De val door Marga Minco

Feitelijke gegevens

• 19e druk, 1983
• 82 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Bert Bakker

Flaptekst

Eerste zin

Het staat vast dat de twee monteurs van gemeentewerking zich die donderdagochtend niet zoals anders regelrecht van het centraal ketelhuis naar hun werk begaven, maar onderweg eerst aanlegden bij De Salamander.

Samenvatting

Vroeg in de ochtend besloot Baltus samen met zijn collega Verstrijen een kop koffie te halen in café De Salamander, waar ze iedere dag wel kwamen. Toen ze op het punt stonden weg te gaan ontmoetten ze een jongeman, een postbode, die vroeg of hij een stuk met hen mee kon rijden.

Frieda Borgstein werd, zoals altijd, om half acht wakker, maar anders dan anders had ze zin in deze dag. Morgen was ze jarig en zou ze vijfentachtig worden en ze had zich voorgenomen het voor het eerst sinds veertig jaar weer te vieren. De directrice van het bejaardentehuis vond het goed en plannen werden gemaakt.

De afgelopen veertig jaar had ze haar verjaardag niet gevierd, in verband met de Tweede Wereld Oorlog. Frieda dacht terug aan de dag dat haar man en kinderen van huis werden meegenomen door de Duitsers, terwijl Frieda nog boven was, waar niet verder gezocht werd. Frieda was een warm vest voor haar dochter, Olga, aan het pakken, omdat ze geen warme kleding had ingepakt. Eenmaal boven, hoorde ze hoe de Duitsers binnen kwamen en haar man en kinderen meenamen. Het plan was geweest dat Hein Kessels Frieda en haar familie naar Zwitserland zou brengen in 1942, maar dit ging op het laatste moment fout. Terwijl Frieda die dag naar beneden rende, viel ze van de trap, maar eenmaal bij de deur zag ze nog net een zilveren auto de straat uitrijden.

Terug naar de dag voor Frieda’s vijfentachtigste verjaardag waren Baltus en Verstrijen bezig met het monteren van een verwarmingsput voor het bejaardentehuis waar Frieda in woont. Diezelfde dag zou een delegatie uit Zweden komen van een architectenbureau. Omwille van de hectiek die dat bezoek veroorzaakte besloot Frieda in haar eentje de stad in te gaan om het gebak voor haar verjaardag te halen en naar de kapper te gaan.

Na het monteren van de verwarmingsput, verwijderde Baltus de veiligheidshekken (die waren volgens hem toch overbodig) en ging naar de wc. Op hetzelfde moment liep Frieda naar buiten. Terwijl Verstrijen ging kijken waar Baltus was, liep Frieda langs de put waar de wind haar richting de werkzaamheden duwde. De wind zorgde ervoor dat de stoomwolken die uit de put kwamen, waardoor Frieda dacht dat ze genoeg ruimte had om om de put heen te lopen. Na een tweede windvlaag zag Frieda niets meer en voor ze het wist lag ze in de put. Verstrijen zag het en probeerde haar nog te redden, maar dit was tevergeefs. Frieda was op slag dood. Verstrijen liep ernstige brandwonden op.

In het bejaardentehuis waar Frieda gewoond had, had Frieda weinig vrienden gehad. Alleen met Ben Abels, de klusjesman, had ze een band gehad. De dag voor Frieda begraven zou worden, had Ben een afspraak gemaakt met Hein Kessels, de man die Frieda en haar familie naar Zwitserland zou brengen. Tijdens die afspraak vertelde Hein wat er precies was gebeurd in 1942. In de nacht van 21 april was hij naar Frieda’s adres onderweg. Toen hij van zijn fiets afstapte, hoorde hij een auto achter zich stoppen. Hein wilde doen alsof hij op het verkeerde adres was en wegfietsen, maar het was te laat: Jacob Borgstein, Frieda’s echtgenoot, had de deur al opengedaan. Hein Kessels werd samen met de familie Borgstein door de Duitsers meegenomen. In zijn leven had hij in drie concentratiekampen gezeten alvorens in Oraniënburg bevrijd te worden. Hein had de confrontatie met Frieda niet aangedurfd en probeerde alle gebeurtenissen te vergeten, maar dat was hem nooit gelukt.

 

Personages

Frieda Borgstein

Frieda is het hoofdpersonage van deze roman. Ze is 84 jaar oud en morgen wordt ze 85. Ze besluit het voor het eerst in 40 jaar weer te vieren. Frieda is haar man en kinderen verloren in de Tweede Wereldoorlog.

