Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2018
• 236 pagina's
• Uitgeverij: Podium

Flaptekst

Eerste zin

Op een avond kwamen de mieren het huis in. Achter de piano, waar twee stukken plint ooit tegen elkaar waren gelijmd, was een uitgang ontstaan. Honderden mieren liepen al door tot de ramen aan de voorkant, en terug.

Samenvatting

Johanna Schoonbrood (52) woont geïsoleerd op het Groningse platteland. Haar man Hans is twintig jaar geleden gestorven. Met haar beide dochters heeft ze weinig contact. De laatste keer is een jaar geleden bij haar dochter Lisanne in Amsterdam. Die liet toen haar veel oudere vriend Mischa (bijna zestig)  met haar kennismaken. Dat vond ze niet leuk. 

Op een dag staat de jonge man (Kasper de Vries-37)  voor haar neus. Hij wil wel karweitjes opknappen en hij blijft bij haar. Eerst woont hij in de schuur, maar ze vinden elkaar later toch aantrekkelijk. Ook slaapt hij dan bij haar en ze hebben seks met elkaar. Hij verandert haar leven. Zo dringt hij er bij haar op aan op visite te gaan bij Lisanne als ze weer jarig is. Tijdens dat bezoek maakt Jeannette haar bekend dat ze in verwachting is. 
Johanna vertelt ook in enkele hoofdstukken over het verleden: de dood van haar man Hans, de omgang  met groenteman Jan,(voornamelijk voor de seks)  en  het bezoek van Koningin Beatrix aan Groningen.

Opvallend is dat de dieren in haar omgeving ook vreemd gedrag  vertonen: de mieren die eerst buiten bleven, komen nu ook binnen. Ze maken grote torens van mieren. Ook vangt Kasper een keer een heel grote spin die hij bij de gemeente gaat inleveren.

Kasper wil ook een vrijgezellenfeest van zijn vriend bij haar vieren. Intussen is Lisanne bij haar komen wonen, want ze heeft ruzie met die enge Mischa gekregen. Johanna vindt dat erg prettig. Lisanne kruipt bij haar moeder in bed. Een van zijn vrienden, Marco, vindt de oudere Johanna ook best aantrekkelijk en hij is ongewenst wat betreft zijn verhaal en gedrag  met haar, tot woede van Kasper.
Ook komt Mischa na een tijdje Lisanne opzoeken. Ze krijgen ruzie waarbij Mischa haar een flinke dreun geeft. Kasper komt voor Lisanne op. Daarna vertrekt Lisanne weer uit haar huis. Later maakt ze het tot verdriet van haar moeder weer goed met de vervelende man. Wanneer ze dan weer op bezoek komen, blijkt nog steeds dat het een vervelende man is met nare gewoonten en opmerkingen.

Johanna komt in het ziekenhuis terecht, omdat ze op een nacht naar buiten gaat en denkt dat er een beving door de gaswinning  is. Ze valt tegen een boom en  loopt een hersenschudding op. Ze ligt een paar dagen in het ziekenhuis naast een psychopaatje Sheila. Als ze terug naar huis komt, gaat ze met Kasper op onderzoek in haar tuin uit. Ze lopen op haar erf in een ondergrondse gang, een mooi uitgewerkt gangenstelsel, en komen er ook een groot zwart eng dier tegen waarvan Johanna heel erg schrikt. Er moet nu grondig ondergronds onderzoek gedaan worden. Kasper bemoeit zich er mee. Hij haalt er experts van buiten bij. maar......

Op een dag staat de 'baas' van Kasper voor de deur met zijn chauffeur. Dan blijkt dat Kasper in dienst is van de Nederlandse regering en dat hij als bioloog in opdracht onderzoek doet naar de gevolgen van de gaswinning. Wanneer het gas weggepompt wordt, brengt de regering er CO2 gas voor terug. Dat bijproduct is namelijk nergens gewild. Dat heeft grote gevolgen voor de natuur. De dieren worden bijvoorbeeld heel groot (de mieren, de spin en het grote zwarte dier dat ze eens had ontmoet - een mol) Ook zakt de grond regelmatig in, waardoor er gangen ontstaan. Johanna verwijt Kasper wel dat hij dat alles voor haar verborgen heeft gehouden en ze begint ook te twijfelen aan zijn liefde voor haar.

