Feitelijke gegevens
- 18e druk, 1962
- 221 pagina's
- Uitgeverij: De Bezige Bij
Flaptekst
De zaak 40/61 bepaalt zich niet tot een biografie van Adolf Eichmann of tot de beschrijving antisemitische gruweldaden, het behelst vooral het zeer persoonlijke ooggetuigenverslag van Harry Mulisch van het historische proces Jeruzalem (1961). Verder wordt verslag uitgebracht van een reis naar Berlijn, waar de ruïne van Eichmanns kantoor werd onderzocht, en van een reis naar Polen, waar een bezoek werd gebracht aan het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. De zaak 40/61 is een uniek document, geschreven met een volledig persoonlijke inzet.
Eerste zin
Zolang de historische mensheid bestaat, heeft zij het tafereel gekend van een eenzame man, oog in oog met zijn vernietiging, belichaamd tegenover hem in een college mannen, dat de samenleving vertegenwoordigt.Samenvatting
De zaak 40/61 is een boek dat over het waar gebeurde juridische proces tegen Adolf Eichmann in Jeruzalem gaat. Het richt zich voornamelijk op Harry Mulisch' ooggetuigenverslag en visie op de zaak. Aangevuld met informatie over Eichmann en reizen naar belangrijke plekken die met Eichmann te maken hebben. Gideon Hausner is de openbare aanklager die Eichmann schuldiger vindt dan Hitler en andere nazi's. Eichmanns advocaat Servatius probeert te bewijzen dat hij verantwoordelijk was zonder schuld te hebben.
Omdat het boek uit verschillende artikelen die in de Elsevier in 1961 uitkwamen bevat, ga ik ieder artikel apart samenvatten.
26.3.1961: De vonnis en de executie:
Er zijn voor Eichmanns proces een aantal andere belangrijke processen in de geschiedenis geweest. Bijvoorbeeld die van Socrates, Jezus, Jeanne d'Arc en Lodewijk XVI. Het verschil tussen Eichmanns zaak en de hiervoor genoemde is dat er voor Eichmann geen sympathie bestaat. Er is bijna een volledige consensus (gelijkgestemde mening) over zijn schuld.
Ook verwachten mensen berouw van Eichmann en is het opmerkelijk dat hij beweert dat hij dit niet heeft. Mulisch vraagt zich echter af wat berouw voor nut heeft. Is het juist niet vervelend voor de slachtoffers als ze dan eigenlijk voor niets dood zijn gegaan?
Daarnaast vergelijkt Mulisch Eichmann met de soldaten die de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki hebben gedropt. Het valt op dat hoewel de Amerikaanse soldaten een verschrikkelijke daad hebben verricht, ze toch worden aangezien als helden. Dit komt enkel omdat zij aan de winnende kant van de oorlog staan. Deze soldaten hebben net zo'n groot trauma en schuldgevoel als hun vijanden. Zij verlangen juist naar een proces.
Mulisch vindt dat executie door een beul zo vreemd en onpersoonlijk is. De beste straf voor Eichmann is zelfmoord na berechting. In dat geval hoeft de beul geen criminele daad te begaan met een juridisch pardon.
26.3.1961: Eichmanns twee gezichten:
Als je Eichmanns foto in 2 stukken snijd en van ieder helft een heel gezicht maakt door een helft te spiegelen krijg je twee hele verschillende gezichten. Dubbel links lijkt op het gezicht van een normale burger maar is in feiten juist het beeld van de moordzuchtige moordenaar. Dubbel rechts komt overeen met de algemene beeld van Eichmann. Het duivelse schrikbeeld, maar eigenlijk is dit de verbeelding van de realisatie van de daden die hij is begaan tijdens zijn nazi-tijd. Het is zijn gebroken en getraumatiseerde gezicht. Als hij er uit zag als dubbel links zou het schuldgevoel missen en zou hij echt een gevaarlijke man zijn. Juist de combinatie van de twee maakt Eichmann een mens.
2.4.1961: Biografie van een Duitser:
Door middel van een korte biografie van Eichmann schetst Mulisch alweer een contrast met het vooroordeel over mensen zoals Eichmann. Hij was zijn hele leven lang geen moordmachine, zelfs toen hij er mee bezig was niet. Als kind was hij erg introvert, een boekenwurm. Als student ging hij veel met joden om en was erg over hun te spreken. Kort in zijn adolescentie heeft hij een wilde fase gehad waar hij zijn schedelbreuk aan te danken heeft. Mulisch vraagt zich af hoe hij in de SD terecht is gekomen en waarom hij specifiek zich bezig ging houden met de jodenvervolging. Hij gelooft dat Eichmann door zijn gehoorzaamheid, vlijt en stiptheid zo'n hoge ambtenaarsrol toegewezen heeft gekregen. Juist het feit dat hij de joden begreep kon hij het best die ambt uitvoeren. Maar het was duidelijk geen antisemiet, jodenhater of overtuigde nazi.
