De Gelukvinder door Edward van de Vendel

Feitelijke gegevens

• 6e druk, 2010
• 335 pagina's
• Uitgeverij: Querido Slash reeks

Flaptekst

Eerste zin

Ik wou dat ik een kast met dvd'tjes had. En dat op elk van die dvd'tjes een dag uit mijn leven stond.

Samenvatting

Hamayun wilde eerst chirurg worden, maar toen hij tijdens zijn eerste klassenuitje naar Utrecht zo goed films na kon spelen, ontdekte hij dat toneel toch meer voor hem is. Hij wordt uitgenodigd door Mevrouw Levanti om bij de toneelgroep op school te gaan. Maar er zitten eigenlijk alleen brugklassers in die groep, dus besluit hij zelf een eigen toneelstuk te gaan maken. Mevrouw Levanti is de enige docent op school die hij ooit eens zijn vluchtelingenachtergrond heeft verteld. Dus daar moet het toneelstuk over gaan, zodat meteen iedereen meer weet over zijn verhaal, maar ook meer leert over vluchtelingen in het algemeen.

In 'Documentary' vertelt Hamayun over zijn jeugd in Afghanistan. Hoe hij op 8-jarige leeftijd moest verhuizen naar Kabul uit vrees voor de terroristengroep de Taliban. Hij krijgt op zijn nieuwe school les over de sharia, helemaal volgens de regels van de Taliban. Het is streng, als je een fout antwoord geeft wordt je geslagen. Padar, zijn vader, wordt op gewelddadige manier door de Taliban uit huis meegenomen. Hij was kritisch op hun gedachtegoed en dat heeft hem in gevaar gebracht. Bashir, een vriendje van Hamayun, vlucht naar Iran. Hama raakt bevriend met Faisal, die veel kritiek heeft op de Taliban. Er verdwijnen steeds meer leraren op school. Hama en Faisal worden op straat aangevallen door een pro-Talibangroep. Zij grijpen Faisal en milimeteren zijn haar, volgens de sharia-regels. Samen met Madar en Faisal gaat Hama naar de gevangenis waar zijn vader opgesloten zit. Het gaat naar omstandigheden goed met hem, maar hij weet niet wanneer hij weer naar huis mag. Er wordt telkens gezegd dat het vast niet lang meer kan duren tot de Taliban weggaat, dat hun regering mislukt is en alles weer teruggaat naar normaal. 
Uiteindelijk, na een jaar, komt zijn vader plots weer thuis. Hij gaat weer aan het werk en Faisal en Hama worden nu ook naar een Engelse school gestuurd. Op een dag komen ze bij het Teaching Center aan, en dan horen ze van Said, een jonge Talib, dat hun leraar is doodgereden door de Taliban. Oom Aaron en tante Sanya vluchten naar Pakistan, de Taliban is hun op het spoor door de kritiek die Aaron een tijd geleden gegeven heeft. Op een nacht valt de Taliban het huis van Hamu binnen, ze willen Padar maar die is niet thuis. Ze blijven net zo lang daar totdat hij thuiskomt. Hamu moet gewoon naar school de volgende dag, maar als die uit is, is de Taliban nog steeds niet weg. Hij neemt afscheid van Faisal, daarna moet hij zijn spullen pakken in en in de auto bij Noorahmed stappen. Ze gaan vluchten, weg, naar een ander land. 

In 'roadmovie' gaat Hama met zijn ouders en andere familieleden op weg naar een veiligere plek, Kandahar. Dit doen ze in een bus, waar ook andere vluchtelingen in zitten. Ze worden onderweg gecontroleerd door de Taliban, maar mogen toch doorreizen. Als ze in Iran zijn aangekomen veranderen ze meteen van kleding. De Taliban is daar niet aan de macht, dus zijn ze veel vrijer. Zijn moeder hoeft geen burka aan en mag zich vrij bewegen, zonder verplichte begeleiding van een man. Ze horen daar van het plan om door te reizen naar Europa, als ze de reisagent in Iran kunnen vinden. Ze moeten wachten tot de nieuwe paspoorten hebben, Hama telt de dagen door streepjes op de muur. Als ze die eenmaal hebben, moeten ze naar Kazachstan vliegen. Ze krijgen niet de route van de reisagent, die houdt hij geheim om zijn geld te waarborgen, hoewel ze al veel geld betaald hebben voor het hele gezin. Hama schrijft alles van de reis op in zijn dagboek, zodat hij niets vergeet. Ze zijn te voet onderweg als ze via een radio horen over de aanslagen op 11 september 2001, wanneer terroristen van Osama Bin Laden, de Taliban, in de Twin Towers vliegen. Een aantal dagen later horen ze dat de Amerikanen de Taliban verslagen hebben in Afghanistan. Sommigen in het reisgezelschap denken erover om terug te keren, maar de ouders van Hama denken er niet aan. Na een enge tocht, te voet maar ook opgepropt in auto’s, kunnen ze eindelijk een stuk met de trein. Uiteindelijk worden ze ergens met een busje gedumpt. Als ze vragen waar ze zijn, aan een willekeurige beveiliger die ze tegenkomen krijgen ze te horen: Amersfoort. 

