Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2009
• 408 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

In de vroegte van dinsdag 31 juli 1917, het moest ongeveer kwart voor vier zijn, klikte Robin zijn bajonet op het geweer.

Samenvatting

Deel 1 

Eerst vertel ik hier de verhaallijn van Robin Ryder.

In het eerste hoofdstuk klimt de Britse soldaat Robin Ryder uit de loopgraven. Het is 1917 en zijn leidinggevenden hebben hem en zijn makkers wijs gemaakt dat de Duitse stellingen weggebombardeerd zouden zijn. Maar de realiteit is anders. Er komen veel doden te vallen en Robin Ryder raakt gewond. Ze trekken zich weer terug. Hij ontmoet een man met een litteken die hem naar een veldhospitaal brengt. Er zijn veel gewonden: ze worden weer provisorisch opgeknapt en teruggestuurd naar het front.

Robin wordt aan het front doodsbang. Hij heeft zich voor de oorlog aangemeld op aanraden van zijn schoolhoofd. Hij krijgt pillen cocaïne en gaat daarna heel overmoedig op de tegenstander af. Dan wordt hij getroffen door een granaat. Hij raakt zijn gezicht voor een deel kwijt en zal naar Engeland worden gebracht. Een plastisch chirurg ontfermt zich over hem. Zijn neus en wang zijn weggeschoten. Robin krijgt een nieuw gezicht. Zijn ouders komen op bezoek en doen nietszeggende mededelingen. Hij is daar woedend over en hij spuugt zijn moeder in het gezicht. Daarna krijgt hij een metalen masker aangemeten. Bij zijn vlucht uit het ziekenhuis neemt hij cocaïnepillen mee, anders durft hij de wereld niet onder ogen te komen.

De tweede verhaallijn is die van Lucien Hirschland.

Lucien is vertegenwoordiger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek en hij ontvangt de Engelsman Kirkpatrick voor een grote order cocaïne. Nederland is in de Eerste Wereldoorlog neutraal en levert het spul ook aan de tegenstander Duitsland. Lucien verkoopt veel op provisiebasis en zijn inkomen wordt daardoor hoog. Zo kan hij zijn felbegeerde Harley Davidson motor kopen. 

Hoofdstuk 5 (flashback). Hij is teruggekomen uit Java, omdat zijn vader overleden was. Zijn zus Swaantje was gescheiden van een oplichter die de uitgeverij van zijn vader te gronde had gericht. Op Java had Lucien veel avontuurtjes gehad, vooral met getrouwde vrouwen van Nederlandse militairen en zijn vertrek kon net zo goed als een vlucht worden beschouwd.

Op zijn Harley rijdt Lucien naar Arnhem om een order van de Duitser Franz Biederman te bespreken. Biederman wil dat er 1000 kilo cocaïne meteen wordt afgeleverd op het strijdtoneel in België. Er wordt een hogere prijs bedongen. Bovendien wordt Biederman plat gemaakt met de diensten van een luxe hoer.

Lucien moet zich een dag later verdedigen bij zijn baas. Hij biedt dan aan om zelf de portie drugs af te leveren. Het wordt meteen de volgende dag al een vermoeiende reis met veel strubbelingen en controles. Lucien ziet ook veel gewonde Duitse soldaten. Hij denkt na over het verloop van de oorlog en de rol van de drugs.

Op een partijtje van zijn zus Swaantje vertelt hij over zijn lotgevallen in de oorlog. Hij geeft ook coke aan zijn vriendin Pola, die actrice is. Ze wordt er heel geil van en daarvan kan Lucien profiteren. Niet lang daarna wordt hij bij zijn directeur geroepen. Er blijkt tijdens het transport naar België 100 kilo pure cocaïne verdwenen te zijn. Lucien weet niet wie dat gedaan kan hebben, want hij is er steeds bij geweest. Onderweg kan het eigenlijk niet gebeurd zijn: zouden de Duisters hem een loer gedraaid hebben?

In 1918 is de oorlog afgelopen. Franz Biederman komt naar Nederland om Lucien een aanbod te doen voor hem te komen werken. Ook de chemicus van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek Olyrook krijgt dat aanbod. Lucien weigert er op in te gaan.

