Waar was God op 9/11?

Om nog even terug te komen op Gods almacht: 'almacht' houdt in feite in 'macht om alles te doen'. De Bijbel zegt 'Bij God zijn alle dingen mogelijk' (Mattheus 19:26). God is dus almachtig, maar dat wil niet zeggen dat hij al het denkbare kan doen. In Titus 1:2 staat bijvoorbeeld dat God niet kan liegen, in Jakobus 1:13 staat dat God niet in verleiding kan worden gebracht tot zonde, of anderen tot zonde kan verleiden. In andere woorden, God kan dus geen dingen doen die niet bij zijn karakter passen: een perfecte God. Iemand zei eens: "God is almachtig, kan Hij dan ook een schepsel een vrije wil geven en tegelijk de vrije wil onthouden?" Dit is onzin, alle dingen zijn mogelijk voor God, maar onmogelijkheden zijn geen dingen: ze bestaan niet. We moeten hier wel mee uitkijken, want dingen die voor ons onmogelijk lijken, kunnen mogelijk zijn voor God.

Deelvraag 3. Welke verschillende meningen zijn er over Gods rol op 9/11?
Gevallen is de grote stad, Aad Kamsteeg
Het eerste artikel (zie bijlage nr. 1) dat we gaan bespreken stond op 1 oktober 2001, drie weken na de aanslagen, op de website van het blad CV-Koers. Het oorspronkelijke artikel is nog langer, maar wij gebruiken alleen het eerste deel, omdat dat specifiek over ons onderwerp gaat.

Korte samenvatting
Als eerste laat God deze wereld niet los. Hij heeft alles gemaakt en heeft daarom de heerschappij over alle machten op deze aarde. “In Uw Hand is kracht en macht”, staat er ook in de Bijbel. Daarnaast staat God niet buiten het geweld dat op aarde plaatsvindt. Hij stelt koningen aan en zet ze af. Als christelijke kerk belijden we dat God almachtig en tegenwoordig is en hemel én aarde regeert. Er gaat niets, ook het geweld niet, buiten God om.  Verder moeten we beseffen dat Zijn handelen en gedachten zijn hoger dan de onze. Over Gods bedoelingen met (politieke) gebeurtenissen kun je dus als mens weinig zeggen. Tegelijk is het in de Bijbel wel heel duidelijk dat het op aarde ten diepste gaat over de strijd tussen geloof en ongeloof.

Wat van belang is in verband met de tragedie in New York en Washington zijn de volgende twee punten. Als de mensen Gods liefde en Zijn Wet blijven overtreden, zal dat niet ongestraft blijven. Al de ellende op de wereld is er dus niet zomaar. Tegelijk belooft God ook dat alles, en dan ook de pijn en het verdriet, kan meewerken ten goede.

Reactie op het artikel
Na zo’n gebeurtenis als van 9/11 komt al heel snel de vraag: ‘Waar was God toen dit gebeurde?’ en ‘Waarom liet Hij dit toe?’ Ik denk dat de schrijver van dit artikel gelijk heeft als Hij zegt dat je Gods wegen niet kunt doorgronden. “De Schrift zegt nergens dat de grondmotieven van Zijn handelen in de wereld van de politieke feiten voor ons een open boek is.” God gedachten gaan boven die van ons en wij mensen kunnen die niet bevatten. Wel hebben we van God de Bijbel gekregen, waarin heel veel profetieën en openbaringen van God staan. We hoeven ons niet te verbazen over de ellende in de wereld, en dan heel specifiek de aanslagen op 11 september, want God zegt heel duidelijk in de Bijbel dat zulke dingen in de eindtijd zullen gebeuren.

Wat de schrijver ook goed laat zien is dat God niet “de Grote Afwezige is, handenwringend ergens aan de zijlijn van het grote wereldgebeuren”. Hij laat de mensheid en de wereld niet los, maar regeert die door Zijn kracht.

Ik vind het erg mooi wat de schrijver aan het eind van het artikel zegt.

“Waar God was op die 11 september? Hij was er in Jezus Christus. Want zo afschuwelijk vindt de Heilige onze zonde en schuld, ons pijn en lijden, en zo lief heeft Hij zondaren ’dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een ieder die in

hem gelooft, niet verloren ga, maar eeuwig leven hebbe’.

Osama bin Laden stuurt vliegende bommen. Maar hij noch zijn internationale terrorisme zullen ons kunnen scheiden van de liefde van God, die is in Christus Jezus, onze Heer.”

