Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 221 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

Wat is dat, een mens?

Samenvatting

Een fotografe, Dora, is naar het vergeten achterland van Europa getrokken - de ommelanden - om doden te fotograferen voor een kunstproject. Ze logeert bij de weduwe van haar eerste dode en heeft nu al dertien doden vastgelegd. Op weg naar de veertiende start haar auto niet meer en ze komt stil te staan in the middle of nowhere. De ommelanders zien het gebeuren en kijken toe.

Op het moment dat ze besluit te gaan lopen, komt de Jonge Thea aanrijden met haar ezel en met haar hulp krijgt ze de motor weer draaiende maar niet veel later valt hij weer uit. Dan komt er een motorrijder, Gilas, aan die haar naar het het huis van de weduwe sleept. De weduwe is echter weg en als ze de volgende dag vertrekt, Gilas heeft haar auto gemaakt, dan vindt ze haar dood langs de weg. Ze fotografeert haar en brengt haar terug naar haar huis maar als ze dan eindelijk weer weg wil gaan, raakt ze gewond door een varken en raakt de auto beschadigd door een geit. Weer komt ze stil te staan op een verlaten weg.

Nu is het de priester die haar mee terugneemt naar de woning van de weduwe, waar mensen haar huis aan het leeghalen zijn en een politieman de zaak onderzoekt. Ze brengt er de nacht alleen door, de batterij van haar telefoon is op en 's middags komen de ommelanders het lijk van de weduwe ophalen voor de begrafenis. Niemand heeft tijd om zich met de fotografe bezig te houden want ze bereiden zich voor op de aankomende regen, toch komt ene Cesar met een geleend paard allerlei voedsel brengen om een schuld die hij bij de weduwe had, af te lossen.

De volgende dag gaat ze lopend naar haar auto, om te constateren dat hij onder de modder en stenen ligt. Op de terugweg wordt ze door Gilas voor een dorpsfeest uitgenodigd. De Jonge Thea zoekt haar in het huis van de weduwe op om haar aan te sporen net als de anderen het land te bezaaien. De fotografe wil er niet echt aan want ze wil weg en daarom gaat ze ook naar het feest, om te kijken of er mensen zijn die haar willen helpen.

In de stad zoekt Dora's zus Marie eerst hulp bij de officiele kanalen en daarna schakelt ze Armin in, die bij een bewakingsfirma werkt, om Dora te zoeken. Zelf kan ze niet wachten om haar partner Stern te vertellen dat ze zwanger is.

In de ommelanden wordt Dora steeds moedelozer. Ze loopt nog met haar camera om haar nek naar het dorpsplein om de motorrijder te zoeken die haar misschien kan helpen met zijn tractor, maar treft alleen de priester. De Jonge Thea komt haar aansporen om haar land te bewateren en de smid komt haar een fiets brengen. Ook Gilas maant haar het zaaisel elke avond te bewateren en hij belooft haar de volgende ochtend vroeg met de tractor naar haar auto te gaan kijken.

Armin geeft zich op voor een project waarbij er in het zuiden van het land, in de ommelanden, naar waterbronnen gezocht gaat worden. Het project moet beveiligd worden vanwege mogelijk primitief terrorisme en sabotage. Hij was vroeger verliefd op Dora en hoopt haar daar te vinden maar ziet later van dit plan af als hij de opdracht krijgt om Stern in de gaten te houden. Hij is bang dat er iets is met Stern en dat zijn zoektocht naar Dora hem ook in diskrediet kan brengen. Ook Marie lijkt nu meer aandacht voor haar eigen leven te hebben, dan voor dat van Dora: die komt vanzelf wel terug.

Het leven kabbelt voort in de ommelanden, er komen gezinnen terug uit de stad die ook weer willen wonen, leven en eten. De smid brengt Dora ook een juk om de emmers water gemakkelijker naar het land te dragen. Dora begrijpt niet waarom hij zijn energie niet in haar auto steekt. En Cesar komt twee kippen brengen, hij waarschuwt haar voor de terugkomende gezinnen.

Dan helpt Gilas haar in alle vroegte met haar auto: hij graaft die uit en trekt hem met zijn tractor uit de kuil met opgedroogde modder. Dora kan alleen maar huilen als ze ziet dat auto onherstelbaar is en weer bij het huis van de weduwe verspilt ze emmers water aan het schoonmaken van haar kleren en de auto. Als ze dat door heeft, fietst ze over haar toeren naar het dorp waar ze wordt opgevangen door Cesars vrouw.