Deel 2 

In dit deel kan de samenvatting in de volgorde van de gepresenteerde hoofdstukken worden verteld.

Het is 1920. Lucien werkt nog steeds voor de Nederlandsche Cocaïne Fabriek. Die maakt veel winst en daarvan profiteert Lucien natuurlijk ook want hij werkt op provisiebasis. Op weg naar huis in zijn Mercedes rijdt Lucien een bedelaar aan, denkt hij. Het is Robin Ryder die naar Nederland is gekomen om werk te zoeken. Swaantje biedt Robin aan om te blijven slapen, tegen de zin van Lucien.

Robin blijft daarna gewoon in het huis logeren. Lucien bezoekt zijn zieke collega Olyrook: hij koopt coke van hem en geeft die weer aan zijn vriendin Pola. Die wil daarna met hem trouwen en kinderen krijgen. Thuis vertelt Robin aan Lucien dat hij aan nachtmerries lijdt en pillen (coke) slikt. Robin raakt de weg kwijt door zijn pillengebruik. Dan helpt Lucien hem een keer door hem cocaïne te verstrekken. Hij verdient geld genoeg en hij betrekt zijn coke van Olyrook die voor zichzelf begonnen is. Hij moet steeds meer coke hebben voor Pola en Robin. Robin is jaloers op de vriend van Swaantje die als ambtenaar voor de regering van Nederland onderhandelingen voert over het gebruik van drugs aan verschillende landen. Het is een stijve hark en Robin is verliefd op Swaantje geworden. Maar ja, hij is mismaakt en draagt een lelijk masker. Robin en Lucien maken een keer een ritje naar IJmuiden en onder invloed van de coke gaat Robin met vissers op de vuist. Daarbij gaat zijn masker kapot en Lucien laat dat voor hem lassen in de garage. Het masker wordt er niet fraaier op. Robin dus ook niet.

Zijn a.s. zwager waarschuwt hem voor de nieuwe Opiumwet waardoor alles veel strenger zal worden gecontroleerd. Wanneer Pola en Robin zoveel blijven snuiven, wordt dat vroeg of laat ontdekt en de lijn wordt dan wel direct naar de handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek gelegd. Dan is hij wel zijn baan kwijt.

Lucien gaat voor advies naar Olyrook die hem aanraadt Pola te laten afkicken met een nieuw middel: novocaïne. Wanneer hij bij Olyrook is, komt Franz Biederman op bezoek. Die nodigt hem uit om naar Berlijn te komen voor zaken. Op Robin moet echter worden gelet vanwege zijn verslaving. De vriendin Tosca doet dat voor hem. 

In Berlijn betaalt Biederman de geleverde coke cash aan Lucien. Dat is heel ongebruikelijk. Pola die ook in Berlijn is, raakt nu echt verslaafd. Haar werd een gouden toekomst als actrice in de nieuwe Duitse films beloofd, maar ze is helemaal aan lager wal geraakt. Ze heeft elke dag coke nodig en is een speelbal van de dealers geworden.

In Amsterdam ontmoet Lucien Kirkpatrick weer. Dat blijkt de oom van Robin Ryder te zijn die Robin had aangeraden om naar Amsterdam te gaan en contact te zoeken met Lucien. Die zou hem van zijn verslaving kunnen afhelpen. Maar het komt nu dus allemaal uit. Swaantje wil Robin wel helpen met afkicken. 

Wanneer Lucien weer op bezoek gaat bij de inmiddels heel zieke Olyrook vertelt zijn hulp Jan Palacky hem dat in de oorlog Olyrook de 100 kilo cocaïne heeft achtergehouden. Biederman wist daarvan en chanteert na de oorlog Olyrook met die kennis. Daarom moet Olyrook cocaïne aan Biederman leveren. Ze leveren aan de illegale markt, dat zijn de verslaafde soldaten na de oorlog. Terug in Nederland besluit Lucien alles aan zijn directeuren te vertellen. Die vinden het allemaal niet zo erg. De Nederlandsche Cocaïne Fabriek verdient immers handenvol geld aan de handel.