De vraag ‘Waarom liet God dit toe?’ is heel moeilijk te beantwoorden, simpelweg omdat wij God niet zijn en Zijn inzicht niet hebben. We moeten niet blijven kijken naar wat God niet deed (en volgens ons misschien wel had moeten doen), maar wat hij wél deed: het geven van Zoon. Dat is de andere kant van dit verhaal: als je in Hem gelooft kan niets, ook geen terrorisme, geweld of aanslagen, je scheiden van Zijn liefde.

Where was God on 9/11?, Lane Palmer
Het volgende artikel komt van de Amerikaanse website van The Christian Post (zie bijlage nr.2)

Korte samenvatting
Waar was God en wat deed Hij op de dag dat deze aanslagen plaatsvonden? Het antwoord daarop staat in Psalm 9:7-8. Hij was in de hemel en zittend op Zijn troon regeerde hij de wereld met gerechtigheid en eerlijkheid. Het is onmogelijk voor Hem om niet rechtvaardig, eerlijk en goed te zijn. Maar de vliegtuigen gebruikt als oorlogswapens  lijken helemaal niet eerlijk. Als we zo redeneren, proberen we om in ingewikkelde situaties en zinloos geweld een doel te ontdekken of, nog erger, een hogere morele positie in te nemen dan God.

We moeten alleen niet vergeten dat er voor God redenen, die wij niet kennen, waren om die slechte daden op 9/11 toe te laten om een bepaald doel bereiken.

Daarom kunnen we, in plaats van te vragen waar God was op die dag, onszelf de vraag stellen: ‘Waar ben ik op 11 september 2011?’ We hebben de roeping om het licht te zijn in deze wereld en discipelen te maken.

Reactie op het artikel
Dit artikel gaat voor een deel over hetzelfde punt als het vorige artikel. Op 9/11 was God niet afwezig, maar regeerde Hij, ook toen, de wereld. “He was where He is today 10 years later. He is on the Throne of heaven where He always has been and always will be.” Ook kun je Zijn motieven niet doorgronden.

Ik vond het mooi dat de schrijver Psalm 9 aanhaalde. “The LORD reigns forever, executing judgment from his throne. He will judge the world with justice and rule the nations with fairness.”Al is het onbegrijpelijk wat er gebeurt, God blijft rechtvaardig.

Al ben ik het met de schrijver van dit artikel eens, ik vind dat hij wel meer had kunnen benadrukken dat sommige dingen ook gebeuren, zonder doel. Hij zegt dit wel in dit stukje: “In other words, in our limited perspective we take complicated scenarios and try to simplify them so we can try and make sense out of senseless violence. Or worse, in our arrogance we try and take a higher moral position than the God who is the source of all morality in the first place!” Maar later zegt hij wel weer dat God het om een of andere reden heeft toegelaten om een bepaald doel te dienen. “But what we should keep in mind is that for reasons known only to an infinite God, the acts of wicked men were allowed to fulfill some kind of purpose.”Deze wereld is zondig, doordat wij ons van God hebben afgekeerd. Daarom gebeuren er dingen die niet per se een doel hebben, maar een uiting zijn van het kwaad op deze aarde.

Wat ik goed vindt van de schrijver is dat hij oproept om je niet blind te staren op de vraag waar God was en waarom Hij het toeliet en aanspoort om een getuige te zijn van Christus. “While you may think that the world is asking “where is God?” in times of tragedy, they are also asking “where are His followers when I need them???”

Faith and doubt at Ground Zero, Ian McEwan
Dit is een interview met schrijver Ian McEwan, gedaan naar aanleiding van de gebeurtenissen op 11 september. Het interview werd uitgezonden in het documentaireprogramma 'Frontline' op de Amerikaanse zender PBS.

Korte samenvatting
Ik geloof niet in 'het kwaad', ik geloof niet in God. Ik geloof alleen in het gedrag van mensen, en soms gedragen die zich monsterlijk. Soms is dit gedrag niet te begrijpen, en noemen we het 'het kwaad'. Maar ik denk dat het beter is om dit gedrag te proberen te begrijpen in realistische termen, of dat nu politieke of psychologische termen zijn. Vanuit onszelf verafschuwen we dit monsterlijke gedrag. Onze natuur zorgt ervoor dat we in staat zijn tot daden van liefde, genegenheid, genialiteit en het helpen van anderen. Aan de andere kant zijn we ook in staat om slechte dingen te doen. Ik denk dat dit ook in onszelf zit. Ik ben kritisch op de manier waarop we onze handen in de lucht steken en zegen 'Logisch, dat is het kwaad'. Maar het zijn wijzelf. Ik weet niet of de wereld lijd van mensen die niet genoeg in dingen geloven, of mensen die te veel in dingen geloven. Wat we meer nodig hebben is twijfel, meer scepsis.