Die nacht regent het en de volgende ochtend bezoekt Gilas Dora met een glas melk. Hij zegt haar dat hij haar alleen hier hoop kan geven en dat de dorpelingen haar zullen helpen. Ze kan haar plek in het huis van de weduwe innemen.

 

 

 

Personages

De fotografe: Dora

Zij fotografeert doden voor een kunstproject en doet dat zo onopvallend mogelijk omdat ze geen aasgier wil lijken. Betalen doet ze de mensen wel en ze laat denken dat het voor een wetenschappelijk project is. Ze doet stoer maar blijft een vrouw alleen, eerst droeg ze een stoere, strakke spijkerbroek maar ze heeft die vanwege de hitte moeten vervangen door een fladderende rok. Dora is best koel, zowel als ze alleen (met de boer) in het huis van de weduwe is als wanneer ze de dode weduwe vindt. Ze vindt het wel vervelend voor de weduwe, maar denkt toch vooral aan haar foto en overweegt zelfs haar te laten liggen. Als ze vast zit in de ommelanden blijft ze vrij lang hoopvol en actief om er weg te komen, maar ze wordt steeds moedelozer en passiever. Ze weet niet of dat berusting of bevrijding is. Hoewel ze gefascineerd is door fotografie en er de weerbarstige werkelijkheid mee willen laten zien, valt zelfs die liefde van haar af en ze voelt zich beperkt in haar talent om vast te leggen wat ze ziet. Pas als ze inziet dat de auto onherstelbaar is en er geen contact met de buitenwereld gemaakt kan worden, gaan haar emoties met haar op de loop en wordt ze furieus. Dat duurt echter maar kort en dan lijkt ze zich volledig bij de situatie neer te leggen. Naast Dora zijn er zoveel bijfiguren, van wie Gilas uiteindelijk de echte helper blijkt te zijn, dat ik volsta met alleen het beschrijven van Dora zelf.

Quotes

"Er is domweg niet genoeg voedsel, niet genoeg water, niet genoeg ruimte, niet genoeg beschaving, intellect, om iedereen die op een mens lijkt ook als een mens te beschouwen. " Bladzijde 7

"In tegenstelling tot onze kinderen hebben wij geleerd dat je al bij al maar weinig nodig hebt om te leven." Bladzijde 14

"Maar we weten ook, en dat moet zij leren, dat berusting niet de bodem is, dat je daardoorheen kunt zakken. En onder berusting ligt voor ieder iets anders. Daar is geen horizon, geen hulp, geen hoop, in het slechtste geval enkel het pure ademen, en dat is waar je mee verder moet." Bladzijde 27

"Wie neemt de foto als jij zelf de dode bent? [...] Ik zie wel dat jij dit bestaan niet wenst te delen, zegt hij. Maar je kunt hier niet wekenlang de dood najagen en gespaard blijven van alles wat ons hier die vroegtijdige dood in jaagt. Jij leeft van onze doden. Wat mag daar tegenover staan?" Bladzijde 33

"Je ziet dat deze vrouw het niet geleerd heeft, een geit melk je niet zoals je een man aftrekt, ze houdt er weinig melk aan over." Bladzijde 57

"De tijd hier is geduld, zei de boer-fotograaf. Die woorden zijn blijven hangen, en ze vraagt zich af of het berusting betekent of bevrijding." Bladzijde 86

"Haar gezicht bestoft en behuild in het verzengende zonlicht, het zou een verbluffende foto kunnen opleveren van verwarring en breekbaarheid: een mens biedt het hoofd aan het lot. Voor een boek of een tentoonstelling zou dit beeld een titel krijgen, hier is het een snel voorbijgaande vaststelling." Bladzijde 191-192

"Voor de expeditie is het vele malen belangrijker om water te vinden dan een mens. Dan denk ik aan de mens die in mij groeit, die is vele malen belangrijker dan water." Bladzijde 208

