Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 296 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

De beul werd ongeduldig. Het snelrecht liet voor inwilliging van de laatste wens van de terdoodveroordeelde: het losmaken van de hemdsknopen. Ze waren van goud.

Samenvatting

- 1705 De vendelzwaaier
Op de markt van Nijmegen wordt een man door de stadsbeul onthoofd. Hij is het slachtoffer van de Nieuwe plooi. De ik-verteller is de 54-jarige  secretaris van de vroedschap van Nijmegen. Hij heet Caspar Sonmans. Hij beschrijft gedetailleerd hoe het hoofd van de romp wordt gescheiden.De beul zwaait met zijn zwaard als een vendelzwaaier.  Na afloop gaat het gezelschap nog wat drinken en ze laten ook hoertjes aanrukken. Maar Caspar besluit naar huis te gaan, omdat hij zijn zoon Putto (Etienne) nog wil zien. Die is chirurgijn in d e stad, een beroep waarvoor Caspar zelf is gezakt.

- 1672 De ochtendgave
We gaan meer dan dertig jaar terug in de tijd. In 1672 gaat Caspar Sonmans trouwen met de mooie Sara, achter wie  hij drie jaar heeft aangelopen. 's Avonds komt het grote moment van de inwijding, maar Sara krijgt eerst een brief die ze geheim houdt voor Caspar en hem zelfs verbrandt voor zijn ogen. Daarna hebben ze verrukkelijke seks( tenminste vindt Caspar) en de volgende morgen wil hij nog een keer. Sara heeft niet eens tijd om het ochtendcadeau uit te pakken. Ze verdwijnt spoorloos. De Fransen nemen hun intrek in Nijmegen. Ze vragen inkwartiering in het huis van Sonmans. De markies Caloyanni vraagt waar de vrouw des huizes is en omdat Casper dat niet kan vertellen, moet hij voor elke dag 50 gulden vluchtbelasting betalen. Sonmans ondertekent het contract.

- 1678 De Vrede
We zijn zes jaar verder in de tijd: 1678, Sonmans is secretaris voor de ambassadeur en hij is belangrijk aanwezig bij de onderhandelingen tussen Nederland, Frankrijk en Engeland voor de  vrede van Nijmegen. Sonmans ziet dat de Fransen de boel vertragen. Hij weet uit brieven van een spionne dat de Franse Koning zo spoedig mogelijk vrede wil. Hij moet alle brieven die ondertekend zijn met PFV decoderen.  Sara is de spionne:  ze leeft als minnares samen met de Franse Markies Caloyanni, aan wie ze  geheime gegevens ontfutselt. Omgekeerd geeft ze hem valse informatie.  De ambassadeur van Nederland weet op die manier dat de Fransen van hun koning moeten tekenen, maar opnieuw vertragen ze de boel: eerst kopen ze een nieuwe ganzenveer, dan wordt de plaats van ondertekening veranderd, vervolgens moet de Engelse onderhandelaar Temple aanwezig zijn, maar die meldt zich ziek. Dan willen de Fransen toch tekenen. Intussen heeft Caspar bericht gekregen dat de Fransen weten dat er een spionne is: hij vreest nu voor het leven van Sara. Hij krijgt ook een anonieme brief waarin staat dat hij zich 's avonds moet melden in de kamer van Caloyanni, waar hij dan de in het verleden betaalde vluchtbelasting zal terugkrijgen.
Als het verdrag is ondertekend, moet er feest gevierd worden, maar Caspar gaat naar de kamer van Caloyanni, waar hij zijn intussen wat dikkere vrouw Sara aantreft. Als ze praten over het stiefkind dat Caspar opvoedt,(Etienne)  vertelt Sara hem dat dit zijn eigen zoon is. Hij is de ochtendgave d.w.z  ze is zwanger geworden van de ochtendseks, toen in 1672. Hij wil Sara nu meenemen: maar ze weigert. Ze is immers in  de ogen van de mensen een dubbelspionne en twee partijen kunnen zich willen wreken.  Maar als ze hoort dat haar minnaar jaren vluchtbelasting voor haar heeft ontvangen, ziet ze zich als een hoer en dan gaat ze wel mee, nadat ze de markies ook nog eens voor schut heeft gezet. Die komt op de markt echter wraak nemen: hij schiet Caspar in zijn arm en met een ander pistool schiet hij  Sara dood. Maar op dat moment heeft niemand het gezien. Caloyanni vlucht en Caspar wordt aangezien voor de dader. Hij heeft wraak genomen op zijn overspelige vrouw, denken de schutters die hem arresteren. Op de markt staat een ooievaarsechtpaar. Een van de ooievaars wordt getroffen door de kogel die door de arm van Caspar is gegaan. Een ooievaarsechtpaar wordt gezien als symbool van een trouw huwelijk. Het vrouwtje maar  ook Sara gaan beiden dood