In ‘reality show’ vertelt Hama eerst over hoe hij een asielzoeker werd. Hoe ze door de politie met een strippenkaart op de bus naar het AZC werden gezet. Het is bijzonder vol daar, onwijs veel verschillende mensen moeten op ze wachten. Ze worden elk afzonderlijk ondervraagd door de marechaussee, om erachter te komen of ze voor legale redenen in Nederland zijn. En eindelijk, ze zien ook Bashir terug. Hij was eerder naar Europa gereisd met een neef en het was onduidelijk of ze elkaar ooit terug zouden zien. Ze mogen in het AZC in Amersfoort blijven, zodat ze dichterbij Bashir, die daar woont, kunnen blijven. Hama wordt verliefd op een Syrisch meisje Ouaffa en hij maakt een paar vriendjes. Uiteindelijk mag hij eindelijk naar school, zodat hij ook Nederlands leert. Terwijl steeds meer mensen om hen heen het bericht krijgen te mogen blijven, krijgt de familie van Hama het bericht dat het asielverzoek wordt afgewezen. Ze gaan in beroep, wat ze ten minste nog een jaar in Nederland oplevert.

Hama gaat naar de OAM, Opleiding Anderstaligen Middelbaar, waar hij vrienden wordt met de Palestijnse Raed. Ze nemen samen de krantenwijk van Bashir over, waardoor ze wat geld verdienen om lekkers te kopen bij de Super de Boer. Op de OAM wordt er veel aandacht besteed aan toneel, waardoor Hama in toenemende mate geïnteresseerd raakt in acteren en films. 

De rechtszaak van hun hoger beroep wordt gehouden en hun advocaat, dhr. Stark, komt bijna te laat. In de rechtszaak wordt er veel gezegd wat Hama niet begrijpt. Als uiteindelijk, een paar weken later de uitslag komt, is het geen goed nieuws. De IND heeft alles goed gedaan volgens de rechter en dus was hun besluit ook goed. De familie besluit een nieuwe advocaat in de arm te nemen. Ze moeten naar Ter Apel om daar een achtenveertiguursproces te doorstaan, een snelle IND-procedure waarin alles nog een keer opnieuw doorgenomen wordt voor een laatste asielaanvraag. Hama wordt verhoord door een IND-medewerker, die vanuit zijn perspectief over de situatie wil horen. Hama ratelt maar door, totdat de medewerker voorstelt dat hij los van zijn ouders meer kans maakt om te mogen blijven dan gezamenlijk. Omdat hij zulke goede cijfers haalt, omdat hij potentie toont om iets van zijn leven te kunnen maken in Nederland. Maar dat wil hij niet, want dat zou kunnen betekenen dat hij zijn ouders in de toekomst niet meer zal zien. Opnieuw wordt hun dossier afgewezen en ze dienen Nederland binnen 24 uur te verlaten. De advocaat regelt nog een afspraak voor ze in Ter Apel, waardoor ze opnieuw een half jaar winnen. Helaas wordt ook dit verzoek weer afgewezen en zijn er geen opties meer. Ze zijn officieel illegaal. 

Hama krijgt een vriendin, Yuliya, een meisje dat vaak komt winkelen in de avondwinkel waar hij werkt. Hij werkt verder aan zijn toneelstuk en organiseert audities en repetities. Hij weet steeds minder goed waar hij nu thuishoort, nu hij zeker weet dat hij eigenlijk niet in Nederland mag blijven. Omdat ze niet meer in het AZC mogen wonen na hun afwijzingen, woont de hele familie in het appartement van Bashir. Ze worden echter gerapporteerd aan de politie, die ze komt halen omdat ze illegaal zijn. Ze worden van Padar gescheiden, die wordt in zijn eentje overgebracht naar Kamp Zeist. Madar en Hama mogen nog één nacht terug naar huis, daarna worden zij door de vreemdelingenpolitie opgehaald. Hij belt met mevrouw Levanti, om te vertellen dat zijn toneelstuk Strippenkaart nu niet meer door kan gaan. Zij biedt hem alle mogelijke hulp nog aan, om ervoor te zorgen dat ze toch mogen blijven. Ze doen er alles aan, maar niets is zeker. Het gezin wil graag langs bij Padar, die gevangen zit in Kamp Zeist. Echter, als er eenmaal een mogelijkheid tot ontmoeting is geweest, worden ze geweigerd omdat ze geen legitimatiebewijs hebben. 

