Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 176 pagina's
• Uitgeverij: Hollands Diep

Flaptekst

Eerste zin

Dus Arka Narovski zegt tegen de mensen: 'Kijk woensdagmiddag na de dienst naar de lucht.' Niet een of twee keer zegt hij dit, maar wel tien keer of zelfs meer: op de parkeerplaats als ze 's morgens arriveren, in het voorbijgaan op de gang waar de kluisjes zijn, in de kantine tijdens de lunch.

Samenvatting

'De wafelfabriek' is een modern sprookje waarin Arka Narovski de hoofdrol speelt.

Eerst wordt de gang van zaken in de wafelfabriek uiteengezet. Er werken bijna alleen maar vrouwen en het werk is zwaar. Invalkrachten houden het meestal maar even vol. Er is al eens een baby geboren maar nog nooit iemand dood gegaan. De directeur heeft waarschijnlijk een affaire met een van de werknemers (Mathilde) en hij is zo druk de laatste tijd dat Dikke Gerda wat taken van hem overgenomen heeft.

Op een dag verschijnt Arka als nieuwe werknemer. Hij is een grote, stoere man die graag verhalen over het leger vertelt. De vrouwen luisteren graag naar hem. Op een dag dat Julia door de directeur naar huis wordt gebracht vanwege problemen met haar zoon, komt ‘de Somalische’ met haar hand in de snijmachine terecht en verricht Arka zijn eerste heldendaad door haar vingers eruit te halen en in ijs te leggen.

Op een andere komen de vrouwen aan er komt er geen rook uit de fabriek. Wannes, de overmeester, is er nog niet dus de vrouwen kunnen niet aan de slag. Niemand mag verder de ovenkamer in maar Arka is eigenwijs en doet toch een poging de oven aan te krijgen. Als de directeur komt, is hij boos op Arka en hij zet de over zelf aan. Arka vindt Wannes een onverantwoordelijke kerel maar de directeur zegt dat hij hem niet kan ontslaan omdat hij de oudste medewerker is en soms in de krant staat. Als Wannes dronken verschijnt, ontslaat de directeur hem alsnog. Waar Arka eerst de directeur heeft opgehitst om Wannes te ontslaan, hitst hij nu de vrouwen op om te staken vanwege zijn ontslag. De vrouwen doen wat hij zegt, alleen Dikke Gerda is het er niet mee eens. 

De volgende dag draagt Arka het blauwe jasje van de directeur en hij doet de oven aan. Er rollen paarse wafels van de lopende band. De directeur is uiteraard woedend. De volgende dag legt hij uit dat Wannes de fabriek en hen in gevaar brengt en daarom ontslagen moest worden maar Arka noemt hem een leugenaar en als de directeur hen daarna ‘domkoppen’ noemt, kan hij het vergeten. Hij moet Wannes terug laten komen maar zij zijn voortaan verantwoordelijk voor hem.

Wannes komt terug en ook de Somalische komt gedag zeggen: zij durft niet meer in de fabriek te werken. Dat is voor Arka een aanleiding om weer over de directeur te beginnen. Hij vindt dat ze te veel risico lopen en te weinig verdienen, kijk maar naar iedereens tandverrotting vanwege de suikerlucht. De vrouwen geven hem gelijk en zijn steeds ontevredener vanwege de werkomstandigheden.

Wannes is een schim van zichzelf en op een gegeven moment ziet Arka hem tegen de muur in de ovenkamer zitten met een sigaret en whiskey. Die avond organiseert hij voor de vrouwen een feest maar zelf is hij er niet. ‘s Nachts zien de vrouwen de vlammen uit de fabriek slaan.  De volgende ochtend probeert de directeur de vrouwen toe te spreken maar de vrouwen zijn wantrouwend en laten hem niet uitspreken. De directeur wil redden wat er te redden valt maar Arka roept weer dat hij liegt en dat hij niets om ze geeft, zelfs niet terwijl ze gewoon doorbetaald worden. Wannes is er niet. Ze gaan naar het erf bij de huizen van de vrouwen en Arka trekt daar zijn rotte tand uit, als symbool voor wat hij voor de vrouwen over heeft. De volgende dag moet Patrick een tand laten trekken. De echtgenoten hebben hier wel twijfels over maar toch laten ook zij zich meeslepen en iedereen feest en drinkt. De directeur komt langs om te zeggen dat de fabriek weer open gaat, maar omdat Arka zegt dat hij liegt, geloven ze hem niet.