Robin Ryder gebruikt op een avond cocaïne met een kunstschilder die naast Lucien woont. In extase van de drugs maken ze schilderijen van elkaar. De kunstschilder noemt het schilderij "De bruidegom van Swaantje". Daarna lacht hij hem hatelijk uit. Thuisgekomen neemt Robin dan opnieuw coke en hij probeert Swaantje te verwonden. Lucien is net op tijd maar door zijn ingrijpen heeft Swaantje toch een flinke snee in haar wang opgelopen. Swaantje eist excuses van Lucien aan Robin . Door zijn onbesuisde actie is de snee ontstaan. Lucien wordt kort daarop ontboden bij de directie, maar hij gaat gewoon niet. Hij krijgt steeds meer informatie over de Nederlandse cokehandel te horen. De vriend van Swaantje Christiaans verbreekt de verkering. Hij zit aan de onderhandelingstafel over de deals die de landen met elkaar sluiten. Olyrook vertelt aan Lucien dat hij Biederman nog van voor de voorlog kent. Hij was ervan op de hoogte dat soldaten met coke werden geholpen om overmoedig te worden. Olyrook heeft spijt van alles: zijn hulp Jan Palacky is dood aangetroffen als gevolg van een overdosis coke. Lucien vertelt alle informatie aan Christiaans, maar die heeft hem in de tang vanwege zijn cokedeals met Pola en Robin waarvan hij op de hoogte is.

In het laatste hoofdstuk wordt Lucien bij de directie van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek geroepen. Hij heeft heel goed werk gedaan. Maar hij wordt weggepromoveerd naar Java. Daar wordt een opiumfabriek gestart en ze kunnen een goede handelsreiziger zeker gebruiken. Robin Ryder wordt naar Engeland teruggebracht door Swaantje en haar vriendin Tosca.

Lucien schenkt zijn Harley weg en ook de inmiddels gekochte Mercedes. Die krijgt de chauffeur van de fabriek met wie hij eens naar België is gereden. In feite is hij platzak als hij aan boord stapt van het schip dat hem naar Indonesië zal brengen.

Personages

Robin Ryder

Een Britse soldaat die tijdens de Eerste Wereldoorlog (onder invloed van cocaïne) gewond raakt in zijn gezicht, waarna hij in Engeland door een plastisch chirurg een speciaal metalen masker aangemeten krijgt. Na de oorlog komt hij in Nederland terecht, en raakt hij bevriend met Lucien, die hem in huis opneemt. Hij blijft verslaafd aan coke, en wordt verliefd op de zus van Lucien, Swaantje. Die brengt hem aan het eind van het boek echter weer terug naar Engeland, waar hij vandaan komt.

Lucien Hirschland

Lucien is vertegenwoordiger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek, die in de oorlog aan beide fronten coke levert. Hij wordt er goed rijk mee. Ooit heeft hij op Java een wild leven gekend, maar nu is hij terug in Nederland, waar hij weer contact heeft met zijn zus Swaantje. Nadat hij Robin in huis heeft genomen regelt hij voor zowel hem als zijn vriendin Pola veel cocaïne. Beiden raken verslaafd. Zelf lijkt hij nooit afhankelijk te worden van de pillen. Lucien twijfelt soms over de ethiek van zijn werk, maar mede omdat zijn opdrachtgevers daar geen problemen mee lijken te hebben, gaat hij toch door. Aan het eind van het verhaal wordt hij 'gepromoveerd' naar Java. Hij laat zijn eigendommen achter en vertrekt zo goed als blut naar de andere kant van de wereld.

Quotes

"Het was een kille en grauwe novembermiddag toen Lucien tussen de rijen klapstoelen naar goede zitplaatsen zocht. Hij hield zijn jas aan want in de bioscoop was het bijna net zo koud als buiten. Franz Biedermann, die hem dicht op de hielen volgde, trok de dubbel rond zijn nek geslagen wollen sjaal tot vlak onder zijn snor. Het voorprogramma was al afgelopen en de hoofdfilm kon ieder moment beginnen." Bladzijde 170

"Hij stootte net een wolk sigarettenrook uit, die hem aan zicht onttrok. Pas toen de rookzuil langzaam naar het plafond optrok, werden als eerste de dikke brillenglazen zichtbaar. 'Zo, jongen, kom je je oude vriend eindelijk eens opzoeken?' vroeg Olyrook. 'Ja, het werd hoog tijd.' Lucien liet zich in de stoel tegenover hem zakken. De jongeman was stilletjes binnengekomen en verving op het tafeltje naast Olyrook een volle asbak door een lege. 'Anton...' zei Thomas, 'schenk 'ns wat in, wil je?' Anton slaakte een diepe zucht en vroeg Lucien of hij iets wilde drinken. 'Koffie?' 'Geef hem een glas cognac,' besliste Thomas." Bladzijde 236