Thematiek

Sociale problemen

Het boek gaat over de tegenstelling tussen stad en platteland. Het platteland - de ommelanden - wordt aan het begin van het boek scherp opgetekend: 'Een ongelukkige, stoffige weg, door een weids landschap, dat wel, maar dor, droog, doornig. Mijn telefoon heeft natuurlijk geen bereik. Dat er nog zulke plekken bestaan. De economie is stilgevallen in dit door god vergeten gat. Correctie: de economie is geëmigreerd, deze streek is willens en wetens opgegeven, geen dokter, geen voorzieningen, alles moet met liefde, geduld, en onbegrip worden opgelost. Hier en daar een schrale boomgaard, wat dorstige aanplant, verpieterde gewassen, een werkeloze ploeg tussen de keien, ofwel de boer overleden ofwel het trekdier, in ieder geval een maag minder om te vullen. De streek raakt ontvolkt.' De ommelanders voelen zich geen onderdeel meer van het land, politici kijken niet naar hen om en ze zijn op zichzelf aangewezen. De opwarming van de aarde zet de verhoudingen op scherp want de ommelanders hebben veel meer last van de verschroeiende hitte en de alles wegspoelende plensbuien dan de stedelingen. Waar ze in de stad in hun flats omhoog groeien en zich net zo sterk als goden lijken te voelen, kruipen ze in de ommelanden steeds dichter op de grond die hen moet onderhouden en voelen ze zich juist slachtoffer van de goden. Uiteindelijk komen de stedelingen zelfs het water van de ommelanders inpikken: hun land en zij daarbij moeten wijken voor het omleiden van een onderaardse rivier naar de stad.

Motieven

Identiteit

‘Een ander thema is identiteit, het boek gaat ook over de vraag: wie hoort er bij onze groep en wie niet? Wie telt mee als mens, wie niet?' (Bekkering 2019) Dora plaatst zich eerst buiten en misschien zelfs boven de ommelanders door zich alleen bezig te houden met de dood. Als ze vast komt te zitten, heeft ze de mensen ook voor andere zaken nodig maar zij zijn niet een twee drie in haar geïnteresseerd, laat staan dat ze haar helpen. Ze zijn zelf bezig met overleven, observeren haar en blijven vooral passief. Als ze haar helpen, is dat om daar in leven te blijven, niet om, zoals Dora wil, daar weg te komen. Dora wil niet een van hen worden maar hoe langer ze gedwongen is te blijven, des te minder ze een fotografe en een buitenstaander is en des te meer een gast van het dorp. Als fotografe kon ze de werkelijkheid grijpen, stilleggen en meenemen, als gast van het dorp maakt ze deel uit van diezelfde werkelijkheid. In de cursieve hoofdstukken wordt ook gefilosofeerd over wat ons een mens maakt en wie we als mensen zijn.

Dood

De fotografe maakt foto's van dode mensen. De ommelanders noemen haar 'de engel des doods'. Volgens haar is alleen sterven privé, de dood is openbaar. Zij maakt de foto's voor een kunstproject en wil in de stad laten zien dat een dood in het ziekenhuis niet eervoller is dan een dood in de ommelanden. Voor de fotografe is de dood dus iets bijzonders, iets wat in aanmerking komt om gefotografeerd te worden en aan anderen te laten zien, zij plaatst zichzelf door foto's van dode mensen te nemen naast of buiten die dood. De dood is voor de ommelanders juist heel gewoon, voor hen maakt de dood deel uit van het dagelijks leven. In het ruige landschap en in hun zware leven gaat er regelmatig iemand of iets dood en het leven is eigenlijk een gevecht tegen de dood of een wachten op de dood. In een cursief hoofdstuk wordt ook gefilosofeerd over de dood en over de mens als beslisser over leven en dood.

Seks

Waar de ommelanders min of meer voor het einde van de wereld en de dood staan, staat de fotografe voor het leven (en de stad voor het creëren van leven). Zij is jong en loopt eerst rond in een strakke spijkerbroek en later in een luchtige rok. Als we met haar meelezen dan vraagt ze zich regelmatig af of een dorpsbewoner die in haar huis staat, iets van haar moet, een vrouw wil of seks wil in ruil voor een geboden dienst. Als we met (een van) de dorpelingen meelezen dan horen we hoe ze over haar dromen en hoe haar vormen, bijvoorbeeld als ze fietst, in hen laten bewegen. Ook in de stad krijgen de seksuele relatie van Marie en Stern, Armin en Dora en Armin en zijn nieuwe vriendin aandacht.

