Jodendom

H 1 Ontstaan en Ontwikkeling Het jodendom heeft niet een bepaalde stichter. Het is gegroeid uit de gedachten en ideeën van vele leiders en profeten. Twee van de grootste leiders van de joden zijn Abraham en Mozes geweest. De profeten leefden duizenden jaren geleden in de tijd van de Egyptische, Babylonische en Romeinse rijken. Deze rijken zijn allang verdwenen, maar het joodse geloof bloeit nog altijd. Abraham
De joden geloven dat het jodendom begon toen Abram, de vader van de joodse godsdienst, één God ging aanbidden in plaats van vele afgoden zoals zijn vader deed. Volgens de Tora werd Abram geboren in 1813 v. Chr. en trouwde hij met Sarai. Ze begonnen aan een reis die geleid werd door God. Abram sloot een overeenkomst met God. Hij besneed zichzelf en God veranderde zijn naam en die van Sarai in Abraham en Sara. God beloofde hen dat ze een zoon zouden krijgen (die zoon zou later Isaäk gaan heten. Hij zei dat hun nakomelingen zo talrijk zouden zijn als de sterren aan de hemel. Jakob

Isaäk en zijn zoon Jakob waren de tweede en derde aartsvader van het jodendom. Jakob droomde eens van een ladder die van de aarde tot de hemel reikte en waarop engelen omhoog en omlaag klommen. Plotseling hoorde hij God spreken. God deed dezelfde belofte die hij ook aan Abraham had gedaan. Hij beloofde voor hem te zorgen, waar hij ook was. Jakob zei dat hij trouw zou zijn aan God. Daarna gaf God hem de naam Israël. Jozef
Jozef was Jakobs lievelingszoon, die door zijn broers als slaaf werd verkocht. Later kwam hij in Egypte aan de macht doordat God hem de betekenis van de dromen van de Farao vertelde. De uittocht
Nadat Jozef in Egypte gestorven was, maakte de nieuwe Farao de Israëlieten (de volgers van Jakob, want Jozef was natuurlijk ook volgeling van zijn vader) tot slaven. Ze mochten hun God niet meer aanbidden. God stelde een nieuwe leider aan, Mozes, en zond 10 plagen om de Farao zijn woede te tonen. 1. Het water van de Nijl veranderde in bloed. 2. Uit de Nijl kwamen kikkers die Egypte overstroomden. 3. Het stof op de grond werd in muggen veranderd. 4. Het land werd vergeven van steek vliegen. 5. Een pest doodde het vee. 6. Mensen en dieren kregen zweren. 7. Zware hagelbuien vielen neer. 8. Sprinkhanen vraten het land kaal. 9. Over Egypte heerste drie dagen duisternis. 10. Alle eerstgeborenen werden gedood. Na dit alles liet de Farao de Israëlieten gaan, maar ging hen achterna. Als straf liet God het leger van de Farao verdrinken in de Rode Zee. Tafelen van de wet
Volgens de joden koos God hen, zeven weken nadat de Israëlieten Egypte verlaten hadden, uit om de Tora te ontvangen. Mozes beklom de berg Sinaï om de Tora te horen en de tien geboden, uitgehouwen in stenen tafelen, naar het volk te brengen. De stenen tafelen werden bewaard in een gouden kist, de Ark, die in een prachtige tent, de Tabernakel, in de woestijn stond
De Tien Geboden
1 Ik ben de Heer, uw God. 2 U zult geen andere goden hebben
3 U zult geen valse eed afleggen onder mijn naam
4 Gedenk de Sabbatdag en houd hem heilig
5 Eer uw vader en uw moeder
6 U zult niet doodslaan
7 Neem niet de vrouw of man van een ander
8 U zult niet stelen
9 U zult niet liegen
10 Wees niet jaloers. Hoe Mozes leider werd van de joden
Interessant is het verhaal waarin Mozes door God als leider van het volk wordt gekozen. Mozes was toen schaapsherder. Op een dag merkte hij dat er een lammetje weg was. Na lang zoeken vond hij het lammetje. Het was moe, koud en bang. Mozes praatte tegen het diertje, gaf het te eten en wikkelde het in zijn jas. God zag het en vond, dat iemand die zoveel liefde en zorg voor zo’n klein dier had, een goede herder voor zijn volk zou zijn. Noach en de redding van de mens
Volgens het boek Genesis zond kort na de schepping van de aarde en de mens vanwege de slechtheid van de mens een zondvloed (een vloedgolf) die zijn schepping zou vernietigen. Alleen Noach vond genade. Samen met zijn familie en een paar van elke diersoort werd hij gered in de ark die hij van God moest bouwen. Op het plaatje hieronder laat Noach een raaf en een duif los om te zijn of het water al is weggestroomd.
H2 Organisatie De Synagoge
Niemand weet precies wanneer de eerste synagoge gebouwd werd. Het is in elk geval zeker, dat er 2000 jaar geleden al veel synagogen waren in het Midden-Oosten. In het begin was de synagoge vooral een ontmoetingsplaats. Dat blijkt ook uit de naam. Synagoge is een Grieks woord dat ‘huis van samenkomst’ betekend. Het was een gebouw voor alle joden jong en oud, rijk en arm. Hier ontmoette men elkaar. Hier werden de ongezuurde broden voor het paasfeest gebakken. De leiders van de gemeente hielden er hun vergaderingen en joden die op reis waren konden er overnachten. Later werd de synagoge een leerhuis en een gebouw waar de erediensten plaatsvonden. De synagoge wordt door veel joden ook wel sjoel genoemd. Dit is een Jiddisch woord. In sommige landen noemt men de synagoge eenvoudig ‘tempel’. De Synagoge van binnen
Het centrale punt in elke synagoge is de heilige ark. Dit is de kast waarin de torarollen zich bevinden. Voor de ark hangt een geborduurd gordijn. Daarboven hangt ‘het eeuwige licht’. Het eeuwige licht brandt altijd, ook wanneer er geen eredienst wordt gehouden. Dit licht is een teken van Gods aanwezigheid. Het is ‘het licht van de wereld’ Boven de ark zien we twee tafelen. Die herinneren aan Mozes, die op twee stenen tafelen de tien geboden van God kreeg. Op de tafelen staan de eerste woorden van de tien geboden. Boven de ark staan vaak nog meer teksten uit de Tora. In het midden van de synagoge, recht voor de ark, is een verhoging, die biema genoemd wordt. Vanaf deze biema wordt de eredienst geleid. Hier wordt ook een gedeelte uit de Tora voorgelezen. In veel synagogen is er een speciale stoel voor de rabijn en een voor de voorzanger. Ook zijn er aparte zitplaatsen voor de voogden. Deze voogdenmoeten opletten dat alles goed en vlot verloopt tijdens een dienst. Ze werken nauw samen met de rabijn en de voorzanger. Een tweede huis
In grote synagogen worden elke dag twee diensten gehouden, een s’ morgens en een s’ avonds. Ook op de sabbat en tijdens feesten zijn er diensten. Op een gewone dag komen er meestal niet zoveel mensen naar zo’n dienst. Daarom maakt men dan gebruik van een kleine ruimte in de synagoge. Een grote synagoge heeft veel vertrekken. De kinderen krijgen les over het geloof of ze leren de Hebreeuwse taal. Maar er kan ook muziek gemaakt worden. En er worden feesten gehouden. Meestal is er ook een grote keuken waar niet alleen kleine hapjes bereid worden, maar ook complete maaltijden. H3 Opvattingen De zes dagen van de schepping
De joden geloven dat God op de eerste dag van de schepping de dag en de nacht maakte. De hemel en de aarde werden op de tweede dag geschapen. De zeeën, het land en alles wat uit de grond groeit schiep Hij op de derde dag. Op de vierde dag kwamen de zon, maan en de sterren, en op de vijfde dag de vissen en de vogels. Op de zesde dag maakte God alle dieren op het land en als allerlaatste schiep hij de mens. De zevende dag hield God een rustdag. Daar komt de sabbat vandaan. Maar, wat is dat nou eigenlijk, die sabbat? De sabbat
De joodse sabbat is een bijzondere dag. Het is een rustdag voor de joden. Net zoals de zevende dag dat was voor God. Duizenden jaren gelden was zo’n rustdag iets nieuws. Slaven en bedienden hadden nooit vrij, maar nu kregen ze elke week een vrije dag. Tegenwoordig is de sabbat een dag van aanbidding studie en vrije tijd

Wat je op de sabbat niet mag doen
Bij de bouw van de tabernakel in de woestijn vonden 39 verschillende handelingen plaats die werden stilgelegd op de sabbat voor een dag van volledige rust. Tegenwoordig houdt deze wet in dat orthodoxe joden de volgende dingen niet mogen doen op sabbat: koken, vuur aansteken, elektrische apparaten aan doen, schrijven, televisie kijken, muziekinstrumenten bespelen, per auto bus boot trein of vliegtuig reizen en op een fiets of motor rijden. Om aan deze wet te voldoen zorgen ze er van tevoren voor dat ze de hele dag genoeg eten, licht en warmte zullen hebben Voorbereiding
Op de sabbat wordt niet gewerkt. Dit houdt in dat er veel werk van tevoren moet worden gedaan. Het huis schoonmaken, boodschappen doen en koken moet al gebeurd zijn. Ook de sabbat tafel moet helemaal klaarstaan. Het eten voor de sabbat moet dus al op vrijdag gekookt worden. Orthodoxe joden houden zich heel streng aan deze regel. Zelfs het gas mag op sabbat niet worden aangestoken. De sabbat begint op vrijdag avond, even voor de zon ondergaat, en duurt minstens 24 uur. Als de zon begint onder te gaan, steekt de huisvrouw minstens twee kaarsen aan. In
sommige gezinnen steken de jonge meisjes ook nog een kaars aan. In orthodoxe gezinnen gaat alleen de man op vrijdagavond naar de synagoge, maar bij progressieve joden gaat het hele gezin. Als de familie uit de synagoge thuiskomt begint de sabbatmaaltijd. Eerst zegent de vader de wijn door het uitspreken van een zegespreuk, de kiddoesj. Wijn is het symbool van vreugde en iedereen mag ervan proeven. Vader prijst zijn vrouw en zegent zijn kinderen. Ook de speciale sabbatbroden worden gezegend. Dit zijn gevlochten broden die challot heten. Tijdens de maaltijd, die vaak bestaat uit brood, soep, vis, kip en aardappelen, zingt men sabbatliederen. Men besluit de maaltijd met een dankgebed. Zaterdag
Op sabbatmorgen is er een dienst voor het hele gezin in de synagoge. De middag gebruikt men voor studeren, in de synagoge of thuis. Men maakt ook wel een wandeling, gaat bij vrienden langs of rust lekker uit. Op de sabbat kan iedereen even de plichten van elke dag vergeten. Koosjer eten
Joden eten alleen vlees dat gezuiverd is van bloed. Bloed vinden zij een symbool van het leven van een dier. Verder eten ze geen vlees van varkens en alleen vissen die schubben en vinnen hebben. Voor het voorbereiden van deze maaltijden gebruiken ze aparte pannen omdat vlees nooit met melk mag worden vermengd. Daarom mogen ze dus ook pas ± 2 uur nadat ze vlees hebben gegeten een zuivelproduct eten. De gedachte hierachter is: ‘je mag een bokje niet koken in de melk van zijn moeder’. H4 Overdracht Joodse namen
Behalve een voor- en achternaam, zoals Kim Jansen, hebben joden ook nog een joodse naam. Een joodse naam bestaat uit een voornaam, gevolgd door ben (zoon van) of bat (dochter van) en de ouders’ namen. Soms wordt alleen de naam van de vader of de moeder gebruikt. Sommige joden gebruiken beide. Dus als een jongen David heet, zijn moeder Ruth en zijn vader Aäron, dan heet hij dus David ben Aäron, David ben Ruth of David ben Aäron en Ruth. Besnijdenis en naamgeving
Als een jongen acht dagen oud is, wordt hij besneden. Zo wordt hij opgenomen in het verbond van Abraham. Hij krijgt zijn joodse naam en iedereen bidt dat hij gezegend mag worden met het bestuderen van de Tora, een huwelijk en goede daden. Een meisje krijgt haar naam van haar vader meteen na de geboorte of tijden een speciale ceremonie. Bar- en Bat Mitswa

Op zijn dertiende verjaardag wordt een jongen Bar Mitswa. Dan krijgt hij dezelfde religieuze verplichtingen als een volwassene. Hij moet bijvoorbeeld elke doordeweekse dag ’s ochtends tefillien dragen. In veel gemeenschappen wordt de Bar Mitswa op de sabbat naar voren geroepen om uit de Tora voor te lezen, wat normaal gesproken alleen een volwassene mag doen. Meestal leest de jongen dan een gedeelte of alles wat er die ochtend uit de Tora moet worden gelezen en spreekt hij voor het eerst een zege uit. Om het te vieren geeft de familie een kiddoesj, een receptie, in de synagoge en een feestmaal thuis. Op twaalfjarige leeftijd viert een meisje haar Bat Mitswa. Vroeger werd deze gebeurtenis niet zo uitbundig gevierd als bij jongens, maar tegenwoordig mogen liberale joodse meisjes ook in de synagoge voorlezen uit de Tora, net zoals bij jongens. Bidden
Vanaf ongeveer vijf jaar geleden worden joden aangemoedigd om God te betrekken in alles wat ze doen. Hiervoor worden korte gebeden opgezegd. Daarnaast zijn er vaste gebeden die orthodoxe joodse mannen elke dag drie keer in het Hebreeuws opzeggen. Ze worden in gedachten of hardop voorgedragen of gezongen. Veel liberale joden hebben deze gebeden ingekort en zeggen ze alleen in de synagoge op vrijdagavond, sabbatochtend en bij speciale gelegenheden. Ze bidden in een mengeling van het Hebreeuws en hun eigen taal. Normaal bidden joden zittend of staand, maar sommige gebeden moeten in bed worden gezegd, zoals het sjemagebed. Tijdens het bidden beweegt men het lichaam heen en weer om zich beter te kunnen concentreren. Heilige boeken
Het oudste heilige boek van de joden is de bijbel. Wat christenen het Oude Testament noemen is voor de joden de Tenach. De eerst vijf boeken van de bijbel vinden joden het belangrijkst. In het Hebreeuws heten die de Tora. In iedere synagoge wordt op de sabbat een gedeelte uit de Torarollen gelezen. Ook uit andere delen van de bijbel wordt gelezen. Bijvoorbeeld uit de psalmen en uit de boeken van de profeten. Maar de Tora zien joden als het door God gesproken woord. Het is de basis van hun godsdienst en de bron van geloof. H5 Overig Joden in de Tweede Wereldoorlog
In 1933 werd Adolf Hitler, leider van de nationaal-socialistische partij, kanselier van Duitsland. Hij was ervan overtuigd dat alle joden met elkaar een samenzwering hadden gemaakt en dat daardoor Duitsland daardoor de Eerste Wereldoorlog had verloren. Hij was vast besloten het Duitse Rijk te herstellen en Europa van joden te zuiveren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bezette het Duitse leger bijna heel Europa. Joden werden opgepakt en in concentratiekampen omgebracht. Ongeveer 6 miljoen joden zijn in de holocaust (zo heet deze periode) omgebracht. Joden noemen de holocaust Shoah, wat catastrofe betekent. Anne Frank
Anne Frank wordt in 1929 geboren in Frankfurt am Main in Duitsland. In 1933 komt in Duitsland de nationaal-socialistische, anti-joodse partij van Hitler aan de macht. Anne Franks joodse ouders, Edith en Otto Frank, zien in Duitsland geen toekomst voor henzelf en de kinderen. Zij vluchten in 1933 naar Nederland. Anne is dan vier jaar. Tot haar elfde jaar groeit zij onbezorgd op in het betrekkelijk veilige Nederland. In 1940 wordt Nederland door Duitsland bezet en komt er een eind aan de veiligheid die Nederland biedt. Haar leven wordt steeds meer beperkt door anti-joodse maatregelen. In 1942 beginnen de deportaties naar 'werkkampen'. Annes ouders zien kans om onder te duiken in het achterhuis van het bedrijf van Otto Frank. In de twee jaar dat zij verborgen zit schrijft Anne Frank haar dagboek in het Achterhuis. In augustus 1944 worden de onderduikers gearresteerd en gedeporteerd. Anne Frank komt via de kampen Westerbork en Auschwitz in het kamp Bergen-Belsen terecht. Daar sterft zij in maart 1945. Tijdens haar onderduik houdt Anne Frank een dagboek bij. In de ruim twee jaar dat zij verborgen zit schrijft zij enkele schriften vol. Op het einde van de onderduiktijd herschrijft Anne Frank haar dagboeken met het plan er een boek van te maken dat na de oorlog uitgegeven kan worden. In 1947 publiceert Otto Frank de dagboeken van zijn overleden dochter. Het dagboek van Anne Frank wordt één van de meest gelezen boeken ter wereld. En dan nu een wat vrolijker onderwerp: De joodse feesten
Er zijn een heleboel joodse feesten, daarom heb ik de leukste en belangrijkste op een rijtje gezet
Chanoeka
Dit feest heet ook wel ‘feest van het licht’. Het wordt in december gevierd. Het is een herdenkingsfeest. Men herdenkt dat de joden meer dan 2000 jaar geleden, een belangrijke tempel weer in gebruik konden nemen. De tempel was vele jaren in handen geweest van de Syriërs. Chanoeka duurt acht dagen. Belangrijk bij dit feest is de menora (acht). In deze kaarsenstandaard staan 8 kaarsen op een rij. Ook is er plaats voor een negende kaars waarmee de andere worden aangestoken. Op de eerste dag steekt men de eerste kaars aan, op de tweede weer een, enz, enz. Tenslotte branden op de laatst avond alle acht kaarsen. Chanoeka is een huiselijk feest waarbij allerlei spelletjes worden gedaan. Loofhuttenfeest
Op het Loofhuttenfeest- of Soekot bouwen de meeste gezinnen een hut van takken, stro, en riet. Er wordt alleen materiaal van planten gebruikt. Vandaar het woord ‘loof’-hut. Men versiert de hut met bladeren en fruit. Veel gezinnen eten in deze hut. Als het goed weer is slapen ze er ook in. Ook in de synagogen maakt men een mooie soeka. Dit feest is een herinnering aan het joodse volk, dat vroeger 40 jaar door de woestijn zwierfop weg naar het beloofde land. Men dankt God voor de bescherming en trouw die Hij hen destijds aan het volk gaf. Poeriem

Megillat Esther, het verhaal van Poeriem, wordt voorgelezen (zie volgende bladzijde). Steeds als de naam van Haman, de slechterik genoemd wordt, maken de toegehoorders veel lawaai. