Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2000
• 141 pagina's
• Uitgeverij: Lijsters

Flaptekst

Eerste zin

'What's it going to be then, eh?'

Samenvatting

A Clockwork Orange is een dystopisch verhaal dat plaatsvindt in een futuristische stad ergens in een totalitaire onderdrukkend regime. Het verhaal gaat om Alex, een vijftienjarige jonge die onderdeel is van een kleine gang met zijn vrienden, waarmee hij vaak rondhangt op straat en erg gewelddadig is. Ze spreken samen (en daarmee wordt het boek ook daarin verteld) nadsat, een soort straattaal. 

Het verhaal begint in Korova, een melkbar waar Alex en zijn vrienden Dim, Pete en Georgie melk drinken die is versterkt met illegale middelen. Al gauw besluiten ze de straat weer op te gaan, waar ze een professor beroven en in elkaar slaan. Ze beginnen aan een reeks misdaden, waaronder (auto)diefstal, openbaar geweld, inbraak en verkrachting. 

Met een gestolen auto reizen ze op een dag naar het platteland, waar ze inbreken bij een klein huisje, de mannelijke bewoner in elkaar slaan en zijn vrouw verkrachten terwijl hij moet toekijken. Wanneer ze terug gaan naar de stad en naar hun vertrouwde melkbar, krijgen ze ruzie. Dim maakt een van Alex’ favoriete opera’s belachelijk, terwijl Alex erg fan is van klassieke muziek. Alex slaat Dim, waardoor de andere zich afkeren van Alex als leider. De eerste keer dat ze daarna weer ergens inbreken, belt de oude vrouw bij wie ze inbreken de politie, waarna Dim Alex slaat, waardoor Alex niet op tijd weg kan komen, en hij opgepakt wordt door de politie. Ze nemen hem mee naar het bureau, waar hij ontdekt dat de vrouw die hij en zijn vrienden eerder in elkaar hebben geslagen en hebben verkracht ondertussen is overleden.

Alex wordt veroordeeld en moet veertien jaar naar de gevangenis. Dit gaat hem niet gemakkelijk af. De cipieren zijn genadeloos en meerdere andere gevangen willen Alex verkrachten. Na een paar jaar wordt het beter voor hem. Alex raakt geïnteresseerd in de Bijbel, al is dat vooral vanwege alle seks, drank en geweld dat voorkomt in het Oude Testament, en mag deze lezen in de kapel, terwijl hij mag luisteren naar klassieke muziek. Op een dag raakt Alex in gevecht met zijn celmaat, en vermoordt hij hem uiteindelijk. Hierdoor wordt Alex als eerste geselecteerd voor een nieuwe experimentele behandeling.

De behandeling heet de Ludovico-techniek. Het is een soort van hersenspoeling, waarbij Alex door middel van injecties verschrikkelijk misselijk wordt gemaakt, terwijl hij extreem gewelddadige films moet zien. Hierdoor gaat hij het geweld associëren met het nare gevoel, waardoor hij dit gedrag zal afleren. Na twee weken wordt Alex bij alleen al de gedachte van geweld misselijk, waardoor hij helaas ook geen klassieke muziek meer kan luisteren, omdat hij dit altijd associeerde met geweld. Deze bijwerking vindt de Staat niet erg, en keurt de behandeling, na de test met Alex, daarmee goed voor bredere inzet.

Na twee jaar in de gevangenis komt Alex, nu gevaarloos zonder de mogelijkheid om geweld uit te voeren, weer vrij. Terug in de wijde wereld ontdekt hij echter al snel dat hij niet alleen gevaarloos, maar ook weerloos is. Vele oude slachtoffers nemen wraak op hem, waaronder zijn oude vriend Dim en een oude vijand genaamd Billyboy, die nu allebei politieagenten zijn. Ze rijden hem naar een veld op het platteland, slaan hem in elkaar en laten hem daar achter in de regen. Hij is gedwongen om om hulp te vragen bij een dichtbijzijnd huis. Het blijkt het huis te zijn van F. Alexander, de man die Alex en zijn vrienden jaren geleden in elkaar hebben geslagen en wiens vrouw ze hebben verkracht. Alex herkent de man wel, maar de man hem niet. Alex komt erachter dat de vrouw kort na haar verkrachting overleed aan de schok.

F. Alexander is een politiek rebel. Hij wil Alex en zijn verhaal gebruiken om te rellen tegen de staat. Hij bedenkt samen met wat collega’s een plan om Alex in het openbaar te krijgen. Alex is het zat om gebruikt te worden, en begint in nadsat tegen ze te praten. Hierdoor krijgt F. Alexander door dat hij bij de groep hoort die zijn vrouw hebben verkracht, en ze stellen hun plan bij. Ze sluiten Alex op in een appartement en draaien keiharde klassieke muziek. Hierdoor gooit Alex zichzelf uit een raam, maar hij overleeft de val. 

Alex belandt in het ziekenhuis. Er is politieke onrust, maar de staat weet toch aan de macht te blijven. Ze draaien Alex zijn behandelingen terug in ruil voor zijn medewerking. Alex belandt terug in zijn oude gewelddadige gedrag, en vindt een nieuwe gang. Hij wordt deze levensstijl deze keer echter snel zat. Hij komt Pete een keer tegen, die nu een normaal leven leidt. Alex wil ook zo’n leven en besluit zijn slechte daden achter zich te laten. 

Personages

Alex

Alex is de verteller en hoofdpersoon. Op zijn vijftiende is hij de leider van een bende criminelen die mensen beroven, in elkaar slaan en verkrachten. Hij houdt van geweld en klassieke muziek, en associeert deze twee ook met elkaar. Hij is een natuurlijke leider, maar ook naïef, waardoor hij gemakkelijk te manipuleren is, en dit dan ook wordt door zowel de overheid als door F. Alexander.