Water

Dit motief maakt deelt uit van het thema stad - platteland. Water is belangrijk voor het leven: 'Dorst naar water is dorst naar leven.' (p. 174) Dat geldt voor zowel stad als platteland. In de ommelanden koesteren ze iedere regenbui: ze bewerken de grond zodat er water in kan stromen en ze vangen zoveel mogelijk water op, zodat ze daar later de bezaaide grond mee kunnen bewerken en ervoor kunnen zorgen dat de zaailingen gaan leven. Als ze volgroeid zijn, vormen ze voedsel voor een volgend leven. Aan de nonchalante manier waarmee de fotografe omgaat met water, kun je zien dat ze een stedeling is. In de stad hebben ze het water namelijk onder controle: 'Waterleidingen vormen de bloedsomloop van een levende stad.' (p. 174) Stern werkt ook in de waterhuishouding en vindt het zoeken naar water in de ommelanden en het omleggen van onderaardse rivieren naar steden, geen goede oplossing voor de waterproblematiek. Als er weinig water is, merkt een stedeling daar echter niet zo veel van, maar dat er in de ommelanden gezocht gaat worden naar nieuwe waterreservoirs - genaamd operatie Mozes - geeft aan dat ook de stedelingen met dezelfde problemen zullen kampen als de plattelanders. Alleen voor hen wordt nog gezorgd, de plattelanders moeten zichzelf redden en staan misschien zelfs het redden van de stedelingen in de weg. Hoewel Dora zich enigszins lijkt aan te passen aan het leven op het platteland blijkt pas hoezeer ze een stedeling is als ze emmers met water verspilt aan haar vervuilde kleren en auto.

Motto

Het zou een fatale vergissing zijn het verhaal waarvan wij toevallig deel uitmaken, aan te zien voor een objectieve waarheid en een objectieve noodzaak.

Phlipp Blom Wat op het spel staat

Voor een individu is zijn eigen leven heel belangrijk en hij zal er alles aan doen om dat leven te behouden, voor een samenleving is een individu echter minder belangrijk. Voor het belang van de samenleving als geheel, moet een individu soms offers brengen. In dit boek wordt dat heel ver doorgevoerd omdat het leven van de ommelanders geofferd wordt voor dat van de stedelingen.

Titelverklaring

De Ommelanden is de oude naam voor de gebieden in de huidige Nederlandse provincie Groningen die buiten de stad Groningen liggen. (Wikipedia 2019)

Ook in dit boek liggen de ommelanden ver buiten de stad, in het zuiden van het land. Er wordt gedoeld op het platteland, waar nog maar weinig mensen wonen en waar het leven hard is. Zie ook de thematiek.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in hoofdstukken door middel van Romeinse cijfers. Sommige van die hoofdstukken hebben vervolgens een ondertitel 'Ommelanden' of 'Stad'. Een hoofdstuk is vervolgens weer onderverdeeld in kleinere delen door middel van sterretjes. Sommige hoofdstukken zijn cursief gedrukt.

'Wij schrijven nooit vanuit de psychologie van een personage, wij gaan op zoek naar hoe iemand zijn wereld verwoordt. De ommelanden is meerstemmig, ze bevat de taal van de kunstfotografe, maar ook de stem van de ommelanders die haar bekijken. Zij spreken aanvankelijk als een ‘wij’, als een Grieks koor, en naar gelang het boek vordert waaiert dat open naar verschillende personages. Hun taal is gedrenkt in andere levensomstandigheden en bekommernissen dan die van de fotografe.’ (Bekkering 2019)

'Echt uitdagend wordt De ommelanden door de veelheid aan perspectieven die Peeters inneemt. Dora vertelt haar verhaal niet alleen zelf; zij wordt ook geobserveerd door de ommelanders, die zo dicht op haar huid zitten dat ze zelfs haar gedachten beschrijven. Die nabijheid versterkt het spionagegevoel dat Peeters met al dat geloer toch al zo sterk neerzette. En dan wordt in De ommelanden ook nog gekeken door onder meer de ogen van Gilas, zo ongeveer de enige helpende hand in het dorp, door zus Marie en door partner Stern. Bovendien wordt het geheel van bovenaf geduid door een koorachtige verteller [de cursieve hoofdstukken - J], die zich wat belerend uitspreekt over het smalle onderscheid tussen mens en dier, onze taak de aarde heel te houden en de noodzaak samen te leven in harmonie. De ommelanden verkondigt daarmee niet alleen een explicietere, maar ook een bredere politieke boodschap dan eerdere romans van Peeters’ hand – en het is de vraag of hij daar wel goed aan heeft gedaan. Desalniettemin slaagt hij er in De ommelanden wonderwel in alle verschillende perspectiefballen in de lucht te houden, de lezer meevoerend in een tweevoudig aangrijpend verhaal, dat een even weerbarstig als optimistisch einde kent.' (Van den Dool 2019)

