De terugkeer door Jeroen Thijssen

Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2021
• 95 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Hij arriveert na dertig jaar voor het eerst bij daglicht en herkent het oude land aan zijn contouren. Schiphol is weer groter, drukker. In het landschap waar de trein doorheen rijdt ziet hij grote veranderingen, ook al is het grotendeels groen, boerenland.’

Samenvatting

Simon Minten keert na dertig jaar verblijf in Indonesië terug naar zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch. In Indonesië (dorp Tjilabak)  is Simon een nieuw leven begonnen en hij lijkt gelukkig met zijn Indische vrouw Dewi en zijn twee kinderen.
Terug in Den Bosch ziet hij zich geconfronteerd met gevoelens van schuld en schaamte. Zijn moeder ligt op sterven na twee TIA'S  en behalve een moeilijk afscheid brengt de terugkeer hem terug bij pijnlijke jeugdherinneringen. De ontvangst van zijn broer en zus is niet al te hartelijk. Zijn schoonzus Inga bevalt hem nog het beste.
Verleden
In zijn jeugd werd Simon gepest op school. Hij was ook recalcitrant. Dat werd erger toen hij tijdens carnaval  zijn vader en de buurman had  betrapt op seks. Zijn vader pleegt zelfmoord en met de buurman gebeurt ook iets. Simon vertelt koel over de begrafenis. Hij is tegendraads op school, doet een heleboel verkeerde dingen en wordt van school gestuurd. Hij wordt in een huurhuisje gedropt en een  wat oudere buurvrouw ontmaagdt hem. Hij is er niet ondersteboven van. 
Heden
Simon ziet zijn ongetrouwde zusje Koosje als  een 'koffiezetstertje', en zijn broer doet  iets onduidelijks met kunst. Zijn moeder heeft hulp van de thuiszorg. Hij blijft 's nachts bij haar in huis slapen. Tijdens de nacht denkt hij aan zijn vrouw en zijn kinderen. Ze leven rustig in een dorpje waar hij van zijn oom Just een baantje heeft gekregen als onderwijzer.
Moeder krijgt een derde TIA en het wordt nu echt een aflopende zaak.
Verleden
De verteller onthult het weer het verleden. Simon heeft met de dood van de buurman te maken, maar wat hij precies met hem heeft gedaan, wordt niet verteld. De politie doet een onderzoek. Zijn oom Just zegt later in Indonesië dat homofilie van de mannen een zonde is, maar dat Simon niet het recht had om namens Gods hand wraak te nemen. Er wordt wel gesproken over een getuige.
Heden
Vlak voordat moeder sterft, is duidelijk dat er geen erfenis meer te verdelen valt. De moeder van Simon heeft een tweede hypotheek op het huisje genomen en het geld ter beschikking gesteld aan Just, die het gebruikt heeft om een eigen parochie en schooltje in Tjilabak te stichten.
De drie kinderen lopen naar het RK-kerkhof om de plaats aan te wijzen waar hun moeder begraven zal worden. "Daar", zegt Simon", "zal ze komen te liggen. Zij, de enige getuige." 

Personages

Simon Minten

Het enige personage over wie je als lezer iets te weten komt, is Simon. In het verhaalheden is hij een vijftiger. Hij is lang niet in Nederland geweest, maar de aanstaande dood van zijn moeder heeft hem bewogen terug te keren naar Den Bosch. Hij is met een Indonesische vrouw getrouwd, werkt in de parochie en het schooltje van zijn oom Just. Hij heeft twee kinderen bij de vrouw en voelt zich gelukkig. Dat was in zijn jeugd wel anders. Het gezin Minten is niet zo harmonieus als het lijkt. Vader en moeder liggen overhoop. De mogelijke oorzaak is de homofiele geaardheid van vader Minten. Tijdens het carnaval ontdekt Simon dat zijn vader in het schuurtje seks heeft met de buurman. Hij is geschikt , wil er niet met zijn vader over praten en dat leidt tot de zelfmoord van zijn vader. In diezelfde week doet Simon iets met de buurman, maar wat? Later zegt zijn oom dat hij niet op de plaats van God had mogen gaan zitten. Op school is hij niet langer gewenst vanwege zijn gedrag en zijn houding. Hij wordt van school gestuurd en gaat op zichzelf wonen. Hij wordt door een oudere buurvrouw ingewijd in de liefde: het gaat niet goed met hem totdat zijn oom hem meeneemt naar Indië.