F. Alexander

F. Alexander is de man die Alex en zijn vrienden aan het begin van het verhaal in elkaar slaan en wiens vrouw ze verkrachten, en bij wie Alex later onderdak vindt. Na het sterven van zijn vrouw weidt hij zijn leven aan rebelleren tegen de overheid. Hoewel hij Alex eerst onderdak biedt, gebruikt hij hem uiteindelijk later ook voor zijn eigen principes.

Alex' vrienden

Alex heeft drie vrienden in zijn bende, Dim, Pete en George. Dim is niet zo snugger, maar is uiteindelijk de reden dat Alex wordt opgepakt. Hij wordt later politieagent, en neemt dan nog een keer wraak op hem. Pete groeit uiteindelijk op en krijgt een gewoon, simpel leven, wat ervoor zorgt dat Alex dit ook wenst.

Quotes

"What's it going to be, eh?" Bladzijde 3

"'The attempt to impose upon man, a creature of growth and capable of sweetness, to ooze juicily at the last round the bearded lips of God, to attempt to impose, I say, laws and conditions appropriate to a mechanical creation, against this I raise my sword-pen'" Bladzijde 18

"What does God want? Does God want goodness or the choice of goodness? Is a man who chooses the bad perhaps in some way better than a man who has the good imposed upon him?" Bladzijde 71

Thematiek

Vrije wil

Het centrale thema in het boek is vrije wil, de vrije wil die Alex wordt afgenomen zodra hij behandeld wordt. Na de behandeling wordt Alex als een soort machine, geprogrammeerd om te reageren op bepaalde triggers zonder daar iets aan te kunnen doen. Hierdoor is hij haast geen mens meer. Hiermee wil de auteur zeggen dat vrije wil misschien wel het meest belangrijke is dat een mens kan hebben. Wanneer mensen geprogrammeerd worden om ‘het juiste te kiezen’, is dit eigenlijk niks meer waard, omdat zij er toch niet zelf voor hebben kunnen kiezen, waarmee deze “keuze” leeg een betekenisloos wordt.

Motieven

Nadsat

Deze verzonnen taal is een terugkerend motief. Het dient ervoor dat de lezer in eerste instantie afstand voelt van Alex, maar naarmate de lezer bekender raakt met de taal, groeit ook de connectie met Alex. Op een meta-niveau is dit ook interessant, omdat het een soort programmering is van de auteur van de lezer om de protagonist beter te leren kennen en te waarderen.

Trivia

Het boek is in 1971 ook verfilmd.

Titelverklaring

Het manuscript van F. Alexander heet ook A Clockwork Orange, dat hetzelfde sentiment heeft als het voornaamste thema in het boek. Anthony Burgess, de auteur, zei zelf het volgende over de titel (vertaald): De titel is een metafoor voor een ‘organisch entiteit, vol sap, zoetigheid en een aangename geur, dat wordt veranderd in een mechanisme’. Het verwijst naar mensen, die voor zichzelf kunnen denken en doen, die door de staat tot een soort mechanisme worden gereduceerd door middel van de behandeling.

Structuur & perspectief

Het boek is opgedeeld in drie delen, elk met een aantal hoofdstukken. De drie delen beslaan verschillende delen van Alex zijn geschiedenis, namelijk zijn tijd voor, in, en na de gevangenis.

Het verhaal wordt vertelt door Alex, de protagonist, in eerste persoon. Het wordt voornamelijk in de verleden tijd vertelt.

Decor

Het verhaal vindt plaats in en rondom een dystopische stad in Engeland. De stad, het platteland en de gevangenis zijn de drie voornaamste plaatsen in het verhaal.

De tijd van het verhaal wordt niet gespecificeerd, maar het vind plaats in de nabije toekomst, gezien vanaf het moment dat het boek uitkwam, wat in de jaren 60 was.

Stijl

Het boek heeft een interessante stijl door het gebruik van nadsat, een soort mengtaal die gesproken wordt door Alex en zijn gang. Het nadsat heeft elementen van een bekend Londons dialect, Cockney, en Russische en Slavische elementen. Naast het gebruik van deze jongerentaal heeft het boek een wat cynische maar ook wel grappige, luchtige stijl.

Slotzin

But you, O my brothers, remember sometimes thy little Alex that was. Amen. And all that cal.

Beoordeling

Het duurde even voordat ik goed in dit boek zat, ook door het gebruik van het nadsat, maar uiteindelijk vond ik het wel een leuk boek om te lezen. Het gebruik van nadsat brengt ook een bepaalde sfeer met zich mee, wat goed is gedaan. Het concept en het thema zijn erg interessant, en de uitwerking hiervan wordt goed gedaan. Ook neemt de auteur je op een bijzondere reis mee met de protagonist, eerst wil je hem haten vanwege zijn acties, maar uiteindelijk ontwikkel je sympathie voor hem. Je merkt in sommige dingen wel dat het boek al wat ouder is, waardoor het soms wat verder weg voelt. Over het algemeen vond ik het een interessant geschreven boek!

Recensies

"Allereerst maakte het Nadsat (een Engelstalig dialect met Russische invloeden, die de straatjongeren in Burgess’ boek spreken) het voor mij lastig om in het verhaal te komen. Op een gegeven moment begreep ik de meeste woorden wel – en kwam ik beter in het verhaal – maar het vormde toch zeker tijdens het eerste hoofdstuk wel een struikelblok." https://www.hebban.nl/rec...ork-orange