Decor

Het decor vormt het thema van dit boek, zie daarvoor dus de thematiek. Vanwege de tuintorens heb ik de indruk dat het boek zich in de toekomst afspeelt.

Stijl

'Waar de delen die zich afspelen in de ommelanden op afstandelijke toon worden verteld, komt in deze stadse stukken ruimte voor emotionele nabijheid. Dora’s verhaal is meeslepend vanwege die surveillerende buurtelingen die haar in het nauw drijven; dat van Marie onttrekt zich aan het alledaagse door kernachtige observaties van de strubbelingen die haar zwangerschap met zich meebrengt. Stern voert zijn rol van toekomstige vader houterig uit, als een toneelstuk dat hij van anderen heeft afgekeken. Wanneer hij in de auto een hand op Marie’s buik legt, getuigt dat wat haar betreft bijvoorbeeld van ‘opgefokte sentimentaliteit’, alsof die hand voldoende is om zijn verbondenheid te uiten.' (Van den Dool 2019)

 

Slotzin

Een autonome zwerm van aanvalsdrones is al in de lucht om Operatie Mozes aan te vatten. Niemand ontkomt aan de dwang der dingen.

Bijzonderheden

Elvis Peeters heeft het boek geschreven in samenwerking met zijn partner Nicole Van Bael.

Beoordeling

'De ommelanden' is een boek dat ik door de afwisseling van perspectieven snel uitlas, ik vond ze niet verwarrend, eerder verhelderend en voor mij maakte ze het boek interessant. Ik leefde mee met Dora, hoewel ik haar en de andere stedelingen ook eindeloos naief en irritant vond. Ik las in een recensie dat de ommelanders Dora pestten en haar auto steeds onklaar maakten, maar zo heb ik het boek niet gelezen, ik had niet het idee dat ze daar tijd voor hadden. Ik vind de thematiek van het boek zeer actueel en scherper neergezet dan in 'De heilige Rita' van Wieringa, maar aan de andere kant vind ik ook dat in dat boek de personages meer tot leven kwamen. Dat het boek niet alleen uit Dora's perspectief verteld wordt, maakt het interessant maar voor mij ook afstandelijk, alsof je het verslag van een wetenschappelijk experiment leest. Bij 'de ommelanden' in Wieringa's boek kon ik me ook iets voorstellen, tijd en plaats in dit boek vond ik net zo onbestemd als die in Hulsts 'Ik herinner me Titus Broederland'.

Recensies

"Desalniettemin slaagt hij er in De ommelanden wonderwel in alle verschillende perspectiefballen in de lucht te houden, de lezer meevoerend in een tweevoudig aangrijpend verhaal, dat een even weerbarstig als optimistisch einde kent. " https://www.nrc.nl/nieuws...s-a3955008

"Is het een averechtse parabel, een grimmig sprookje of een verhaal met een moraal? Er valt niet zomaar de vinger op te leggen. Zeker is dat Elvis Peeters in zijn nieuwe roman De ommelanden de beklemming vanaf de eerste pagina's crescendo laat gaan. En dat deze roman je meteen in de tang neemt. Actueel is hij ook, in tijden van 'gilets jaunes', met zijn redeloze spanning tussen stad en vergeten hinterland in een onbestendig Europa, waarin klimaatverandering de lakens begint uit te delen." https://www.demorgen.be/t...ogle.nl%2F

Bronnen

Persis Bekkering - Achter het boek: Alles gaat door twee breinen.

https://www.volkskrant.nl...~bd51ac97/

Anne van den Dool - Hoe provincialen een rijke stedeling wegtreiteren.

https://www.nrc.nl/nieuws...s-a3955008