Er zijn twee eindes voor dit verhaal geschreven, onder 'Science fiction'. In 'Happy Ending' wordt Padar uiteindelijk vrijgelaten, nadat hij nogmaals door het IND is verhoord op Schiphol. Strippenkaart kan uitgevoerd worden en het is een groot succes. Hama maakt havo af, dan vwo en wordt daarna toegelaten op de filmacademie. Het gezin verhuist naar een grotere flat, Bashir maakt een reis naar Canada waar hij altijd zo van droomde. Er is een nieuwe regering die alles nogal wat makkelijker maakt voor vluchtelingen. En uiteindelijk, op het allerlaatst krijgt Hama toch nog een e-mail van een oude bekende: Faisal. In 'Alternative ending' wordt Padar ook vrijgelaten, maar worden zijn verzoeken voor asiel nog steeds afgewezen. Er zijn geen opties meer om in beroep te gaan. Hama zit in zijn eindexamenjaar maar weet niet waarom hij goede cijfers zou halen. Het gezin probeert misschien nog onder gedwongen deportatie naar Afghanistan uit te komen door eerst te vluchten naar Canada, misschien dat het daar wel lukt, zoals Bashir zegt. 

Personages

Hamayun

Hamayun is gevlucht uit Afghanistan. Hij heeft grote dromen, ondanks dat hij een moeilijke start heeft in Nederland vanuit een asielzoekerscentrum. Je maakt het verhaal vanuit zij perspectief mee. Hij wordt in het verhaal ook Hama, Hamu en Hamayun-jaan genoemd.

Faisal

Faisal is de beste vriend van Hamayun in Kabul. Ze doorstaan samen de Islamitische school en gaan ook samen op Engelse les. Faisal is ook kritisch op het regime van de Taliban. Hij moet achterblijven wanneer Hamayun met zijn familie per direct moet vluchten als de Taliban hun huis bezet. De vrienden worden van elkaar gescheiden en Hama vraagt zich vaak af hoe het met Faisal gaat, omdat ze op geen mogelijke manier met elkaar contact kunnen krijgen.

Bashir

Bashir is de broer van Hamayun, hij is Afghanistan eerder ontvlucht met Tashmir, een neef in de familie. Het was onduidelijk of ze elkaar ooit nog zouden terugzien, maar toen ze eenmaal in Amersfoort waren aangekomen vonden ze elkaar snel terug. Hij woonde naar namelijk al sinds zijn aankomst, samen met de neef. Hij kreeg binnen een paar weken al zijn verblijfsvergunning, omdat hij een alleenstaande minderjarige was uit een gevaarlijk land. Hij plaagt zijn broertje vaak, maar is ook een beetje wanhopig over de situatie van zijn familie, die mogelijk helemaal niet mag blijven. In het begin van het boek wordt hij veel Bruce Lee genoemd.

Quotes

"Ik kijk om me heen. Wie zit er het dichtste bij? Wie zal ik gaan kietelen? Ik wil iemand kietelen! Want ik ben Hamayun. En ik rijd in een bus die naar nieuwe stoelen ruikt. Ik ben de jongen die het geluk gevonden heeft." Bladzijde 178

"We kijken wel naar de sterren. Hoewel - die zien we bijna niet. Er is veel te veel licht in Nederland. 'In Nederland,' mompelt Yi Fong, 'zijn alle sterren naar beneden gezakt. In Nederland hebben de mensen geen wensen meer.' Het is waarschijnlijk onzin, maar het is laat en donker en we zijn suf, en dan lijkt alles wat gezegd wordt extra waar en diep." Bladzijde 241

"Dit speelt zich allemaal af in de eerste weken na Ter Apel. Yuliya weet er nauwelijks iets van, en Raed nog minder, want ik wil zo graag dat alles onveranderd blijft, dat ik Hamayun ben en deel van een hopeloos gezin. Een hopeloos gezin dat wacht op laarzen in de gang." Bladzijde 282