Er volgt een chaotische tijd. Dan besluit Kasper een feestje te gaan bouwen om hun relatie  te vieren. Hij nodigt zijn vrienden en de dochters van Johanna met aanhang uit. Maar tijdens het feest gaat het mis. Er staat een ramp te gebeuren onder de grond. Kasper wordt gewaarschuwd door zijn baas en ze moeten met zijn allen de boerderij snel ontruimen. De nare Mischa valt in een gat, maar Johanne besluit  de man -die ze haat- toch te redden. Dat blijft een beetje ongewis aan het einde van de roman. Johanna wordt door Kasper gered als de grote kuil toch instort. Mischa's lot  is niet helemaal zeker. 

Personages

Johanna

De al vroeg in haar eentje levende Johanna wordt in haar eenzame maar toch niet verdrietige leven wakker geschud door Kasper. Ze gaat zich vlotter kleden, zich opmaken en ze staat weer open voor seks. Ook raakt haar relatie met haar dochters beter door de komst van Kasper. De relatie met de jongste is wat moeizamer, omdat die valt op een veel oudere en nare man. Ook Johanna begint aan het einde te twijfelen aan haar relatie met Kasper, omdat blijkt dat hij een dubbelrol speelt. Hij lijkt dan even van helper een tegenstander van het hoofdpersonage geworden te zijn.Hij is namelijk als bioloog in dienst van de Nederlandse regering en doet onderzoek naar de effecten van de gaswinning. Maar het lijkt allemaal goed te komen.

Kasper

Kasper is een vlotte, levenslustige jonge man die leven in de brouwerij brengt. Hij brengt Johanna die na de dood van haar man wat ingeslapen doorleefde, weer tot leven zoals de mooie prins Doornroosje wakker kust. Toch blijkt er een adder onder het gras te zitten. Hij houdt voor Johanna geheim dat hij eigenlijk in dienst is van de regering. Maar dat lijkt aan het einde de relatie toch niet te verstoren.

Quotes

"Kort nadat ik naar binnen was gegaan om een boterham te smeren, was Kasper komen aanlopen, als een verdwaalde hond. Ineens stond hij aan de achterkant van het erf en keek nieuwsgierig om zich heen." Bladzijde 13

"Dat tot snel zou nog een jaar duren maar dat wist ik toen nog niet toen ik buiten in mijn auto zat te huilen over mijn dochters , die nu allebei van anderen waren. Het besef dat ik nu zelf van helemaal niemand meer was, vatte toen pas post. Het was het eenzaamste gevoel op aarde en allemaal Mischa's schuld." Bladzijde 38

""het spijt mij meer", ze ik terwijl ik voelde hoe mijn leeftijd in elke molecuul van mijn lichaam weer opzwol. Van mijn kruin tot mijn tenen voelde ik d eouderdom terugzakken als een grote grijze deken die zich om me heen vouwde. Ik stapte achteruit en voelde hoe de draad die er tussen ons was ontstaan, op knappen stond." Bladzijde 217

""Kasper werkt voor de overheid, het is allemaal heel geheim, daarom is hij hier", zei ze." Bladzijde 212

"Hij trok mijn spijkerbroek naar beneden, mijn onderbroek ging mee. "Wil je dit/". hijgde hij in mijn oor. Ik knikte "Moet ik een condoom omdoen?" "Ik ben tweeënvijftig", zei ik en bedacht tot mijn schrik dat hij niet eens wist hoe oud ik [precies was. "Perfect", zei hij en tegelijkertijd was hij al in me. " Bladzijde 68