Quotes

"Hij staat op. Moeten ze elkaar omhelzen, zoals broers dat doen? Ze houden afstand, bekijken elkaar kritisch en Simon weet wat Pieter ziet: een vijftiger die lijkt op zijn jongere broer, met minder haar en meer vet." Bladzijde 10

"Nu lag hij op zijn bed. Wat moest hij anders? Uit het raam had hij zicht op de schuur die hij het liefst in brand zou steken. Met pappa erin. Nee, zonder papa maar met die ander." Bladzijde 20

"Op het kerkhof was er minder volk, alleen echte belangstellenden bleven over. Just hield een mooie toespraak, iedereen huilde behalve zijn moeder, behalve hij. Hij wierp een schep zand in de kuil alsof het een vuilnisbak was. "Het is een wonder",, zei Pieter achter hem , 'dat hij op het kerkhof mag liggen'." Bladzijde 53

"Een avond later stond ze klaar achter de deur met een joint en stak die aan zodra ze over de drempel was. Deze keer hoestte hij niet, hoefde hij geen moeite te doen om de rook binnen te houden. Ze stak haar hand onder zijn shirt, liet haar vingers over zijn ruggengraat naar beneden glijden en onder zijn broekband." Bladzijde 74

""Buurman Breuil". Just proefde de woorden: "Hij had geen kinderen. dus hij leefde in zonde en zal streng geoordeeld worden. " Plotseling rechtte hij zijn rug en keek heel streng, "maar jij hebt gedaan alsof je Gods hand bent. Daarin heb je gezondigd."" Bladzijde 90

Thematiek

Het familiegeheim

Bij de terugkeer van Simon naar Nederland (zijn moeder is stervende) blijkt dat er een familiegeheim in de familie Minten leeft. In de jeugd van Simon is er iets gebeurd. Hij heeft zijn vader en de buurman tijdens carnaval betrapt bij hun homoseksuele ontmoeting en zijn vader heeft zich uit schaamtegevoel opgehangen. Met de buurman is iets gebeurd waarbij Simon betrokken is. Uit een van de laatste hoofdstukken blijkt dat hij de hand in de dood van de buurman heeft gehad en dat hij de wreker was in plaats van God. Zijn moeder is er waarschijnlijk getuige van geweest. ("de enige getuige" wordt een aantal keer in de tekst genoemd.) Stukje bij beetje wordt het geheim ontrafeld, al blijft er nog wel wat te raden over voor de lezer over.

Motieven

Inwijding

Simon wordt als hij uit huis geplaatst is, ontmaagd door een veel oudere buurvrouw die hem met een joint verleidt. Deze sekservaring voor Simon is niet echt superfantastisch.

Dood

Simons vader heeft zelfmoord gepleegd. Zijn moeder (84) ligt op de dood te wachten en met buurman Breuil is iets dodelijks gebeurd (hij stierf in dezelfde week als Simons vader) waarin getuige de woorden van oom Just Simon de hand heeft gehad.(blz. 90)

Pesten op school

Simon werd gepest door de andere jongens op school. Hij gaat zich onhebbelijk gedragen, doet dingen die op vandalisme lijken, haalt met opzet slechte cijfers en wordt uiteindelijk van school gestuurd.

Homoseksualiteit

Simons vader en de buurman haalden homoseksueel kattenkwaad uit in de schuur van Simons vader. Simon betrapt hen en dat wordt uiteindelijk hun dood.