"Er stopt een auto naast ons. Een Toyota-pickup. Er staan letters op de zijkant: Zenda bad Taliban! Lang leve de Taliban! Het is de zedenpolitie. Er springen twee mannen uit de laadbak. Ze grijpen ons bij onze bovenarmen. Faisal schreeuwt. Hij krijgt een klap in zijn gezicht. Ik wil ook schreeuwen, maar het lukt niet." Bladzijde 58

"We zitten opgepropt achter in zijn auto en Padar is stil, Madar is stil, iedereen is stil. En dus weet ik opeens zeker dat deze lange, lange man geen echte reisagent is, maar een qachaqbar. Een bottenkraker. Zo zeggen we dat in het Dari. Zoals een hondje een gestolen bot stiekem van de ene naar de andere plek smokkelt, zo zal deze qachaqbar ons naar Europa brengen. Hij is de hond, wij zijn de botjes." Bladzijde 110

Thematiek

Vluchtelingenproblematiek

Het overkoepelende thema van dit boek is vluchtelingenproblematiek. Alles is hieraan verbonden, dit is waar het boek om gaat. Het gaat over de problematiek in een persoonlijke zin, niet in de Europese, politieke. Waar moet de hoofdpersoon als vluchteling allemaal doorheen voordat hij op in een veilige leefomgeving terecht komt en hoe pas je je daar vervolgens aan? Hama's belevenissen en gedachten zijn heel menselijk, hij geeft het vluchtelingenbestaan een gezicht voor de lezer. Het lijkt alsof je hem kent, waardoor het een persoonlijk probleem wordt.

Motieven

Afkomst

Voor Hama bepaalt zijn afkomst grotendeels zijn identiteit. Het is belangrijk om zijn afkomst een plek te geven bij waar hij nu woont, wat zijn verleden is. Hoe anders is hij ten opzichte van zijn Nederlandse klasgenoten en hoe vertelt hij zijn verhaal op zijn eigen manier? In het boek ontwikkelt Hama zich, en krijgt zijn afkomst een andere betekenis voor hem. Eerst was hij een dorpsjongen, die naar de grote stad Kabul verhuisde. Toen nam zijn leven een veel grotere wending en verhuisde hij naar een ander continent, met een heftige reis daaraan voorafgaand. Afkomst wordt dus steeds belangrijker voor hem door het boek heen.

Islam

De belevingswereld van Hama in Afghanistan en Nederland is compleet anders. Er zijn hele andere culturen, vooral de islam vormt het grootste verschil. Voor Hama en zijn familie is hun geloof een grote houvast tijdens hun vlucht, hun ouders blijven daardoor hoop houden. In Iran zijn de leefregels al een stuk ruimer dan in Afghanistan en in Nederland is het helemaal anders. De islam behoort tot de terroristische groep die hun thuisland bezet, maar is juist ook heel persoonlijk. Het zijn andere soorten islam, Hama maakt er thuis andere associaties mee dan op zijn strenge islamitische school in Kabul.

Opdracht

Voor mijn vader, voor mijn moeder,
voor mijn oom,
en voor alle vluchtelingen die nog geen huis gevonden hebben.
Anoush

Voor de echte rafiq, uiteraard.
Edward

Titelverklaring

Vluchtelingen worden in het nieuws vaak 'gelukszoekers' genoemd, mensen die alleen maar naar Europa/Nederland komen om te 'profiteren' van onze goed opgebouwde samenleving. Dat veel van deze mensen een groot trauma hebben doordat ze uit een oorlogsgebied komen en/of een zware reis hebben afgelegd om eenmaal in het land van bestemming aan te komen, wordt daarin vaak niet meegenomen. Daarom wil Hama zijn verhaal vertellen, om te laten weten hoe het is om vluchteling te zijn en dat mensen daar niet gemakkelijk over moeten oordelen door het over 'gelukzoekers' te hebben. Dat het boek 'Gelukvinder' heet, geeft aan dat Hama het niet negatief inziet. Hij heeft heel veel geluk gevonden in Nederland, ondanks alle ups and downs en de legale procedures die hij heeft moeten doorlopen met zijn familie.

Structuur & perspectief

Het boek is opgedeeld in verschillende delen, die passen bij diverse genres van verhalen vertellen. Zoals 'comedy', 'roadmovie' en 'science fiction'. Ze duiden de gebeurtenissen in het leven van het hoofdpersonage Hamayun. Het geeft kleur aan de gebeurtenissen, zo is 'comedy' veel meer geschreven vanuit een perspectief dat het leven enigszins rooskleurig was en Hama gewoon nog grappen kon uithalen met zijn vrienden. Maar in de volgende delen wordt het steeds meer real, een pijnlijke en moeilijke realiteit die niet veel mooier of leuker te maken is dan het was.