"Mijn maag draaide zich rond mijn hart en ik rukte me ook los uit Kspsrs handen. Mert drie stappen was ik bij de kuil en spong erin/ Hij was dieper dan ik dacht en mijn enkel knakte pijnlijk toen ik neerkwam. Ik begon te graven rond Mischa's hoofd, maar het was lastig, want de rulle aarde bleef maar terugstromen naar het diepste punt." Bladzijde 234

Thematiek

Zin van het bestaan / zin van het leven

Het thema 'de zin van het leven' kun je ook lezen als de herontdekking van de liefde. Johanna leeft eenzaam en teruggetrokken op het Gronings platteland. Haar man Hans is twintig haar geleden overleden. Haar inmiddels volwassen dochters wonen in Amsterdam, maar ze heeft er weinig contact mee. Johanna is een vijftiger en de 'levensblos' is wat van haar wangen. Toch heeft ze het niet erg slecht: ze berust in haar heden. Totdat... er een aanloopman komt. Het is de veel jongere Kasper de Vries die met zijn levenslust en zijn onbezorgde instelling de lust in het leven (en daarmee de zin) in het leven terug blaast. Ze gaat zich anders kleden, maakt zich op, heeft seks met Kasper . Op zijn initiatief zoekt ze weer contact met haar dochters. De jongste heeft een oude kerel aan de haak geslagen en van hem is Johanna niet zo gecharmeerd. Lisanne maakt het later dan ook uit, maar weer later ook weer aan. Toch komt er ook voor Johanna ook weer een moment dat ze gaat twijfelen. Kasper blijkt in het geheim een opdracht van de regering uit te voeren, nl. wat zijn de effecten van de gaswinning in Groningen?. Het leidt tot een redelijk chaotisch en dramatisch einde van de doorgaans toch opgewekte roman.

Motieven

Moeizame liefdesrelaties

Een moeizame liefdesrelatie is die tussen Lisanne en Mischa. Vooral door het grote leeftijdsverschil tussen die twee is rampzalig voor de relatie. Johanna ziet dat maar haar dochter Lisanne blijkbaar niet. Ze gaan nog wel uit elkaar, maar ze keer ook weer terug bij de oude professor, die een nogal nare uitstraling heeft.

Seksualiteit

Na de dood van Hans heeft Johanna een seksuele relatie met een groentenboer uit de omgeving, Jan. Hij wil met haar geen kinderen en laat haar later in de steek en krijgt dan kinderen met een veel jongere vrouw. Ook met de veel jongere Kasper heeft Johanna daadwerkelijk seks. Ze kan dan vanwege haar leeftijd geen kinderen meer krijgen.

Zwangerschap

Jeannette meldt op de verjaardag van haar zus Lisanne dat ze in verwachting is. De baby Noa wordt ook in het verhaal geboren en komt bij haar op bezoek. De zwangerschap van haar zelf is bij de eerste wreed onderbroken door de miskraam van Babette.

Eenzaamheid & isolement

Johanna woont op het stille Groningse platteland en is eigenlijk eenzaam. Maar haar isolement vindt ze niet heel erg. Ze kan daar goed mee omgaan. Maar haar leven is natuurlijk wel saai en dat wordt heel anders als Kasper komt 'aanlopen.' Hij brengt leven in de brouwerij, neemt ook vrienden later mee, en haar seksleven komt weer op gang.

Dood

In het leven van Johanna speelt de dood een rol. Haar enige man in haar leven Hans gaat plotseling dood. Haar eerste baby Babette kwam ook dood ter wereld.

Geheim

Aan het einde van de roman wordt duidelijk dat Kasper een geheim voor haar heeft. Hij is in dienst van de Nederlandse regering en doet onderzoek naar de gevolgen van de gaswinning in Groningen.