6-29.4.1961: Jeruzalems dagboek I:
Mulisch reist naar Jeruzalem om het proces tegen Eichmann zelf bij te wonen. Eenmaal aangekomen in Israel beschrijft Mulisch kleurrijk hoe het land er uit ziet en hoe overduidelijk een lange en complexe geschiedenis in dit land schuilt. Een geschiedenis die voortgezet wordt met het proces. Het gebouw waar het proces gehouden wordt is het tegenbeeld van de rest van het land: modern en druk.
Tijdens dit proces staan Eichmanns advocaat Servatius en aanklager Gideon Hausner tegenover elkaar. Servatius pleit dat Eichmann slechts een opvolger van het bevel is van de hoogste autoriteit op dat moment. Om deze reden, wanneer zijn nazi-eed voorbij was, is Eichmann een vreedzame burger geworden in Argentinië. Iedereen had het kunnen doen. Hausner gebruikt het argument dat Eichmann verder ging met joden vervolgen toen Hitler het stop zette. Door de consensus over Eichmanns schuld en de overtuigende manier hoe Hausner het brengt gelooft Mulisch dat de hond in de pot zit. Hij besluit terug naar Nederland te gaan na een korte rondreis door Israel.
21.5.1961: Een ruïne in Berlijn:
Na zijn terugkomst in Nederland besluit Mulisch naar Berlijn te gaan om belangrijke plekken te bezoeken waar Eichmann zijn “daden” heeft begaan. Maar vlak voordat hij vertrekt krijgt hij een telefoontje van mensen die gecharmeerd zijn door zijn visie op het proces. Mulisch realiseert zich nu pas dat zijn blik op de zaak pro-nazi geïnterpreteerd kan worden.
Eerst bezoekt hij de villa waar de Wannsee conferentie is gehouden, de plek waar de Endlösung is uitgesproken. Het verleden is er totaal uitgewist doordat er een rijke vrouw woont die het pand in de zomer aan schoolklassen verhuurt.
Vervolgens bezoekt Mulisch het hoofdkantoor van Eichmann in de Kufurtstrasse. Eerst komt hij niet binnen omdat de eigenaars bang zijn dat hij een journalist is die voor een sensatiekrant schrijft. Toch komt hij binnen, maar het gebouw is totaal verwoest. Alleen de sporen van de geallieerde soldaten zijn achter gebleven, niks van Eichmann zelf. De vrouw die hem rondleid vertelt hem dat Eichmann een doodnormale, vriendelijke man was.
28.5.1961: De gruwel en zijn afbeelding:
Door de moderne media als de radio is het voor het eerst in de geschiedenis dat gruweldaden zo wijd verspreid zijn. Ook speelden de nazi's in op de functionaliteit van de media waardoor het nazisme zich in Duitsland ook snel kon verspreiden.
Door voorbeelden te geven van de daadwerkelijke gruweldaden van de nazi's en gruwelijke fictieve kunstwerken en ideeën probeert Mulisch het verschil tussen Himmler of Hitler en Eichmann te schetsen. De daad is echt geweld, in kunst is geweld geaccepteerd omdat het niet echt is. Eichmann is een kunstenaar en Himmler en Hitler de moordenaars.
4.6.1961: De gruwelen en zijn oorsprong:
Volgens Mulisch is de oorsprong van het nazisme bepaalde beelden in plaats van woorden. Vaak worden de nazi's met verschillende denkers vergeleken die een duister beeld op de wereld hadden en worden sommige van deze als de inspiratie van het nazisme gezien. Bijvoorbeeld Goblineau en Nietzsche, maar dit klopt volgens Mulisch niet. Het is eerder het beeld dat deze denkers vormden, in plaats van wat zij zeiden. Hitler hoefde niet te lezen om zijn ideologie te creëren. Hij wist.
11.6.1961: Het bevel als Fatum:
Mein Kampf kan je niet als een ideologie van een politieke denker maar als een beschrijving van de toekomst die Hitler voor ogen had. Een toekomst die deels uit was gekomen. De Tweede Wereldoorlog was onontkoombaar, dat was ook zonder Hitler gebeurt, maar het uitroeien van joden was zijn eigen toevoeging.
Mulisch onderscheid drie categorieën in jodenmoordenaars. De eerste is Hitler, die het als een offer van ongedierte ziet voor het behalen van zijn doel. De tweede groep is Himmler, de gelovige die zonder Hitler joden enkel had gehaat. Door Hitlers openbaring werd hij gedreven om de “onmensen” uit te roeien. En de derde categorie is die van Eichmann, de man die niet in de ideologie gelooft maar in het opvolgen van het bevel van de autoriteit. Hierdoor is Eichmann schuldiger dan de andere categorieën omdat hij mensen uitroeit in plaats van “ongedierte”.