"Plotseling dook ze op, greep hem bij zijn handen en probeerde hem tot dansen aan te zetten. 'Ga mee naar huis, alsjeblieft Pola! Ga mee naar huis!' smeekte hij haar. Ze gooide haar hoofd lachend in de nek en slog haar armen rond zijn hals. 'Pola, ik wil niet dat je hier kapotgaat, ga mee naar huis! Ik hou van je, ik trouw met je, ik doe alles wat je maar wilt, als je maar mee teruggaat!' Met haar gezicht dicht bij het zijne, siste ze: 'Geef me wat... Geef me wat! Franz is zo'n krent met het spul!' Hij staarde naar haar vreemde doodshoofdje en maakte zich van haar los." Bladzijde 340

Thematiek

Wo i: de verschrikkingen

Het gaat in deze min of meer historische en realistische roman over de positie die Nederland heeft ingenomen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Nederland was zogezegd neutraal in de oorlogshandelingen en kon op die manier leveren aan twee grote legers. De soldaten die ontberingen moesten lijden (koude, geen eten) werden op de been geholpen door hun drugs toe te dienen. Cocaïne was daarvoor het meest geschikte middel en de Nederlandse handelsgeest zorgde voor de rest. Waren we in het verleden ook al niet die de slaven naar de Nieuwe Wereld brachten? Dat is het onderwerp van deze roman met historische feiten.

Motieven

Verliefdheid

Robin is verliefd op Swaantje.

Drugs

Lucien werkt in de drugswereld, en Robin en Pola raken verslaafd aan cocaïne.

Machtsverhoudingen

In het boek worden politieke verhoudingen tussen landen in de Eerste Wereldoorlog beschreven.

Relatie tussen broer en zus

In het boek wordt de relatie tussen Lucien en zijn zus Swaantje beschreven.

Heden en verleden

De rol van Nederland na de Eerste Wereldoorlog speelt een rol in deze roman.

Overspel

Lucien is niet helemaal zuiver. Hij verdient zelf grote bedragen die goed zijn voor luxe vervoermiddelen en hij levert bovendien coke aan zijn mooie vriendin die actriceplannen heeft. Maar ze wil ook graag met hem trouwen. Dan is ook Lucien niet thuis en haakt hij af. In zijn verleden heeft hij zich ook niet al te zuiver gedragen op Java. Hij had menig vrouwtje het hoofd op hol gebracht en tot overspel weten te verleiden. Lucien mag aan het einde van de rit weer terug naar Java.

Trivia

Naast schrijfster is Conny Braam ook anti-apartheidsactivist. Zij was in 1971 één van de oprichters van de Anti-Apartheidsbeweging Nederland (AABN).

Titelverklaring

De titel hoeft verder geen uitleg. Lucien is nu eenmaal de handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek geweest.

Structuur & perspectief

Structuur en/of verhaalopbouw 
Er zijn twee grote delen in de roman.
Deel I speelt tijdens de laatste jaren van de Eerste Wereldoorlog (blz. 7-199). Deel II speelt in de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog (blz. 203-408). Beide delen worden nog onderverdeeld in 15 hoofdstukken: in totaal dus 30.

Beide delen zijn vrijwel even groot. In het eerste deel zijn er twee verhaallijnen en eigenlijk ook twee vertelstandpunten. Er zijn de lijnen van de Engelse soldaat Roert Ryder (6 hoofdstukken) en van de Nederlander Lucien Hirschland (9 hoofdstukken). In dat eerste deel kennen deze hoofdpersonen elkaar niet.

In deel II komen ze meteen al in het eerste hoofdstuk met elkaar in aanraking (letterlijk botsing). Dan lopen hun verhaallijnen parallel. Er blijven wel twee vertelstandpunten, maar dat van Lucien is veel overheersender dan dat van Robin.

