat Kattner haar les onderbreekt en haar confronteert met het feit dat er een leerlinge uit haar klas al maanden wordt gepest.

Het verhaal speelt zich af in het voormalige DDR. Hier wordt verschillende keren aan gerefereerd in het boek maar Judith Schalansky benadrukt in interviews dat dit niet het hoofdthema is van haar verhaal en dat dit ook niet de reden is dat Inge Lohmark zo’n conservatief personage is. De belangrijkste locatie van het verhaal is de school waar Inge Lohmark lesgeeft maar deze wordt niet heel gedetailleerd beschreven. Daarnaast zijn er nog enkele passages bij Inge Lohmark thuis. Haar man is een struisvogelfokker en Inge Lohmark beschrijft onder andere met welke apparatuur de kuikens worden uitgebroed. 

Stijl

Judith Schalansky hanteert een kenmerkende schrijfstijl in dit boek. De gedachten van haar personage Inge Lohmark staan centraal en dit versterkt ze door het gebruik van korte zinnen, soms maar van enkele woorden. Hierdoor wordt extra benadrukt dat het om een stroom van gedachten gaat. Vooral richting het eind van het verhaal worden de zinnen steeds korter, waarschijnlijk omdat Inge Lohmark steeds verwarder raakt. Er is wel sprake van dialogen maar de gedachten hebben de overhand. Toch wordt het niet langdradig en leest het snel, juist door die korte zinnen. Een kort fragment ter illustratie van het bovenstaande: ‘Buiten was de gang nog leeg. Elk lesuur een eeuwigheid. Die eindeloze vijfenveertig minuten. Het invalrooster voor volgende week. De uitval van Bernburg. Naar het heette zelfs zelfmoordgedachten. Tot nader order ziek gemeld. Alweer. Allemaal hokjes. Gevolgen.’ (p.207) 

Slotzin

Inge Lohmark stond bij het hek en keek ernaar.

Beoordeling

‘De lessen van mevrouw Lohmark’ is een origineel verhaal met een opmerkelijk personage in de hoofdrol. Ondanks haar strikte gedachten weet ze toch sympathie op te wekken. De biologie is op ingenieuze wijze door het verhaal verweven en zonder dat het er te dik bovenop ligt steek je er toch wat van op. De illustraties zijn een leuke aanvulling op het verhaal en zorgen ervoor dat het een mooi verzorgd geheel wordt. 

Recensies

"Zo verbeeldt Schalansky Lohmarks adoratie voor het perpetuum mobile van de vegetatie die te zijner tijd alles zal overwoekeren zodra de mens er niet meer is om de groene natuur opzij te dringen." http://www.nu.nl/boek/297...ark.html

"Het moge duidelijk zijn dat Lohmark met haar afwijkende visie op de wereld niet makkelijk te begrijpen valt, laat staan dat het makkelijk is voor de lezer om sympathie te voelen voor Lohmark. Toch weet Schalansky zowel begrip als sympathie te bewerkstelligen door de lezer op overtuigende wijze mee te voeren in de gedachtewereld van Lohmark. Dit komt vooral door de directe, zakelijke stijl waarin het boek geschreven is, maar ook door de wijze waarop het boek is opgebouwd." http://www.8weekly.nl/art...isme.html

Overhoor jezelf