Ouderdom

De leeftijd speelt een rol in het leven van Martine. Ze is al wat ouder en leeft redelijk tevreden in haar rol. Maar dan komt de jongere Kasper in haar leven. Ze vindt zich te oud voor hem. Ze schelen 15 jaar, maar Kasper lijkt daarom niet te geven. Typerend is ook dat haar dochter Lisanne (22 jaar)_ een veel oudere man als haar minnaar neemt. Deze Mischa is niet alleen veel ouder, maar helemaal geen leuke man. Johanna vindt het niet fijn dat haar dochter met zo'n vreemde man een relatie heeft.

Maatschappijkritiek

De gaswinning in Nederland speelt ook een rol, zeker in het einde van de roman. Kasper blijkt te werken voor de Nederlandse regering , die laat onderzoeken wat de effecten op de ondergrond van Groningen zijn. Ze laat o.a. minister van Economische zaken, Henk Kamp, een klein rolletje spelen. Het gaat in het slot van de roman ook goed mis met de ondergrond.

Moeder-dochterrelatie

Johanna heeft een moeizame relatie met haar beide dochters. Ze heeft ze in het begin van de roman een jaar niet gezien. Vooral met Lisanne heeft ze het moeilijk vanwege de oudere man Mischa. Kasper brengt wel verbetering in die relaties, omdat hij vindt dat ze Lisanne op haar verjaardag moeten bezoeken in Amsterdam. De relatie wordt gaandeweg beter. Op een bepaald moment slaapt Lisanne-weggelopen uit Amsterdam- zelfs een paar nachtjes naast haar moeder.

Dierenleed

ook de dieren vormen in de roman een motief. Het begint al op pagina 5 met de grote groep mieren die het huis binnentrekt. Daarna komen ze terug als gevolg van de gaswinning in Groningen. Spinnen en mollen worden plotseling erg groot. De schrijfster wijst er zelf op in het motto van Solms dat ze heeft uitgekozen.

Motto

Het dier is bijkans onnut
ware het niet dat de ijver tot de verbeelding spreekt

A.R. Solms, Solms'Beknopte Natuurlijke Historie

Titelverklaring

Kasper de Vries is 'de aanloopman'. Op een dag staat hij voor de deur van de Groningse weduwe Johanna Schoonbrood. Hij is een jonge man (37) en zij een wat oudere vrouw (52). Hij blijft bij haar wonen en dat verandert haar rustige leven. Uiteindelijk blijkt dat hij met geheel andere bedoelingen is komen aanlopen. dat maakt de roman aan het einde nog spannend ook.

Structuur & perspectief

De roman is opgebouwd uit 53 genummerde korte tot heel korte (een halve bladzijde)  hoofdstukken. Het verhaal wordt overwegend chronologisch verteld, maar er zijn enkele hoofdstukken die over het verleden gaan (het laatste bezoek aan haar dochters, de dood van haar man en de verkering met ene Jan) 

Johanna Schoonbrood (52) is de ik-vertelster van het het verhaal. Ze is een echte achteraf -vertelster (in de o.v.t) Uit enkele passages kun je opmaken dat het verhaal zelf al helemaal achter de rug ligt.
vgl. blz. 173 ((Gek genoeg stond ik er toen niet bij stil, maar toch had ik moeten weten dat ze elkaar al kenden')
blz. 176 "Ik heb later vaak gedacht aan hoe het mijn eigen schuld was geweest, hoe ik nooit echt heb doorgevraagd. Ik bleek blind voor alles wat hij vertelde, en vooral voor wat hij niet vertelde."
blz. 194  'De waarheid had op veel mensen geen grip, maar dat wist ik toen nog niet."

Decor

Het decor is een Gronings dorpje in de buurt van de hoofdstad. Johanna woont er en Kasper komt daar aanlopen. Later blijkt hij in dienst van de regering en doet hij onderzoek naar de effecten van de gaswinning daar.
De dochters wonen in Amsterdam. Johanna  gaat één keer bij de jongste dochter op bezoek, maar van groot belang is dat decor niet.