Ik denk ook niet dat religies op zichzelf slecht zijn, ik denk dat religie een 'moreel neutrale kracht' is. Het absorbeert en reflecteert de menselijke natuur en doet daarom evenveel goed als kwaad.

Soms zijn verschrikkelijke dingen gedaan in de naam van onredelijke geloven. Maar ik geef religie niet de schuld van wat er gebeurde op 9/11. Één van de redenen waarom ik niet geloof, is ongeluk, dat compleet willekeurig lijkt te gebeuren. Kinderen sterven aan kanker en slechte mensen worden oud. Als er al een God zou zijn, zou hij een erg onverschillige God zijn. Het idee van gebed lijkt me bijna infantiel, in beroep gaan op een kracht die tussenbeide zou komen, en dat duidelijk niet doet. Of als hij het al heeft gedaan, dan wel erg kwaadaardig. Het maakt me verdrietig als ik priesters over 9/11 hoor praten en zeggen dat Gods wegen ondoorgrondelijk zijn. Nou, bespaar me deze God dan maar, ik beschouw het liever in menselijke termen. Toen de vliegtuigen de gebouwen raakten en duizenden onschuldige mensen vermoordden werd ik meer gesterkt in mijn ongeloof. Hoe zou een God, een liefhebbende God, dit kunnen toelaten? Priesters hoor ik zeggen dat God wel een speciale bedoeling moet hebben gehad, maar dat we dit niet weten. Nou, het lijkt me nogal irrelevant. Ik denk dat we de gebeurtenissen op 11 september in menselijke termen moeten begrijpen, en ook het genezingsproces is in onze eigen handen, niet in de van een god.

Reactie op het interview
Ian McEwan is duidelijk atheïst, en ik ben het met veel dingen die hij zegt niet eens, maar ik kan sommige uitspraken zeker begrijpen. Om te beginnen zegt McEwan dat hij niet gelooft dat er een God bestaat en dat hij ook niet in het kwaad gelooft: I don't really believe in evil at all. I mean, I don't believe in God. Later in het interview vertelt hij dat hij door de gebeurtenissen op 11 september werd gesterkt in zijn ongeloof: When those planes hit those buildings and thousands of innocent people died and tens, twenties, hundreds of thousands of people started to grieve, I felt, more than ever, confirmed in my unbelief. What God, what loving God, could possibly allow this to happen? Ik snap deze vraag en denk dat hier ook duidelijk wordt dat wij God niet kunnen begrijpen, we begrijpen zijn daden niet. Hier schreef McEwan over: It sort of makes me rather feel sad when I heard priests talking about Sept. 11 and reminding us that God moves in mysterious ways. Well, spare me this God, I say. I prefer to regard this in human terms. Ik denk dat daar het probleem zit: McEwan wil alles zelf kunnen verklaren, wat natuurlijk heel begrijpelijk is. Maar sommige dingen zijn voor mensen gewoon niet te begrijpen, hoe graag we dat ook willen. So as an atheist ... I don't blame religion as some of my colleagues have felt that it was religion that drove these planes into the side of those buildings: McEwan wil religie niet de schuld geven van wat er gebeurd is op 11 september en daar ben ik het mee eens. Elk mens is zelf verantwoordelijk voor zijn eigen daden en hoe hij met zijn religie omgaat. Ik ben het ook eens met dat wij wat er gebeurt in de wereld maar al te vaak betitelen als 'het kwaad' en onszelf er niet bij betrekken. But I'm a little suspicious of the way we want to throw up our hands and just say, "Well, it's evil." Het grootste deel van het kwaad in de wereld is door onszelf veroorzaakt. Daarom vind ik het ook een beetje krom dat McEwan wel zegt dat wij zelf kwaad veroorzaken, maar zich tegelijkertijd afvraagt waarom God dat toelaat. Als Hij het niet toe zou laten, zou Hij ons schenden in onze vrije wil. En toch noemt McEwan God een onverschillige God: In other words, if there is a God, he's a very indifferent God. Ik denk dat dit elkaar tegenspreekt: God houdt ons niet gevangen en maakt ons niet als robots, maar geeft ons een vrije wil en dan vragen wij waarom Hij het (door onszelf veroorzaakte) kwaad toelaat? Dat lijkt me nogal ondankbaar, hoewel ik de vraag kan begrijpen vanuit het oogpunt van Ian McEwan.