18.6.1961: Het ideaal der psychotechniek:
Het puur alleen opvolgen van orders zonder zelf na te denken ziet Mulisch als het functioneren van een machine in plaats van een mens. Eichmann verschilt met een machine omdat een machine gefabriceerd is en Eichmann verwekt is. De machinepsychologie is een lastig concept. De personen die het hebben zijn zelf niets zolang ze geen autoriteit hebben. Zij gedragen zich zoals er van hun verwacht wordt op dat moment. Hierdoor snappen ze niet dat ze slecht doen omdat zij niet begrijpen dat anderen niet zo veel waarde aan het bevel koppelen als wat zij doen. Dit technische element in het nazisme was erg belangrijk voor het kunnen toelaten en laten gebeuren van zulke gruweldaden.
19.6-2.7.1961: Jeruzalems dagboek II:
Mulisch keert terug naar Jeruzalem om het proces weer bij te wonen. Op dit moment in het proces gaat Eichmann een verklaring ter verdediging afleggen onder eed. Door zijn langdradige manier van spreken raakt het geduld van de bijwonende op en wordt hij gevraagd om bondiger te vertellen. De objectiviteit van het verhaal verdwijnt, Eichmann blijft bij het orders opvolgen verhaal. Zoals in het laatste stuk begrijpt Eichmann niet dat hij verkeerd zit.
In de tussentijd leest Mulisch een autobiografie van Eichmann die hij tijdens gevangenschap heeft geschreven. Hier komt ook duidelijk het beeld naar voren dat Eichmann zo'n menselijke machine is. Eichmann beschrijft ook dat zijn wereld instortte toen zijn autoriteit – Hitler – verdween. Echter gaat het verhaal, vooral bij de kant van de aanklager rond, dat Eichmann tijdens zijn nazi-tijd minder rustig was en brutaler was. Het leek bijna alsof die het wel met passie deed en er in geloofde.
Mulisch maakt hierna weer een rondreis door Israel die illustreert wat voor lange geschiedenis de plek heeft en hoeveel belangrijke personen van de geschiedenis hier dood zijn gegaan. Hierna vertrekt hij weer uit Israel.
13.8.1961: Over schuldgevoel, schuld en werkelijkheid:
Jurist Landau verliest een hoop punten bij het proces omdat hij heel erg gefixeerd was op de gemythologiseerde, negatieve, onmenselijke beeld van de nazi's. Het blijkt veel menselijker te zijn en het beeld dat Eichmann een moordenaar is klopt niet. Hij is de medeplichtige. Landau wilde teveel bewijzen.
20.8.1961: Gezond verstand. Christenen en Thomas Mann:
Weer wordt beschreven dat Eichmann niet door had dat hem zo'n groot proces stond te wachten toen hij opgepakt was. Dit was door zijn onbegrip dat wat hij heeft gedaan zo'n grote daad is. Hierdoor krijgt hij zijn eerste mentale inzinking. Op het einde van het proces is het een gebroken man.
Mulisch beschrijft dat de joden een oplossing hebben gevonden voor hun bescherming. Een gediscrimineerde of bedreigde jood kan naar Israel verhuizen en is daar veilig. De rest van de wereld moet maar wachten tot er weer zo'n verschrikking als de Tweede Wereldoorlog in de wereld gebeurt en hopen dat zij het op tijd door hebben dat het zich aan het ontwikkelen is. Hij vraagt zich ook af hoe het geweerd kan worden, want het gezonde verstand heeft dit voorheen niet tegen kunnen houden. Wat dan wel?
23.9.1961: Een overweging in Warschau:
Om het af te maken besluit Mulisch om naar Warschau te gaan om het resultaat van Eichmanns werk te zien. Pas hier beseft hij dat hij de afgelopen tijd al over geschiedenis schreef in plaats van het heden. In Warschau is er nauwelijks te zien wat er is gebeurt in de Tweede Wereldoorlog, dit is bewust gedaan. Wat Eichmann en de nazi's hebben gedaan is niet wat “zij” hebben gedaan, maar wat “wij mensen” hebben gedaan.
Ook beschrijft Mulisch dat deze reportage, Eichmann dus, hem heeft geholpen om zijn ogen open te maken en de wereld beter te begrijpen. En dat dit zijn semi-positieve houding naar Eichmann verklaart, terwijl hij tegelijk erg negatief over hem is.
30.9.1961: Een museum in Oswiecim:
Mulisch beschrijft de uitroeiing van joden in Auschwitz en Birkenau in detail. Zowel het proces van cremeren, executeren als vergassen. Echter kan je deze gruwelen niet terug zien in het rustige atmosfeer dat heerst in de dorpen om deze kampen heen.
Hij vraagt zich wel af of de vergassers meer of minder schuldig zijn dan Eichmann.
Dit verslag gaat verder na deze boodschap.
Verder lezen
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
M.
M.
Zeker weten goed en dan wat "wilt" opschrijven i.p.v. wat '"wil"?
8 jaar geleden
AntwoordenJ.
J.
Ben te afgeleid door de TIENTALLEN spel- en taalfouten om me op de inhoud te kunnen focussen, die overigens ook heel vaag is soms. Zeker weten goed??
3 jaar geleden
Antwoorden