Het element tijd komt niet heel expliciet ter sprake. Je moet door middel van leeftijden uitrekenen in welk jaar de roman speelt.  Mischa, de veel oudere vriend van Lisanne is in 1952 geboren. Johanne zegt dan dat ze zeven jaar jonger is. Dan is ze geboren in 1959. Ze vertelt ook dat ze dan 52 jaar is geworden. Dan moet het dus 2011 zijn. Twee jaar daarvoor is Koningin Beatrix nog op bezoek geweest in Groningen. Dan moet dat in 2009  zijn geweest. In 2013 wordt Willem-Alexander Koning. Dat kan dus.
De minister van Economische zaken (Henk Kamp) brengt een bezoek aan Kasper als het dreigt mis te gaan met de gaswinning.  Die was vanaf 2012 minister op dat vakgebied.
Het lijkt dus logisch ervan uit te gaan dat 2011  het jaar is dat Kasper komt aanlopen. Maar er gaat zeker twee jaar vertelde tijd met het verhaal van de roman gemoeid. (de zwangerschap van Jeannette en de geboorte van de baby en het peutertje dat wordt beschreven. De vertelde tijd zou dan van 2011-2013 zijn.

Waarschijnlijk maakt de schrijfster een fout in haar vermelding van  feiten. Johanna bezoekt haar jongste dochter op haar 23e verjaardag. Op blz. 61 zegt Johanna dat Lisanne in 1985 is geboren. Dat zou betekenen dat haar 23e verjaardag in 2008 valt. Dat klopt dus niet met 2011.

 

Stijl

Heel helder vertelde tragikomische roman. Dat betekent ook dat diverse passages met humor beschreven zijn. Er is een prettige bladspiegel met veel dialogen. Dialogen kan Martine de Jong heel realistisch beschrijven en dat is een kwaliteit. 

Martine de Jong  gebruikt ook leuke metaforen.
(blz. 86) Hij ritste de zak open en haalden er zorgvuldig zakken van verschillend formaat uit, alsof het een matroesjkapop was."
(blz. 95) "iedereen wist dingen niet, het was een groot woud van onbekende wegen en we liepen nu ogenschijnlijk hetzelfde pad, maar dat leek meer toeval dan wijsheid."
(blz. 125) "De adrenaline bedekte mijn benen met speldensteken, die omhoogtrokken."
(blz. 194) "De woede moest zijn laatste tentakels loslaten en gleed mopperend terug het gras in."
(blz. 228) "Soms is het een raadsel hoe de mensen in je leven wel allemaal bij jou lijken te horen, maar er samen uitzien als passagiers in een gestrande trein die zo gedwongen worden met elkaar te praten."

Slotzin

Ze ademde nog en ze zou blijven leven, een lang en rijk leven, met kinderen en kleinkinderen en misschien wel achterkleinkinderen, en als het moest met Mischa. maar niet hier. Alsjeblieft niet hier.

Beoordeling

Vlot geschreven, humoristische roman die door de snelle opbouw van het verhaal en de fijne bladspiegel aanmerkelijk gemakkelijk te lezen valt. Het is geen roman over een ouder wordende zeurderige vrouw in de menopauze, maar juist een vrouw die tot volle bloei komt, als er een jongere man in haar leven komt. Daarom is het meer een roman over de kracht van liefde dan over de nadelen van de Groningse  gaswinning. Over de liefde kun je nooit genoeg schrijven, toch?

De roman is ook goed te lezen door scholieren. Is namelijk niet al te dik  en humoristisch geschreven.

Recensies

"Vooral korte lezersreacties" https://www.goodreads.com...aanloopman

"Interview in de Volkskrant met de schrijfster over haar tweede roman." https://www.volkskrant.nl...~b329e0b0/

"Radio-interview met de schrijfster over haar tweede roman." https://www.nporadio1.nl/...platteland

"Televisie-Interview (Boeken op zondag) over de roman van Martine de Jong" https://www.nporadio1.nl/...platteland