- 1705 Putto 
We gaan weer door naar het vervolg op deel 1.  Putto= Etienne komt thuis bij zijn vader. Hij heeft veel gewonden moeten verzorgen. Hij  wil van zijn vader weten hoe alles in 1678  in zijn werk is gegaan. Caspar vertelt dat en hij zegt ook dat hij in de rechtszaak is vrijgesproken. De rechter vond terecht dat hij een landverraadster had gedood. Dat gaat tegen het schuldgevoel van Caspar in. Hij had veel liever gehad dat hij was veroordeeld. Etienne die dus chirurgijn is, vraagt of hij zijn vader mag onderzoeken. Die druppelt nog maar in plaats van piesen. Hij onderzoekt zijn vader ook : hij heeft een vergrote prostaat, maar het belangrijkste wat hij nu kan zien is dat hij de genetische  overeenkomst met zijn vader heeft gezien: zijn toompje bij zijn piemel is hetzelfde als die afwijking bij zijn vader. Ze kunnen beiden tevreden zijn: ze zijn echt vader en zoon.

Personages

Caspar Sonmans

Caspar is in 1705 54 jaar. Hij is in 1672 dan 21 jaar als hij trouwt met Sara. Helaas duurt het huwelijk maar één verrukkelijke nacht waarin hij twee keer seks met haar heeft. Daarna raakt hij haar kwijt. Er wordt niet verteld of hij haar in de zes jaar die hem van haar scheiden naargeestig heeft gezocht. Vreemd genoeg heeft hij wel haar kind en naar hij vermoedt het kind van haar minnaar in die tijd opgevoed. Hij krijgt brieven van haar als spionne PFV en hij moet die coderen voor zijn leidinggevende. Zo weet de achterban wat de Fransen van plan zijn. In 1678 is de vrede van Nijmegen nabij. Hij ziet Sara dan weer en wil haar meenemen. Dat wil ze eerst nog niet, maar uiteindelijk kiest ze ervoor om toch mee te gaan. Haar minnaar Caloyanni neemt wraak en schiet haar dood, maar Caspar krijgt de schuld daarvan. Hij betoogt dat hij het niet gedaan heeft, maar moet toch terechtstaan. Als hij vrijgesproken wordt, omdat hij een landverraadster heeft gedood, wordt hij woedend. Hij zou nog liever gevangenisstraf krijgen voor een niet-gepleegde moord, dan zijn vrouw van landverraad te zien beschuldigd. Hij wordt secretaris bij de vroedschap en is er getuige van hoe een tegenstander van het nieuwe regime uit de weg wordt geruimd. Hij verslaat de onthoofding. Hij heeft een oude-mannen-kwaal : niet plassen en een opgezette prostaat. Als zijn zoon die dokter is, hem onderzoekt ziet hij aan Caspars piemel dat ze genetisch verwant zijn.

Sara

Over Sara kom je eigenlijk heel weinig te weten. Ze beleeft een leuke huwelijksnacht, maar krijgt een brief met een opdracht. Ze verdwijnt uit beeld. Blijkbaar wordt ze spionne in opdracht van de Nederlandse gezagshebbers. Het is een oude rol voor vrouwen: in ruil voor hun lichaam krijgen ze informatie los die ze kunnen doorspelen. Daarnaast kan ze verkeerde informatie aan de Fransen overbrengen. Zes jaar later komt er een einde aan die toestand. Als ze hoort dat de markies met wie ze samenleeft haar man al die tijd vluchtbelasting heeft laten betalen, wordt ze woedend. Dat heeft te maken met haar opvatting over hoer-zijn. Haar man moest betalen terwijl zij overspelig was. Dan gaat ze wel met Caspar mee, maar ze komt niet ver, want haar minnaar komt haar niet lang daarna op de Nijmeegse markt doodschieten.