Conclusie
Onze hoofdvraag was 'Waar was God op 9/11?'

Er zijn, zoals ook al duidelijk werd uit de artikelen, verschillende meningen over dit onderwerp. Veel christenen zeggen dat God op die dag niet afwezig was, maar ook die dag de wereld in Zijn hand hield. Door al het lijden heen regeert God nog steeds en heeft Hij alle macht. Toch laat Hij dingen gebeuren waarvan wij de reden niet weten. Gods motieven en gedachten, ook over politieke gebeurtenissen, gaan ons verstand te boven. Daarom moeten wij niet speculeren over Gods bedoelingen. Uit de Bijbel kunnen we veel te weten komen over Gods plan met de wereld, maar veel dingen blijven voor ons verborgen.

Omdat atheïsten niet in God geloven, geloven ze ook niet dat God er was op 11 september. Maar als Hij er zou zijn, dan zou Hij wel erg onverschillig zijn, zegt Ian McEwan in het interview. Zijn mening baseert hij op het feit dat op die dag zoveel (onschuldige) mensen stierven zonder dat God tussenbeide kwam. Hij kan maar niet begrijpen dat een liefdevolle God dit toestond: When those planes hit those buildings and thousands of innocent people died and tens, twenties, hundreds of thousands of people started to grieve, I felt, more than ever, confirmed in my unbelief. What God, what loving God, could possibly allow this to happen?

Aan de ene kant kunnen we de uitspraken van Ian McEwan begrijpen, omdat dit ook in christelijke kringen een moeilijk vraagstuk is. Maar nogmaals, het is voor ons onmogelijk om precies te weten wat Gods bedoeling is met bepaalde gebeurtenissen. Op het eerste gezicht lijkt het onrechtvaardig dat zoveel onschuldige mensen moeten lijden.

Maar je kunt de vraag 'Waarom lijden onschuldige mensen?' eigenlijk niet stellen, omdat geen mens onschuldig is. Gods Woord leert dat 'iedereen heeft gezondigd, iedereen mist de nabijheid van God'. Niemand op aarde kan zeggen dat hij compleet onschuldig is en dus niet Gods oordeel verdient. We denken maar al te vaak dat we recht hebben op een leven zonder zorgen, maar we moeten niet vergeten dat we de ellende op de wereld aan onszelf te danken hebben. Wij hebben God in het paradijs de rug toegekeerd en zien nu de gevolgen van het kwaad.

Wij geloven dat God er op 11 september zeker bij was en ook verdriet heeft gehad van het lijden van al deze mensen. Hij voelde mee met iedereen die een geliefde, familielid of collega verloor. Door alles heen mogen we weten dat Hij er altijd zal zijn en de wereld zal vasthouden.

 En houd dit voor ogen: ik ben met jullie, alle dagen, tot aan de voltooiing van deze wereld.’ 

- Mattheus 28:20

Bijlagen
Nr.1   ‘Gevallen is de grote stad’, 1 oktober 2001 , Aad Kamsteeg, CV-Koers
De verschrikkelijke beelden zullen de 21-eeuwse mens altijd bij blijven. De eerste toren van het World Trade Center – 110 verdiepingen hoog – is dan al getroffen. Een ongeluk? Nee, er komt een tweede toestel - Vlucht 175 van United Airlines - laag over de zuidpunt van Manhattan aanvliegen. Miljoenen mensen over de hele wereld – CNN! – kijken verbijsterd toe. 11 september 2001, ’s ochtends, zes minuten over negen: doelbewust boort het vliegtuig zich in de tweede toren van de wolkenkrabber, de trots van New York. Terrorisme! Een vuurbal. Vlammen. Temperaturen van duizend graden Celsius. Wanhopige mensen storten zich honderden meters naar beneden. Geschreeuw. Wolken van stof. Mensen slaan in paniek op de vlucht. Wereldwijde verwarring. ‘In nog geen uur smelt de vuurzee van kerosine de stalen structuur die de vijftig verdiepingen boven de inslag nog overeind houden’, schrijft de New York Times later. ‘De wolkenkrabber stort in.’