Rooms-katholieke geloof

De RK-kerk speelt een vrij grote rol in het verhaal. Zelfmoordenaars mogen niet in "gewijde grond" worden begraven, maar de kerk knijpt bij Simons vader een oogje dicht. De novelle ademt de sfeer van de Katholieke kerk van uit de tachtiger jaren: de pastoor speelt een grote rol, oom Just functioneert als een missionaris.

Familiebetrekkingen

De verhoudingen in de familie Minten zijn niet erg hartelijk. Dat heeft alles te maken met het verleden. Vader had een homoseksuele voorkeur en nadat Simon dat had ontdekt (seks in de schuur met de buurman) kwamen de verhoudingen in het gezin anders te liggen. Moeder was nooit erg spraakzaam tegen haar jongste zoon. Broer Pieter en zus Koosje zijn hem ook niet erg vriendelijk gezind. Zijn terugkeer naar Nederland wordt dan ook een koele ontvangst. Pieter vertelt hem aan het einde van het verhaal dat er geen erfenis op hem ligt te wachten, want al het (hypotheek)geld is gestopt in de opbouw van de parochie in Indonesië van oom Just.

Titelverklaring

Simon Minten keert na dertig jaar terug naar Brabant, waar zijn moeder na twee TIA,S stervende is. In het verleden is er wel iets in het gezin gebeurd.

Structuur & perspectief

Er zijn tien korte met Romeinse cijfers aangeduide hoofdstukken. Een aantal van deze hoodstukken speelt in het verleden van Simon Minten. De rest speelt in het heden. Het is dus een niet-chronologisch vertelde novelle. De verteller tilt gaandeweg het verhaal de sluier op die bedekte wat er in het verleden is gebeurd. Na de tien korte hoofdstukjes volgt nog een epiloog die wel het één en ander duidelijk maakt.
De verteller is een hij-verteller. We zien het verhaal door de ogen van Simon, een vijftiger. Het verhaalheden wordt verteld in de o.t.t , het verleden wordt verteld in de o.v.t.

Decor

Het decor is de stad 's-Hertogenbosch. Daar spelen heden en verleden van Simon Minten zich af. In zijn jeugd heeft Simon iets ergs meegemaakt. Hij is daarna naar Indonesië vertrokken, waar hij met hulp van zijn oom Just onderwijzer wordt op een dorpsschooltje in een Indonesisch dorpje. Tsjilabak. Op internet bestaat die plaats overigens niet.

Wat de tijd betreft: het verhaalheden beslaat enkele dagen. Simon keert terug naar zijn stervende moeder. Er worden geen gegevens prijsgegeven over het jaar dat dit gebeurt. Maar het heden speelt waarschijnlijk in het tweede decennium van de 21e eeuw. Het duistere verleden speelt dan ongeveer dertig jaar daarvoor. Mogelijk in de jaren tachtig of negentig.

Stijl

Thijssen hanteert een scherpe en heldere stijl. Hij is een rasverteller en gebruikt geen moeilijke woorden, maakt korte zinnen. .Hij suggereert in zijn verhaal dingen zonder ze expliciet te benoemen. De lezer moet daarom aan de slag.
Hij gebruikt ook maar weinig metaforen: enkele voorbeelden:
- ( blz.23: "Zwijgzaam type. Dat past bij de spraakzame Pieter zoals een steentje dat door jarenlang lopen in een schoenzool is gedreven. Wanneer neemt Pieter nieuwe schoenen? Ze zijn al jaren bij elkaar, heeft hij van mama begrepen. OPieter breekt iedere dag zijn record. En zij ook.")
- (blz. 26: "De pizza is een zoute plaat karton.")
- (blz. 26 : "Er zit geen baas op hem te wachten maar misschien moet Inga op. Zou zij de portemonnee zijn die offert op het altaar van zijn genie?")
- (blz. 74: "Hij voelde een zwaar gordijn zakken over zijn hersenen. Opnieuw was hij somber na afloop.)

Slotzin

"En daar", Pieter wijst naar de plek waar mama komt te liggen. "Weet je nog, die getuige? Die ene getuige?" Dat weet hij, wat een rare vraag. Pieter lijkt erop uit om irritant te zijn vandaag. Zijn broer knikt, alsof hij gedachten kan lezen. "Die ene getuige komt daar te liggen."