Etienne

Etienne is de biologische zoon van Caspar en Sara. Hij is te vondeling gelegd door de markies en opgevoed door zijn echte vader (al weet hij dat niet net zo min als zijn vader). Intussen is hij dokter geworden. 27 jaar na de Vredesafhandeling van Nijmegen vraagt hij aan zijn vader wat er in het verleden is gebeurd. Die vertelt alles. Hij onderzoekt zijn vader op een opgezette prostaat en ziet dan zijn piemel. Het is dezelfde afwijking als Etienne heeft. Vader en zoon dus.

Quotes

"Het geluid had niets zompigs - gewoon een luchtdoorklievend zoeven, gevolgd door een harde droge tik van metaal op hout. Door de kracht van de slag rolde het hoofd een heel eind bij de romp vandaag- niet stuiterend zoals ik verwacht had, maar in snelle wentelingen, zonder de plavuizen in opwaartse bewegingen los te laten.... tot het schommelend halt hield, en ten slotte stillag." Bladzijde 15

""Vijf uur al", zei ze. "Pas", zei ik. "Ik heb nog een ochtendgave voor je." Haar ogen dwaalden naar de tafel. "Ik weet het", Ik kroop bij haar. "Eerst nog een andere ochtendgave,"" Bladzijde 56

"Mijn ziel was een januskop, waarvan het redelijke gezicht de vrede stralend tegemoet zag, omdat die Sara bij me terug zou brengen. Zijn duistere gezicht schudde nee- nee, de vrede zou Sara juist definitief voor me verloren doen gaan." Bladzijde 84

"Dat kon twee dingen inhouden: of ze benadeelde als Franse spionne bewust de Nederlandse zaak, of ze was door de Fransen als Nederlandse spionne ontmaskerd, zodat ze haar nu gebruikten als doorgeefluik voor ondermijnende informatie. Ik zwoer bij die laatste mogelijkheid. Sara, waar ze ook verbleef, was in gevaar." Bladzijde 102

""De ochtend na d etrouwerij, vlak voordat ik je verliet... Het was al dg. Ik wilde me uit bed laten glijden om de morgengave open te maken.... je had het pakje voor me klaargezet op tafel, met gestrikte linten... Je liet me niet gaan. Je trok me terug en bedacht me met een heel andere ochtendgaaf. Eentje die onbetaalbaar was.....[...] ik voelde het... dit is het : vanaf nu groeit het geschenk in mijn schoot." Bladzijde 184

"Het voorlopige antwoord bestond uit het levenloze lichaam van de vrouw die ik na drie jaar hofmakerij eindelijk veroverd had, in luttele uren weer was kwijtgeraakt en toen zes jaar lang met alle mogelijke middelen had proberen op te sporen en terug te slepen naar het nest." Bladzijde 226

Thematiek

Oorlog: algemeen

Het gaat in deze historische roman over de vrede van Nijmegen. Het verhaal krijgt een persoonlijk tintje door de oorlog te koppelen aan de liefdesgeschiedenis van Casper en Sara Sonmans. Van der Heijden beschrijft vooral de manier waarop de vredesonderhandelingen verlopen en hoe het diplomatenspel tussen de Fransen, Engelsen en Nederlanders verloopt. Dat wordt beschreven in het grote derde deel.

Motieven

Wraak

De markies Caloyanni neemt wraak op Casper en Sara door haar met een van zijn pistolen dood te schieten. De aanslag op Casper mislukt.

Moord

De dood van Sara die door de verteller wordt verhaald, is in feite een moord van markies Caloyanni op zijn minnares. Casper wordt er echter ook verdacht van Sara te hebben neergeschoten. Hij wordt opgepakt maar vrijgesproken omdat hij eigenlijk een landverraadster heeft neergeknald.

Liefde

Na de bruiloft is Sara verdwenen. Casper was gek op haar. Hij is op zoek naar haar . Hij weet dat ze als spionne onder het pseudoniem PFV werkt. Na zes jaar ziet hij haar terug en hij kan haar bewegen mee te komen. Ze wordt helaas dood geschoten en hij wordt er zelf van verdacht.

Vader-zoonrelatie

Casper weet vijf jaar lang niet dat Etienne zijn biologische zoon is Hij denkt dat het de zoon van Sara en Caloyanni is. maar Sara verzekert hem dat hij eigenlijk het ochtendgeschenk is. In het laatste deel probeert Etienne (Putto) zijn vader te onderzoeken. Hij is benieuwd of hij een genetische overeenkomst kan vinden. Dat is het riempje van zijn penis. Ze weten nu beiden zeker dat ze hetzelfde DNA hebben.

Verraad

Sara speelt als dubbelspionne een rol in het verraad. Ze verraadt in bed verworven geheimen in brieven aan de Nederlandse tegenstanders. Later zien de burgers van Nijmegen haar als een verraadster, Caspar wordt vrijgesproken van moord (die hij niet eens heeft gepleegd) omdat hij een landverraadster heeft gedood.

Overspel

Sara vlucht na de ochtend van haar trouwen weg. Ze treedt in Franse dienst als minnares bij de Franse markies Caloyanni. Gedurende zes jaar probeert ze hem geheimen te ontfutselen en er is dus sprake van over-en dubbelspel.

Oorlog: algemeen

Het gaat in dit boek over de vrede van Nijmegen. Er zijn onderhandelingen gaande tussen Frankrijk, Nederland en Engeland. Er moet een overeenkomst worden opgesteld. Dan kan de vrede worden getekend. Er is druk communicatieverkeer met spionage. De verteller vertelt over het complexe spel dat de partijen met elkaar spelen.

Motto

Er is geen motto

Trivia

Van der Heijden schreef deze historische roman over de stad Nijmegen op verzoek van het College. Hij kreeg er ook geld voor.

Titelverklaring

"De ochtendgave" komt enkele keren letterlijk in de tekst voor. Het belangrijkste is de vermelding in het tweede deel. Daarin trouwt Caspar Sonmans met Sara.  Het is d e gewoonte dat de man voor zijn vrouw op de ochtend na de bruiloft een cadeau heeft. Caspar heeft dat ook voor Sarah gekocht, maar ze komen er niet toe om het geschenk uit te pakken.  "Nachts hebben ze seks gehad en dat is Caspar zo goed bevallen dat hij nog een keer met zijn jonge bruid vrijt. Daarna vertrekt ze en hij zal haar de eerste zes jaar niet meer zien.  Ze vlucht voor de inval van de Fransen.Later blijkt dat ze als dubbelspionne heeft gewerkt en dat ze een kind heeft gekregen, Etienne. Dat blijkt het kind te zijn van Caspar en dat kind is dus voor Sara het cadeau geworden: een zoon van Caspar.
Pas in het laatste hoofdstuk wordt door Caspar aan zijn zoon verteld wat het echte cadeau was : een doorzichtige vliegenstolp van zilver.

Structuur & perspectief

In deze historische roman zijn vier delen te onderscheiden:
- 1705 De vendelzwaaier (1 hoofdstuk)
- 1672 De ochtendgave (14 hoofdstukjes)
- 1678 De Vrede (57 hoofdstukken)
- 1705 Putto (14 hoofdstukken)
De roman is dus niet-chronologisch. Het verhaalheden van 1705 omvat  het verleden van 1672 en 1678.

het perspectief berust bij de ik-verteller Caspar Sonmans, de secretaris van de stad Nijmegen. Hij vertelt in 1705, wanneer hij 54 jaar oud is. Hij vertelt als een achterafverteller in d e o.v.t.