De roman wordt chronologisch opgezet. De volgorde van de handelingen wordt verteld in de volgorde van de tijd. Er zijn nauwelijks terugblikken naar het verleden. In het eerste deel blikt Robin terug op zijn schoolmeestersbaan voor de oorlog uitbrak en Lucien kijkt terug op zijn Javaanse periode.

Het verhaal heeft een open einde: Lucien vertrekt naar Java.

Gebruikt perspectief 
De gebruikte standpunten vanuit de beide vertellers zijn personaal: er wordt in de hij-vorm verteld. Er wordt in de o.v.t. verteld. Er lijken wel af en toe wat auctoriale trekjes in de personale vertelwijze te zitten.

Decor

De tijd van het verhaal 
Het eerste deel is nauwkeurig te bepalen. De inhoud betreft de jaren 1917-1918 (einde oorlog).

Het tweede deel begint in 1920 en neemt in ieder geval een jaar of twee in beslag. Er wordt in dat deel nauwelijks over data gesproken.

De plaats van handeling 
In het eerste deel is het front in België een van de locaties waar het verhaal zich afspeelt. Lucien woont in Haarlem in een groot herenhuis van zijn overleden ouders.

Het verhaal heeft verder Amsterdam als decor waar de Nederlandsche Cocaïne Fabriek staat.

In deel II gaat Lucien ook een keer naar Berlijn, waar hij meewerkt aan een zending cocaïne.

Stijl

Toepasselijk bij het zware en gecompliceerde thema uit het boek, is het boek ook in redelijk gecompliceerde stijl geschreven. De schrijver maakt gebruik van lange complexe zinnen en dialogen en maakt gebruik van veel symboliek.

Slotzin

Thomas zwaaide. Of wenkte hij hem? Lucien aarzelde, maar de loopplank werd al binnengehaald.

Beoordeling

Conny Braam schrijft een zeer interessant verhaal over de Nederlandse politiek tijdens de Eerste Wereldoorlog. Net als in de eerste boeken over de schandalen het verraad in de Tweede Wereldoorlog heeft ze zich goed gedocumenteerd. Daarna heeft ze haar kennis in de vorm van een roman geschreven. Dat is een aantrekkelijke manier om een deel van de geschiedenis te leren kennen: vanuit een historisch naar een romantisch perspectief. De verschrikkingen van een oorlog komen immers het beste tot uiting in de persoonlijke belevenissen van de mensen die de oorlog hebben meegemaakt. Daardoor blijven de verhalen van overlevenden van een oorlog (welke dan ook) altijd zo interessant. Het is de subjectiviteit en de beleving van mensen die de oorlog doen herleven. Dat heeft Conny Braam met verve gedaan. In de compositie van deel I is ze heel helder. Ze laat daar de twee verhaaldraden parallel naast elkaar voortbestaan: de beide hoofdfiguren kennen elkaar nog niet en in del II vallen hun levens samen. Dan wordt de compositie nog eenvoudiger. Indringend laat de schrijfster zien welke invloeden het cokegebruik ook na de oorlog op de maatschappij hebben gehad. Zo wordt dit boek door mij gezien als een waardevol document voor de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog. 

In die zin zal het boek ook zeer interessant zijn voor de leerlingen van het havo en vwo met geschiedenis in hun pakket. De eerste Wereldoorlog is de komende jaren ook geschiedenisonderwerp bij het eindexamen. De amusementswaarde is ruim voldoende. En wie het boek heeft doorgelezen, moet toch meer dan 400 bladzijden verwerken. Dat wordt dan ook beloond met drie punten op de literatuurlijst, want “De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek” is een waardevol tijdsdocument geworden.

Recensies

"De handelsreiziger van de Nederlandsche Cocaïne Fabriek is vooral een fascinerend boek door de wantoestanden die rondom cocaïne aan het licht worden gebracht. Voor een goede roman is echter meer nodig – de eendimensionale personages doen af aan de geloofwaardigheid van de roman. " http://recensieweb.nl/rec...s-cocaine/

"Braam heeft een frisse, enthousiaste manier van vertellen, die benieuwd maakt naar het vervolg. Daardoor blijft De Handelsreiziger spannend tot de laatste bladzijde." http://nrcboeken.vorige.n...chte-niets

Bronnen

Website van de schrijfster.

http://www.connybraam.nl/