In nog geen uur… ’Gevallen, gevallen is de grote stad Babylon … Wee, wee die grote stad, die gehuld was in fijn linnen, purper en scharlaken, en rijk versierd was met goud en edelgesteente en parels, want in één uur is al die zo grote rijkdom verwoest.’ Ja, zo staat het er. In Openbaring 18:2-16. Christenen kijken elkaar aan. Het woord ‘Apocalyps’ valt, onthulling. Oorlogen en geruchten van oorlogen. Is de eindtijd nabij? Voor radio en tv en in kranten en kerkbladen worden vragen gesteld. Het World Trade Center: de Verenigde Naties van de Handel. Gewoonlijk bevinden zich in elke toren zo’n 25.000 werknemers en komen er 40.000 bezoekers per dag. En in Washington? Een Boeing stort zich op het Pentagon, het centrum van Amerika’s militaire macht.

Wás God er? Of zou God in dit soort rampen gewoon de Grote Afwezige zijn, handenwringend ergens aan de zijlijn van het grote wereldgebeuren? Nee, de Bijbel spreekt daar anders over.

In de eerste plaats: God heeft deze wereld niet losgelaten. Onmiddellijk nadat de mens in zonde valt, kondigt Hij de Messias aan, die zal blijken de alfa en de omega, de eerste en de laatste, het begin en het einde te zijn. Daar valt het bestuur over allerlei machtscentra niet buiten. In de Oudtestamentische tijd behoorden de Egyptische farao’s tot de machtigsten van de wereld. Toch staat er dat ’de HERE door een machtige Hand farao Israël uit Egypte deed trekken’. ’En zou de Hand van de HERE (tegenwoordig) verkort zijn?’ Welnee: ’In Uw Hand is kracht en macht’. En: ’De aarde is een voetbank voor Mijn voeten. Heeft Mijn Hand niet alles gemaakt?’ In de tweede plaats: Ook als volken getroffen worden door harde slagen, staat God daar niet buiten. Als de oordeelspaarden uit het laatste Bijbelboek over de aarde razen, doen zij dat op het bevel vanuit de hemel. Pilatus had niets tegen Christus kunnen uitrichten, als hem daartoe geen macht uit de hemel was gegeven. Al vroeg in de Schrift lezen we: ’Ik (de HERE) geef u een koning in Mijn toorn’. Hij ’zet koningen af en stelt hen aan … Door Mij regeren de koningen’. De christelijke kerk belijdt Gods almachtige en tegenwoordigekracht, waardoor Hij hemel en aarde regeert.  In de derde plaats: We moeten terughoudend zijn in het spreken over Gods precieze bedoelingen met allerlei politieke ontwikkelingen en gebeurtenissen. Wij beschikken niet over Goddelijke bekendmakingen, zoals wij die wel krijgen in verband met Jozefs ontvoering naar Egypte en later (6e eeuw voor Chr.) de terugkeer van het volk Israël uit Babylonische ballingschap. ,,God heeft mij voor u uitgestuurd om u een voortbestaan op aarde te verzekeren’’, zegt de tot onderkoning opgeklommen Jozef tegen zijn broers, die doodsbang zijn voor mogelijke wraak. ,,Ik (Zelf) bewoog Cyrus ertoe’’, zegt God in verband met het besluit van de Perzische koning Kores (Cyrus de Grote). En waarom? Opdat de

Messias straks in Bethlehem zou worden geboren. Duidelijkheid over Gods motieven is echter eerder uitzondering dan regel. Er ligt een sluier over Gods wereldbestuur. De Schrift zegt nergens dat de grondmotieven van Zijn handelen in de wereld van de politieke feiten voor ons een open boek is. Zijn wegen zijn hoger dan de onze. Daarom komen we vaak niet verder dan een stamelend tasten: ’Ik ben verstomd, ik doe mijn mond niet open’.  Tegelijk zijn wij niet sprakeloos. De Bijbel is er volstrekt duidelijk over waarom het in de historie ten diepste gaat: de strijd tussen geloof en ongeloof.

In verband met de tragedie in New York en Washington zijn nu twee elementen van belang: De apostel Paulus wijst erop dat mensen Gods liefde en wet niet ongestraft moedwillig kunnen blijven vertrappen. Aids, stromen asielzoekers uit verpauperde landen en milieurampen komen daarom niet uit de lucht vallen. Tegelijk is er de belofte dat God alles – óók het kwaad en de verbijstering en de pijn – laat meewerken ten goede voor hen die Hem liefhebben.