Nu Arka bij Patrick een tand heeft getrokken, heeft hij de smaak te pakken. De volgende is Sjaan en daarna bieden steeds meer mensen zich aan. Door het trekken van de tanden en de pijn die ze erbij voelen, groeit ook de woede voor de directeur. ’Die slechte tanden horen niet thuis in mijn mond, zoals wij niet thuishoren in de fabriek’, zegt Julia. (p. 123) Als je geen tand laat trekken, hoor je er niet bij dus uiteindelijk doet Dikke Gerda het ook. Ze probeert ook zelf een tand bij haar dochter te trekken maar dat mislukt en zij moet met een gebroken jukbeen naar het ziekenhuis.

Arka is even weg en de vrouwen willen hem een cadeau geven en organiseren een feest. Ze slaan weer eten en drinken in en doffen zich op. Als hij terugkomst, bieden ze hem het cadeau aan en vragen hem om nieuws. Arka moet lachen en gaat ervandoor. Eest geloven ze dat niet maar als hij de volgende dag echt weg blijft, willen ze zonder hem door. Ze besluiten zelf een tand bij Mathilde te trekken die alleen maar gezonde tanden heeft en niet wil maar met veel geweld gedwongen wordt. De vrouwen en hun mannen worden bozer en bozer, hun kapotte gebit is een symbool voor de onvrede over hun leven. Ze trekken naar het huis van de directeur en daarna naar de fabriek. Maar de directeur verwelkomt hen enthousiast, is blij dat de fabriek over een week weer open gaat en weg is hun woede.

In de nieuwe fabriek gaat alles weer zoals het was, alleen is er een nieuwe ovenmeester, moeten veel vrouwen naar de tandarts en Mathilde heeft geen affaire meer met de directeur. Aan Arka denken ze met veel liefde terug.

Personages

Arka Narovski

Pool of Rus, heeft in het leger gezeten, zangerige stem, kaal hoofd, gespierd ovenarmen, 2 meter lang. Hij is een praatjesmaker, mensen luisteren graag naar hem. Hij heeft twee gezichten en doet precies wat hij wil. Hij kan op een bepaalde manier lachen en de vrouwen vinden dat aantrekkelijk maar eigenlijk zouden ze er bang van moeten worden. De andere personages zijn bijfiguren.

Quotes

"Want als iets vaststaat in het leven van de vrouwen van de wafelfabriek, dan is dat wel dat de wafels uit de oven blijven komen. Ze zullen altijd blijven komen." Bladzijde 18

"Vlammen springen over van het bankstel naar het tapijt, dan naar de gordijnen en naar de kast en voor je het weet staat het hele huis in de fik. Zo groeit de onvrede van Patrick en Julia en Sjaan uit tot de woede van vrijwel iedereen. Het is de onvrede die jarenlang tussen de wafeldozen verborgen is geweest, die met elke wafel die over de band gleed is gegroeid." Bladzijde 52

"Dat klopt, Arka vertelt mooi. Hij praat de mensen kleur op de wangen. Het is de stem waarmee ze spreken, via hem klinkt hun geluid harder, alsof hij de megafoon is waardoor zij kunnen roepen." Bladzijde 86

"De mensen willen zo graag meer, ze willen nog eens horen hoe slecht de directeur is. Ze willen nog een tand getrokken zien worden. Ze willen nog een keer met zijn allen in een luid applaus uitbarsten, zo'n applaus dat stuk voor stuk diep in hun botten voelen. In ieder mens zit altijd die duistere honger naar meer, die honger waarvan ze maar weinig begrijpen, waartegen ze zich meestal verzetten, maar die altijd weer op komt zetten." Bladzijde 141

Thematiek

Maatschappijkritiek

De wafelfabriek staat symbool voor de maatschappij. In de wafelfabriek is daar ineens Arka Narovski: een charmante man met een vlotte babbel die iedereen achter zich aan kletst en uiteindelijk aanzet tot bizarre daden. Waar de werknemers eerst nog een redelijk tevreden clubje zijn, weet Arka ze woedend te maken en een doelwit voor hun woede aan te wijzen, namelijk de directeur. 'Arka gaat die fabriek overnemen, denk je dan. Maar dat is niet waar het Helinski om gaat: Arka blijft weliswaar een voorname rol spelen in de roman, maar hij is niet meer dan een spiegel die ons moet laten zien waartoe mensen te bewegen zijn als ze op de juiste toonhoogte bespeeld worden.' (Kort 2017)

Motieven

Sociale klasse

Er is een duidelijk verschil in sociale klassen in het verhaal dat wordt gesymboliseerd door de staat van het gebit. De directeur staat het hoogst in rang: hij draagt een net blauw jasje, mag later beginnen en komt in een grote zwarte auto naar zijn werk. De vrouwen komen op scooters, dragen werkkleding en zijn onderdanig. Wannes en Dikke Gerda staan er een beetje tussenin maar zijn verliezen hun positie door de komst van Arka. Arka wijst op dit verschil door op de tanden te wijzen: de directeur heeft een mooi en gezond gebit, maar de werknemers staan de hele dag in de suikerlucht en hun tanden zijn rot. Daarom trekt hij bij zichzelf een tand en wil hij daarna dat de anderen ook hun eigen tanden trekken. Mathilde heeft ook een gezond gebit en hoort er daarom niet bij.

Vrouwen

Persoonlijk vind ik dat de vrouwen in dit verhaal er niet goed vanaf komen. Ze worden weggezet als dommig en gemakkelijk te manipuleren, alleen Dikke Gerda biedt verzet. Ze zijn jaloers en roddelen. 'Mondige vrouwen als Sjaan en Julia klagen tenminste rechtstreeks tegen de leiding. Er is ook een groep vrouwen die nooit zoveel zegt in het openbaar, de stillere dames. Zij doen met alles mee zonder tegengas te bieden, maar achteraf roddelen ze er des te steviger over, waarbij ze elkaar ook nooit tegenspreken. Ze bevestigen elkaars kleinste zorgen, waardoor het al snel reële problemen lijken, problemen die het waard zijn er zelfs thuis over te piekeren.' (p. 28) Ik wil niet zeggen dat dit over vrouwen in het algemeen gaat, er werken toevallig vooral vrouwen en hun echtgenoten zeggen ook 'ja' maar doen vervolgens 'nee', maar het viel mij wel op.

Opdracht

Voor mijn moeder

Titelverklaring

'De wafelfabriek' is de plek waar alles gebeurt en deze plek is een soort minimaatschappij.

Structuur & perspectief

Er is sprake van een alwetende verteller die bijvoorbeeld zegt dat de mensen nog niet weten dat het typisch iets voor Arka is om er niet te zijn.

Het verhaal is verdeeld in delen die weer zijn onderverdeeld in hoofdstukken. Deel 1 eindigt met de brand in de fabriek. In deel 2 zijn de mensen werkeloos. In deel 3 gaan ze weer aan het werk in de nieuwe fabriek. Het is niet-chronologisch want de proloog speelt zich bijvoorbeeld eerder af dan de
rest van het verhaal.

Decor

Het verhaal speelt zich af in een wafelfabriek in Nederland. De fabriek - een wit gebouw met een gele wafel erop - staat op een industrieterrein aan de rand van de stad waar alle vrouwen in dezelfde woonwijk wonen. De tijd is onbestemd, het klinkt als het heden maar vanwege het sprookjesachtige karakter zou het ook vroeger kunnen zijn. Arka werkt er een maand en de fabriek is ongeveer twee weken dicht dus de vertelde tijd is niet langer dan twee maanden.

Stijl

'Wat meteen opvalt, is de combinatie van milde spot en erbarmen waarmee Helinski het gezelschap neerzet: hij heeft vaak aan het secuur plaatsen of juist weglaten van een enkel woord genoeg om zijn biotoop de juiste kleur te geven. Alles draait naar behoren, maar bij de minste hobbel in de weg komt het menselijk tekort aan de oppervlakte. Afgunst. Buitensluiting. Achterklap.' (Kort 2017)

Slotzin

Ook Sjaan glimlacht naar de directeur. En steeds als ze dat doet, komt de onregelmatigheid in haar gebit tevoorschijn, het gat rechtsboven: een herinnering aan de opstand, een waarschuwing voor de toekomst.

Beoordeling

Op dit moment herlees ik ‘Bint’ van Bordewijk en op de een of andere manier deed dit boek me daar een beetje aan denken omdat De Bree ook zo’n volger is van Bint. Verder is Bordewijks boek veel realistischer maar wel net zo onheilspellend vind ik. Ik vond dit geen leuk boek om te lezen, ik vond het niet spannend, interessant of mooi, maar het is wel bijzonder, ik ken eigenlijk geen ander boek waarin een soort experiment besproken lijkt te worden. Andere boeken over een soort Messias zijn Wieringa’s ‘Joe Speedboot’ en Lampo’s ‘De komst van Joachim Stiller’.

Recensies

"Je kan alleen maar bewondering hebben voor Helinski’s ironische subtiliteit, die eerder steunt op een klassieke schrijver als Gogol dan op iets 'nieuwerwetsigs'. En door zijn aanleg voor het komisch-absurde, want de tweede helft van de roman bestaat uit een serie pijnlijke rituelen, wijkt hij af van de zuiver realistische roman die De wafelfabriek lang beloofde te blijven." https://www.nrc.nl/nieuws...5-a1574378

"Het hele conflict draait om een tegenstelling die nogal gratuit is en waarin de misleiding te weinig gewicht heeft – te weinig zeggingskracht." https://www.tzum.info/201...elfabriek/