 

Decor

Er zijn drie tijdlagen:
- het jaar 1672 wanneer de Fransen Nijmegen binnenvallen en Caspar met Sara trouwt
- het jaar 1678 wanneer geprobeerd woedt de vrede tussen de Fransen en de Nederlanders te bereiken. Caspar ontmoet Sara weer
- het jaar 1705, wanneer Caspar 54 jaar is en aan zijn zoon Etienne vertelt wat er gebeurd is met betrekking tot de dood van Sara. Op die dag is er ook iemand in Nijmegen om politieke redenen onthoofd en dat wordt in het eerste deel beschreven.

Het decor is in alle tijdlagen de stad Nijmegen die belegerd is door de Fransen.

Stijl

Voor deze historische roman heeft Van der Heijden zijn taalgebruik aangepast aan de sfeer van de zeventiende eeuw. Dat uit zich o.a.  in woordkeus en zinsbouw en soms zelfs enkele letterlijke citaten uit het 17e eeuwse Nederlands. In dit opzicht is het dus geen echte Van der Heijden-roman.

Enkele voorbeelden van archaïsch aandoende zinnen.
(blz. 55)  Haar uitgaande asem streek langs een veertje dat uit de peluw stak: bij elke ademtocht lag het plat als een jong boompje in de storm."
(blz. 56) "Foey Caspar, ick ben nog tot blasens toe vermoeyt [...] Ick ben waarlij in een ancht niet tegen een dozijn bestormingen bestandig."
(blz. 59) Ik sleet mijn tweede huwelijksnacht in eenzaamheid. Zo graag als ik tijdens de vorige mijn ogen open had willen houden, zo tergde me nu de slapeloosheid.
Door de stijl heb je als lezer wel direct door dat het een historische roman betreft. Het is in het begin even wennen.

Slotzin

Ik heb de lap tot een bal geknepen, waar ik mijn ogen mee dep. "Ja, waar te beginnen?" Ik kijk naar de gouden hemdsknopen rond de voet van mijn wijnglas, en grinnik snotterend bij de herinnering. "De beul werd ongeduldig."

Beoordeling

Vlot vertelde historische roman die Van der Heijden in opdracht van de gemeente Nijmegen schreef. Het is eigenlijk een tussendoortje en de grote thema's van de schrijver van de romanreeks De tandeloze tijd komen niet aan bod.
Het is best een vermakelijk verhaal, dat verder niet zo lastig te lezen is. Het boek heeft een prettige bladspiegel waardoor je door het boek heen vliegt. M.i. zal het echter niet al teveel indruk maken in de Nederlandse literatuur. Voor de inwoners van Nijmegen misschien wel een leuk boek, omdat het een historische aangelegenheid van hun stad betreft.
 

Recensies

"Na de mooie traagheid van de eerste 3 delen, neemt Van der Heijden in de epiloog van deel 4 plots grote stappen. In een dialoog tussen vader Caspar en zoon Etienne worden veel losse eindjes aan elkaar gebonden. Ook de belangrijkste vraag wordt dan beantwoord: wie is de echte vader van Etienne? Is hij daarmee de ochtendgave van Caspar voor zijn bruid aan het einde van de huwelijksnacht?" http://www.gelderlander.n...-1.5518089

"Van der Heijden hanteert zijn pen zwierig als een ganzenveer, en is sterk in rijke observaties, van koetsen tot het fatterige gedrag van de vredestichters. Maar hij weet de tijd niet echt tot leven te brengen; het voelt als een gelegenheidswerk. Zijn weergave van historische feiten is schokkerig. De Vrede van Nijmegen zal niet iedereen helder op het netvlies staan. De lezer moet hier zelf op zoek naar klok en klepel." http://www.elsevier.nl/Cu...-2730395W/

"Zo ontvouwt zich Van der Heijdens eerste roman vol historische dramatiek en actuele parallellen. "Dat was het interessante om te schrijven, met een tragische liefdesgeschiedenis", zegt hij. "Een vrouw die zich helemaal heeft gegeven voor het vaderland aan wier activiteiten iets dubbelzinnigs blijft hangen: heeft ze ook niet onze geheimen verklapt? En welke rol speelde ze bij de moord op de gebroeders De Witt?"" http://nos.nl/artikel/207...-boek.html