Beoordeling

Het boekje werd uitgegeven door de Brabantse boekhandels in augustus 2020. Het is een mooi maar kort verhaal over de terugkeer van een 'verloren zoon.' 
Het is nog geen honderd bladzijden dik, met een heldere structuur en een interessant verhaal. Het boekje doet denken aan een Boekenweekgeschenk. Dan durf ik zeker te stellen dat het een lezenswaardiger boekje is dan de Boekenweekgeschenken van de laatste paar jaren. Uitgeverij Nieuw Amstertdam heeft voor een nieuwe uitgave in september 2021 gezorgd. 
Het boekje is dun en dus zouden veeel scholieren het misschien wel op hun eindlijst willen zetten. Ik zou het als docent zeker toestaan. Want het boekje is ook een oefening in begrijpend lezen en schrijven.
Maar, het gegeven  van de novelle is zo interessant, de mogelijkheden voor Jeroen Thijssen om er een uitgebreid verhaal van te maken zijn legio, dat het jammmer is dat over dit onderwerp geen uitgewerkte roman geschreven kon worden.

Recensies

"Thijssen verrast met een ontroerend slot dat een ander licht werpt op de onderlinge verhoudingen. Voor Brabantse lezers die het werk van Jeroen Thijssen nog niet kenden is De terugkeer een aardige kennismaking met zijn werk, al blijven de personages op Simon na wat vlak en karakterloos." https://www.brabantcultur...akterloos.

"De spanning wordt knap opgebouwd, Jeroen Thijssen licht om de zoveel bladzijden een hoekje van het laken op dat de dood van de vader bedekt houdt. Alleen wordt er wel veel bijgehaald voor een verhaal van 95 bladzijden. Zoals de abrupte uithuisplaatsing van Simon vlak na het overlijden van zijn vader, waarbij Simon aan de drank raakt en een wat ongeloofwaardige affaire begint met een bovenbuurvrouw. En dan is er nog een oom die een geloofsgemeenschap in Indonesië is gestart waar Simon uiteindelijk zijn heil zoekt." https://www.tzum.info/202...terugkeer/

"Verder is De terugkeer vlot geschreven, een ‘pageturner’ en menig lezer zal er enkele plezierige uurtjes aan beleven. De voor de Nederlandse literatuur kenmerkende overbodig expliciet beschreven seksscène ontbreekt in De terugkeer ook niet. Simon verliest zijn maagdelijkheid aan – ach, u raadt het al. Genieten! [...] Thijssen brengt de geest van het begin van de jaren tachtig fraai naar voren, met name waar het gaat om de invloed van de rooms-katholieke kerk op het Brabantse leven. Zelfmoordenaars kregen een aparte plek op het kerkhof, en homoseksualiteit was verderfelijk en maakte welhaast vogelvrij. Aan het slot blijkt dat wereldlijke rechtvaardigheid ondergeschikt gemaakt kan worden aan hemelse rechtvaardigheid." https://www.literairneder...terugkeer/

"Stukje voor stukje bouwt Thijssen de spanning op. Hij springt heen en weer, vanuit het heden naar het verleden, van Den Bosch naar Tjilabak in Indonesië en schetst het ontstaan van het korte lontje van Simon. Het gepest op school bevecht hij met zijn vuisten, zijn cijfers kelderen steeds verder achteruit en uiteindelijk wordt hij van van school gestuurd. Dan is er ook nog het kille gezin met een steeds moeizamere verhouding tussen vader en de moeder. Als de vader zelfmoord pleegt, zakt Simon weg in een diepe depressie. De uitweg naar Tjilabak waar de broer van zijn vader een missiepost bestiert, is onontkoombaar." https://www.bndestem.nl/b...gle.com%2F

Bronnen

Interview met de schrijver over het Geschenk.

https://www.omroepbrabant...oontjespen

Overhoor jezelf