Het boek is volledig vanuit de ik-persoon geschreven. Soms staat er aan het begin van een hoofdstuk een gedeelte in schuingedrukte letters. Dat is hoe Hama er vanuit het heden van het boek reflecteert op gebeurtenissen en de creatie van zijn toneelstuk. De rest is vertelt alsof het op het moment geschreven is, zoals Hama het misschien wel in zijn dagboek heeft opgeschreven. 

Decor

Het verhaal speelt zich af tussen ongeveer 2000 en 2008. Hama begint zijn verhaal als kind van 9 in Kabul, waarna zijn vluchtreis begint, tot het moment dat hij op school zijn eigen toneelstuk gaat ontwikkelen als hij een jaar of 17 is. Je leest bijvoorbeeld over het moment dat ze horen van de aanslagen in 2001, waardoor je iets meer inbedding in de moderne geschiedenis krijgt.

Het decor verandert door het boek heen. Eerst is het vooral Kabul, het stadsleven en de school. Daarna verandert het door de reis, waar de omgeving niet heel gedetailleerd weergegeven wordt. Het kan overal zijn. Ze weten immers ook niet wat hun route is. Daarna wordt het voornamelijk een AZC, waar de grijs- en grauwigheid van de omgeving vooral voor de lezer duidelijk wordt. 

Stijl

Het wordt geschreven vanuit de ik-persoon, in niet al te moeilijke taal. Het is alsof het hoofdpersonage de directe ervaring opschrijft, zoals hij het zich herinnert. 
Er worden regelmatig metaforen gebruikt die met geweld te maken hebben, zoals "Het lijkt wel alsof hij de vragen uit een onzichtbare kalsjnikov op ons afvuurt, ik krijg er stekende buikpijn van." (23)
Het boek is uiteraard helemaal in het Nederlands, maar er worden ook Afghaanse woorden gebruikt. Daardoor wordt je er telkens aan herinnerd dat de taal voor Hama niet vanzelfsprekend is. Afghaans is nog steeds de taal van zijn herinneringen, dus ook hoe hij het later vertelt via zijn toneelstuk (en dus dit boek).

Slotzin

Om gedwongen deportatie naar Kabul te ontlopen proberen we naar Canada te komen. We weten nog niet of het lukt.

Bijzonderheden

Dit boek is onderdeel van de Slash-reeks van uitgeverij Querido. Deze boeken zijn gebaseerd op het waargebeurde levensverhaal van een bijzondere jongere. Anoush Elman was als mede-auteur dan ook de inspiratiebron voor het personage Hamayun, omdat hij daadwerkelijk een jonge vluchteling uit Afghanistan is.

Beoordeling

Ik vond het een mooi boek, dat goed aansluit bij de beoogde leeftijdscategorie. Het is een bijzonder en belangrijk verhaal dat verteld moet worden aan jongeren. Het is spannend, maar ook grappig, waardoor het niet een zwaar en beladen boek is geworden. Ik zou het zeker aanraden om te lezen, ondanks dat het misschien wat afschrikt omdat het toch een vrij dik boek is. Je leeft gemakkelijk mee met het hoofdpersonage, waardoor het lezen ook geen opdracht wordt maar al snel vanzelf gaat.

Recensies

"De poëet in Van de Vendel stelt zich in ’De gelukvinder’ bescheiden op. Maar áls hij van zich laat horen, is het meteen raak. Hij geeft, meer dan alle krantenberichten bij elkaar, niet alleen een gezicht aan ‘de asielzoeker’, maar ook een hart. En daar word je stil van. Van de Vendel had gelijk: dit boek moest er nodig komen." https://www.trouw.nl/nieu...~b6a0fddf/

"Godzijdank hebben Van de Vendel en Elman er niet voor gekozen om te eindigen met een happy ending. Die staat er wel in, maar er staat ook een alternatief eind in. De lezer moet wel alert blijven. Je wordt door de schrijvers nog even met de neus op de feiten gedrukt dat we hier niet te maken hebben met een mooi afgerond verhaal; het verhaal kan elke dag een wending krijgen. Vergeleken met De vliegeraar is dit boek aan alle kanten geloofwaardig en je hoopt dat mensen De gelukvinder gaan lezen in plaats van het stoere jongensproza van Hosseini." https://www.tzum.info/201...lukvinder/

Overhoor jezelf