Nr.2  ‘Where was God on 9/11?’, 7 september 2011, Lane Palmer, The Christian Post
Sometimes I wonder what it’s like to be God…have you? If you are God, you witness the symphony of light from a billion galaxies as they soar through endless space. If you are God, you are surrounded by an angelic choir and the voices of praise from every corner of the universe envelop your throne. And if you are God, you are unceasingly barraged with the wailing and weeping of those in pain and loss. Not a moment goes by that isn’t laced with the sound of tragedy and death. And ten years ago, there was a day when God witnessed 2,819 innocent lives brutally taken as the towers fell and our entire nation was hurled into a state of shock and disbelief.

What would it have been like to be God on that day? If you were over the age of 6 or 7, you most likely remember where you were and what you were doing when the first reports of the terrorist attacks hit the airwaves, and after the initial distress tapered off, there were many who asked this question:

Where was God and what was He doing on that day? Any “‘answer” to this question that comes from a finite and limited human being would be in the category of flawed opinion. It seems to me that if we have a question for God - especially one that involves such a weighty issue - we should let Him answer. So let’s listen to the words of the One who has graciously chosen to speak to us:

The LORD reigns forever, executing judgment from his throne. He will judge the world with justiceand rule the nations with fairness (Psalm 9:7-8).

So the initial answer to “where was God on 9/11?” is simple…He was where He is today 10 years later. He is on the Throne of heaven where He always has been and always will be. He is perfect, so it is impossible for Him to operate outside the parameters of justice and fairness.

But how is it “just” and “fair” when planes are used as weapons of war?

“My thoughts are nothing like your thoughts,” says the LORD. “And my ways are far beyond anything you could imagine. For just as the heavens are higher than the earth, so my ways are higher than your ways and my thoughts higher than your thoughts” (Isaiah 55:8-9).

In other words, in our limited perspective we take complicated scenarios and try to simplify them so we can try and make sense out of senseless violence. Or worse, in our arrogance we try and take a higher moral position than the God who is the source of all morality in the first place!

But what we should keep in mind is that for reasons known only to an infinite God, the acts of wicked men were allowed to fulfill some kind of purpose. This is one of the most difficult truths about God to wrap our heads and hearts around, but it remains a truth regardless of our understanding or agreement. God is God, and we are not. God is good…all the time…because that is His nature.

So rather than asking “where was God on 9/11/01,” perhaps a better question would be: “Where am I on 9/11/11?” Have I come to the realization that the world is a place of great beauty and love, and it is also the stronghold of unspeakable evil? And because of this reality, I have the highest calling and responsibility in the universe - which is to make disciples who make disciples.

The events that transpired ten years ago are some of the darkest days in the history of the United States. Let the dark memories of this great tragedy remind you of Jesus’ incredible promise:

Jesus said, “I am the light of the world. If you follow me, you won’t have to walk in darkness, because you will have the light that leads to life” (John 8:12).

Our nation needs the “light that leads to life,” and you carry that light with you wherever you go. God is on His throne and His ways are as far above our ways as the heavens are above the earth. While you may think that the world is asking “where is God?” in times of tragedy, they are also asking “where are His followers when I need them???”

Will you be a first responder?

Nr.3  ‘Faith and doubt on Ground Zero’, interview met Ian McEwan, pbs.org
Ian McEwan is the author of several novels, including Atonement (2001), Amsterdam (1998), which was awarded the Booker Prize, and Black Dogs (1992). As an atheist, McEwan does not blame religion for the Sept. 11 attacks. Instead, he says religion is a "morally neutral force," and acts of extraordinary cruelty are best understood for their human, rather than religious, dimensions. This interview was conducted by FRONTLINE producer Helen Whitney in April 2002.

I think you used the phrase, "We were compelled to imagine our own last moments, what they would be like, who you would call." Did it have that effect on you, that sort of confrontation with your own mortality?
Absolutely. Probably the most terrifying thing about it is that we have to imagine ourselves in the position of people on those planes. That's the thing that only the imagination can do. No amount of reportage or good filmmaking can do [that] for you. Imagining yourself into the minds of other people is, I think, a fundamental human act of empathy, which lies at the base of all our moral understanding.

Now, I'm an atheist. I really don't believe for a moment that our moral sense comes from a God. ... It's human, universal, [it's] being able to think our way into the minds of others. As I said at the time, what those holy fools clearly lacked, or clearly were able to deny themselves, was the ability to enter into the minds of the people they were being so cruel to. Amongst their crimes, is, was, a failure of the imagination, of the moral imagination.

You cannot be cruel to someone if you fully understand what it is to be them. You have to somehow screen that out. You have to say to yourself, "They're not really humans." Or you have to bring into line some sort of powerful ideology or some crazed religious certainty in order to blot out that human instinct. ...

What is your own concept of evil? Do you think it's something that is explainable by psychology and sociology? Or is [it] ... larger and more mysterious?
I don't really believe in evil at all. I mean, I don't believe in God. I certainly don't, therefore, believe in some sort of supernatural or trans-historical force that somehow organizes life on dark or black principles. I think there are only people behaving, and sometimes behaving monstrously. Sometimes their monstrous behavior is so beyond our abilities to explain it, we have to reach for this numinous notion of evil. But I think it's often better to try and understand it in real terms, in ... either political or psychological terms.

There's something at the same time, very, very attractive about this word. ... It's a great intensifier. It just lets us say that we thoroughly abhor this behavior. But it's quite clear, as a species ... in our nature, we are capable of acts of extraordinary love and kindness, inventiveness and mutual aid.

On the other side, we are capable of acts of extraordinary destruction. I think it's inherent. I think one of the great tasks of art is really to explore that. ... I personally think the novel, above all forms in literature, is able to investigate human nature and try and understand those two sides, all those many, many sides of human nature. But I'm a little suspicious of the way we want to throw up our hands and just say, "Well, it's evil."

It's us. You know? And any reflection on, for example, the Holocaust, probably our greatest, lowest moment in modern history, has to finally reflect on what it is we seem to be able to be capable of, especially once we have the power of technology to kill on a vast scale. ... I don't know, quite honestly, whether the world suffers from people not believing enough in things, or believing too much in things.

In fact, as I get older, I begin to feel that actually what we need more in the world is doubt; more skepticism, less crazed certainty. I feel that religious zeal, political zeal, is a highly destructive force. People who know the answer and are going to impose it on everybody else, I think, are terrifying people. What I would like is skepticism and doubt amongst political leaders. I want it in people who express love and belief in their gods. There are many, many gods and many, many religions. It's that sort of certainty that "My God is the one true God and all the others are just pagan fantasies." I find those kinds of assertions terrifying. ...

Would you talk about the darkness at the heart of religion in relation to what drove those men to do what they did?
I don't believe there's any inherent darkness at the center of religion at all. I think religion actually is a morally neutral force. It's clearly deeply stitched into what we are. You find forms of supernatural belief in all cultures, Christian and Judaic visions of "sky gods" or whatever. I think it so completely absorbs and reflects human nature that it does just as much good as evil. I don't think it's a particular force for good. I don't think it's a particular force for evil, either. I think it simply channels what we are into sort of available and acceptable form.

But now and then, people rise up and perform terrible things in its name, just as people perform extraordinarily fine, courageous things in its name. The most Christian nation in Africa, it's always worth remembering, is Rwanda. The genocide there, a sort of orgy of destructiveness, shocked the world. Religion was helpless before it, and even was part of the process. But I don't think it caused it.

My own view of religion is that people must be free to worship all the gods they want. But it's only the secular spirit that will guarantee that freedom. ...

What is it then, that underneath religion -- which is just a construct, in your view -- could lead to the glory of religion or the darkness, in relation to Sept. 11?
We're told that the men, the terrorists on that plane -- and I think it's probably correct -- expected to be in paradise as a consequence of their actions. There are all forms of paradise. Utopia is another kind of sort of earthly form. I think it was Isaiah Berlin who warned us that the people we should beware of most are the ones who thought they could bring us, deliver us, to the blessed kingdom -- Utopia. ... People who feel they are on the path to a kind of eternal bliss are people to beware of. As I come back again to this notion of doubt, a moment's doubt, a little bit of skepticism, would have done those terrorists and the citizens of New York a great deal of good. It's belief, faith -- this word that is spoken as such a good thing by religious people, such a marvelous thing -- it just seems to be me nothing more than unreasonable belief.

What is it then, that underneath religion -- which is just a construct, in your view -- could lead to the glory of religion or the darkness, in relation to Sept. 11?
We're told that the men, the terrorists on that plane -- and I think it's probably correct -- expected to be in paradise as a consequence of their actions. There are all forms of paradise. Utopia is another kind of sort of earthly form. I think it was Isaiah Berlin who warned us that the people we should beware of most are the ones who thought they could bring us, deliver us, to the blessed kingdom -- Utopia. ... People who feel they are on the path to a kind of eternal bliss are people to beware of. As I come back again to this notion of doubt, a moment's doubt, a little bit of skepticism, would have done those terrorists and the citizens of New York a great deal of good. It's belief, faith -- this word that is spoken as such a good thing by religious people, such a marvelous thing -- it just seems to be me nothing more than unreasonable belief.

Unreasonable belief in things for which there is no proof. Sometimes -- not always, but sometimes, of course -- terrible, destructive, awful things are done in the name of these unreasonable beliefs. Sometimes, too, people perform marvelous things. Again, I think, religion is morally neutral in this. It takes us neither towards a clearer understanding of the destruction or the loving aspects of our nature. It's there anyway.

So as an atheist ... I don't blame religion as some of my colleagues have felt that it was religion that drove these planes into the side of those buildings. I come back again and again to a side of human nature which sometimes seizes on the one simple solution that will take us to paradise or Utopia or the blessed kingdom. It is a very, very destructive force.

Was your atheism gradual, incremental? Was it always there? Was it sudden? Was it easily won?
My atheism certainly was not easily won. I've dabbled around the edges of all kinds of belief and wrote a novel called Black Dogs, in which the narrator -- rather like myself, in a way -- sort of slithered along this axis of belief and unbelief. But I think my cumulative experience of life suggests to me that the distribution of misfortune is completely random. Children die of cancer and bad people live a long time. Good people get crushed by a truck. ...

In other words, if there is a God, he's a very indifferent God. The idea of prayer seems to me almost infantile, this appeal to an entity who could intervene -- who clearly hasn't intervened. Or if he has intervened, he's done so malignedly. It sort of makes me rather feel sad when I heard priests talking about Sept. 11 and reminding us that God moves in mysterious ways. Well, spare me this God, I say. I prefer to regard this in human terms.

Are there any times ... that you've doubted your doubt?
Rather like Darwin when his favorite daughter died, it rather confirmed my doubt. ... When those planes hit those buildings and thousands of innocent people died and tens, twenties, hundreds of thousands of people started to grieve, I felt, more than ever, confirmed in my unbelief. What God, what loving God, could possibly allow this to happen? I find no resource at all in the idea, and it saddened me to see, hear, listen to priests tell us that their "sky god" had some particular purpose in letting this happen, but it was not for us to know it. It just seemed to me sort of irrelevant, at least. And I could probably think of stronger words for it -- an offense to reason really. We have to understand the events of September the 11th in human terms. ... The healing process, too, is one that's in our hands. It's not in the hands of the "sky gods." It's only for us to try and work it out.

Bronnenlijst
- Tensen, Martin (2007). Wat en waarom ik geloof: een boek barstensvol vragen over het christelijk geloof. Almere: Coconut.
- Lewis, C.S. (1998). Het probleem van het lijden. Amsterdam: Ten Have.
- Kamsteeg, Aad (1 oktober 2001). Gevallen is de grote stad. CV Koers.  
- Palmer, Lane (7 september 2011). Where was God on 9/11? Geraadpleegd op 4 oktober 2011, http://www.christianpost.com/news/where-was-god-on-9-11-55203/
- Sebök, Jenö. Als God almachtig is, waarom laat Hij dan zoveel kwaad toe op de wereld? Geraadpleegd op 3 oktober 2011, http://moria.importantia.com/artikelen/god_almachtig_sebok.html
-Rothuizen, Henk. Zijn rampen een straf van God? Geraadpleegd op 3 oktober 2011, http://www.eo.nl/nazorg/homepage/page/Zijn_rampen_een_straf_van_God_/articles/article.esp?article=8824118
- Where was God on september 11? Geraadpleegd op 3 oktober 2011, http://www.gotquestions.org/9-11.html
- Boukes, S (2 augustus 2009). God de almachtige. Geraadpleegd op 3 oktober 2011, http://www.pkndamwald.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=77:thema-god-is-de-almachtige&catid=2:preken&Itemid=5 
- Evil, blame it on God? Geraadpleegd op 3 oktober 2011, http://www.dare2share.org/students/evil-blame-it-on-god/
- United Airlines - vlucht 93. Geraadpleegd op 16 september 2011, http://nl.wikipedia.org/wiki/United_Airlines-vlucht_93
- September 11 attacks. Geraadpleegd op 16 september 2011, http://en.wikipedia.org/wiki/September_11_attacks
- McEwan, Ian (april 2002). Faith and doubt at Ground Zero. Geraadpleegd op 5 oktober 2011, http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/faith/interviews/mcewan.html