De kleine Johannes door Frederik van Eeden

Ik heb het boek "De kleine Johannes" gelezen van Frederik van Eeden wat in 1887 is geschreven. Desondanks heb ik dit boek toch gekozen omdat het de overgang geeft van het naturalisme naar een nieuwe romantiek, de neoromantiek: het fantasievolle en wonderlijke gaat de overhand krijgen op het rationele, zakelijke en sombere. Door deze overgang zijn critici het er nog steeds niet over eens of het wel of niet in die tijd past.Ik ben van mening dat "De kleine Johannes" niet in zijn tijd past en tot een neoromantische stroming wordt gerekend, terwijl het toch een Tachtiger was. Het past dus niet in de tijd past, ik ga dat aan de hand van de volgende argumenten uitleggen;

1. + De Kleine Johannes was niet geschreven volgens de stijl van de Tachtigers.Het kenmerk waar Van Eeden zich niet aan hield was werkelijkheid die leidde tot realisme en naturalisme. Dat is alleen al te zien aan dat het sprookje is. Van Eeden gebruikte namelijk het bovennatuurlijke en het fantasievolle. Voorbeelden daarvan zijn de figuur van Windekind, pratende kachels, het reizen in de tijd van Johannes en Windekind, het praten met dieren en de ontmoeting met De Dood. "‘Het is vandaag mijn verjaardag,' zei Windekind, ‘Ik ben hier in de omtrek geboren, uit de eerste stralen der maan en de laatste der zon. Men zegt wel dat de zon vrouwelijk is. Dat is niet waar. Hij is mijn vader.'"


2. + Een ander principe waar Van Eeden zich in dit boek niet aan hield was aan het estheticisme, wat kunst om de schoonheid inhield. Van Eeden's boek was niet geschreven om de mooie vorm, maar er zat een maatschappijkritische betekenis achter. Een voorbeeld daarvan is het verhaal over de mieren, wat eigenlijk een satire is. Ook blijkt uit het eind van het boek dat Van Eeden eigenlijk geen Tachtiger was. Hierin moet Johannes (de schrijver) namelijk kiezen tussen de fantasiewereld van Windekind (het estheticisme) en de sociale verantwoordelijkheid van de Ongenoemde (het socialisme, ethische). Hij kiest voor het laatste. Het boek vertoont overeenkomsten met de Tachtigers bij het principe van het individualisme. Het boek is namelijk een persoonlijke uiting van de schrijver die zich uit in beeldspraak en vergelijkingen. "Vastgebonden aan de naakte wortels van de beuk lag een oude kleine boot. Het was Johannes streng verboden daar in te gaan. O, wat was deze avond de verzoeking sterk! Reeds vormden zich de wolken tot een ontzaglijke poort, waarachter de zon ter ruste zou gaan. Schitterende rijen wolkjes schaarden zich terzijde als een goudgeharnasde lijfwacht. Het water oppervlak gloeide mede, en rode vonken vlogen als pijlen door het oeverriet."

3. + Hoewel de eigenlijke stroming van de neoromantiek pas begon rond 1900, wordt De Kleine Johannes, die geschreven is in 1887, toch gerekend tot die stroming. Het belangrijkste kenmerk van de neoromantiek was de onvrede met het hier en nu. Die onvrede uitte zich in bijvoorbeeld natuurliefde en een mysterieuze sfeer. Deze kom je duidelijk in De Kleine Johannes tegen: Johannes houdt van de natuur om hem heen en het boek ademt een wazige, wonderlijke sfeer uit. Typisch neoromantische thema's als zwerflust en verzet tegen de maatschappij vind je er in terug. Johannes vond het bijvoorbeeld leuk om door de natuur te dwalen en het boek is maatschappijkritisch dus geeft een slecht beeld van de mens in de stad en in de natuur. Ook het thema van het noodlot, wat gebruikt werd in naturalisme en neoromantiek, vind je er in terug: Johannes zoekt naar het eeuwige ‘waarom' zonder het ooit te zullen vinden en hij berust daarin.

Slot Door het naturalisme was het noodlot als het ware in ‘wetenschappelijke’ termen beschreven: erfelijkheid, tijd, milieu. Bij de neoromantici is het noodlot eerder iets bovennatuurlijks en geheimzinnigs, waar de mens absoluut geen vat op heeft. Dit komt overeen met de sterke voorkeur van van Eeden voor het geheimzinnige en het fantastische in "De Kleine Johannes". Zijn thema bestaat uit romantische zaken zoals eenzaamheid, zwerflust, verzet tegen de maatschappij en onvervulde verlangens.Dit was dus neoromantisch en niet gebruikelijk in zijn tijd omdat er toen Terwijl naturalisme in die tijd gebruikelijk was. Het boek past dus niet in zijn tijd omdat er toen naturalisme gebruikelijk was, en van Eeden gebruikte neoromantiek.