Baltus en Verstrijen

Baltus en Verstrijen zijn twee monteurs die de opdracht hebben gekregen om een verwarmingsput te plaatsen bij het bejaardentehuis. Baltus is onverschillig en doet zijn werk, omdat hij ervoor betaald krijgt. Verstrijen heeft meer hart voor de zaak.

Jacob, Olga en Leo

Jacob, Olga en Leo zijn de man en kinderen van Frieda, die in de Tweede Wereldoorlog zijn meegenomen door de Duitsers en die vermoord zijn.

Ben Abels

Ben Abels is de enige met wie Frieda een klik heeft. Vroeger werkte hij voor de man van Frieda, Jacob. Tegenwoordig werkt hij voor het bejaardentehuis waar Frieda woont.

Hein Kessels

Hein Kessels is degene die de familie Borgstein naar Zwisterland zou brengen. Omdat de Duitsers hem zagen fietsen en gevolgd zijn, kwamen ze bij de familie van Frieda en hebben ze Jacob, Olga, Leo en Hein meegenomen. Frieda bleef achter, denkend verraden te zijn.

Quotes

"Ze keken elkaar aan, ze wisten allebei om wie het ging, maar het was of ze hun overtuiging wilden bezweren; de naam kwam niet over hun lippen." Bladzijde 68

"Terneergeslagen door dit inconveniënt dat chronisch dreigde te worden, had hij de deur op slot gedaan, weer tabletten ingenomen en net zo lang gewacht tot de pijn zakte." Bladzijde 64

"Praat toch gewoon, wij hebben geen aanmoediging weer nodig, we maken zelf wel uit of we er zin in hebben of niet. Dacht je soms dat we altijd zo geweest zij en dat ouderdom een aangeboren afwijking is?" Bladzijde 14

Thematiek

Leven en dood

We leren Frieda op 84 jarige leeftijd kennen. We leren hoe haar familie meegenomen werd door de Duitsers in 1942 en we leren hoe ze altijd heeft gedacht dat ze verraden was door Hein. Toch is de Frieda waar we over lezen redelijk levendig. Ze besluit weer haar verjaardag te vieren en is van plan een deel zelf te regelen. Op een van de meest levendige dagen van haar bejaarde leven valt ze in de verwarmingsput en is ze op slag dood. Zo leer je als lezer hoe dicht leven en dood eigenlijk bij elkaar liggen.

Motieven

Heden en verleden

Er zijn veel flashbacks en schakelingen tussen het heden, waarin Frieda 84 is en in een bejaardentehuis besluit haar verjaardag te voeren, en het verleden, in 1942 waar de familie van Frieda meegenomen wordt door de Duitsers en Frieda moedeloos achterlaat.

Toeval

Door toeval zijn dingen gebeurd zoals ze zijn gebeurd. Niet alles heeft een van te voren bedachte reden. Door samenloop van omstandigheden gebeuren dingen, gaan dingen fout of juist goed. Als Frieda niet zelf gebak was gaan halen, was ze bijvoorbeeld niet in de verwarmingsput beland.

Onwetendheid

Frieda heeft haar hele leven gedacht dat ze verraden was door Hein Kessels en dat hij de familie Borgstein had aangegeven bij de Duitsers. Nooit is ze erachter gekomen dat dat niet echt zo was.

Motto

I imagine, sometimes, that if a film could be made of one's life, every other frame would be death. It goes so fast we're not aware of it. Destruction and resurrection in alternate beats of being, but speed makes it seem continuous. But you see, kid, with ordinary consciousness you can't even begin to know what's happening.

Saul Bellow, The Dean's December

Dit verwijst naar het feit dat het onmogelijk is iemands leven te bevatten. Niet alles heeft een reden, zoals veel mensen graag geloven. Een groot deel van iemand leven is dood. Dingen maken je kapot en andere dingen helpen je weer overeind. Door de snelheid van een film lijkt het een continue beweging. Met een normaal menselijk brein kunnen we niet eens beginnen met begrijpen hoe het leven werkt.

Trivia

De schrijfster, Marga Minco, heet eigenlijk Sara Menco. Marga Minco is dus een pseudoniem. Ze gebruikte ook Marga van Hoorn, Hus, J. Rebel en Marga de Wit als pseudoniemen.

'De Val' is niet de enige roman die Marga Minco schreef over de Tweede Wereldoorlog: onder andere haar bekendste roman, Het Bittere Kruid (1957), gaat daar ook over. Andere romans die Marga Minco over de Tweede Wereldoorlog schreef zijn: De andere kant (1959), Een leeg huis (1966), De glazen brug (1986), Nagelaten dagen (1997) en de bundel verzamelde verhalen Achter de muur (2010),

Marga Minco is geboren in 1920 en is dus al 98 jaar. Op 95 jarige leeftijd bracht ze nog een boek uit: Na de Sterren (2015).

Titelverklaring

De titel 'De Val' slaat natuurlijk vooral op de val van Frieda in de verwarmingsput, waardoor ze op slag dood was. Deze val werd veroorzaakt door de harde wind en het gebrek aan veiligheidshekken. De wind zorgde ervoor dat de stoomwolken die uit de put kwamen Frieda verblindden, waardoor ze niet in kon schatten hoe ver ze bij de put vandaan was.

Een andere belangrijke val in het leven van Frieda was in 1942. Frieda was boven om een vest voor haar dochter te pakken, alvorens naar Zwitserland te vluchten. Toen ze beneden tumult hoorde, waarna de voordeur dichtsloeg, rende ze naar beneden. In de haast viel ze van de trap, waardoor ze te laat was om haar familie nog te zien. Het enige wat ze zag was een zilveren auto die de straat uitreed.

Een derde, minder duidelijke verklaring voor de titel van dit boek is dat Frieda sinds 1942 heeft gedacht dat ze in de val is gelokt door de man die haar en haar familie naar Zwisterland zou brengen: Hein Kessels. Ze heeft Hein sinds dat moment niet gesproken en heeft dus nooit geweten wat het echte verhaal was. Wij als lezers komen daar wel achter.

Structuur & perspectief

'De Val' is opgebouwd in 16 hoofdstukken. Die hoofdstukken hebben geen titel. De zinnen zijn redelijk kort en duidelijk. Er zijn een aantal verschillende perspectieven, ondanks dat het verhaal verteld wordt door een alwetende verteller in de derde persoon. De gebeurtenissen worden over het algemeen vanuit het oogpunt van die verteller verteld, maar als er naar de gedachten van een personage wordt overgeschakeld, komt het perspectief vanuit dat personage. Er wordt dan niet een eerste persoons perspectief gebruikt, maar je leest dingen vanuit de gedachtegang, die je niet zou weten als je niet in het hoofd van die persoon zou kijken. Dat is hoe je weet dat het perspectief veranderd is.

Decor

Decor

Het verhaal speelt zich vooral af in en om het bejaardentehuis, waarin Frieda woont en de straat waaraan het bejaardentehuis staat. In die straat word op de dag voor Frieda's vijfentachtigste verjaardag een verwarmingsput geïnstalleerd voor het bejaardentehuis. 

Tijd

Het verhaal speelt zich binnen een paar dagen af: van de ochtend voor Frieda's verjaardag tot de dag van haar begrafenis. Wel zijn er veel flashbacks, waarin Frieda aan de tijd met haar familie denkt. In deze flashbacks komen we er onder anderen achter wat er met haar familie is gebeurd in 1942 en hoe het kan dat Frieda niet meegenomen werd samen met haar familie.

Stijl

Het verhaal is niet opgebouwd uit lange zinnen vol details en informatie. Je wordt, juist doordat je niet alle informatie meteen krijgt, vanaf de eerste bladzijde het verhaal ingezogen. Er is geen woord overbodig. De flashbacks bevatten de informatie die je nodig hebt om het verhaal goed te begrijpen, maar dit wordt niet meteen prijs gegeven. Je moet veel tussen de regels doorlezen en in het einde komt alles samen, waardoor het duidelijk wordt.

Groten delen van het verhaal, vooral de stukken waarin gebeurtenissen beschreven worden, zijn verteld alsof het een reportage is. De stukken waarin een personage in gedachten verzonken is, zijn wel op een verhalendere manier verteld.

Slotzin

Abels bleef net zo lang luisteren tot alleen het hoge fluiten van de vogel nog hoorbaar was.

Beoordeling

Ik vond het boek 'De Val' erg mooi om te lezen. Door de korte zinnen en relatief weinig details, word je direct het verhaal ingezogen. Tot het einde had ik het gevoel dat ik nog niet alles wist, hetgeen klopt, waardoor ik door wilde blijven lezen. Het verhaal is vrij kort en makkelijk te lezen. Ik zou het aanraden aan kinderen vanaf 12 jaar, omdat het voor die leeftijd misschien nog wat te ingewikkeld is door de verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog.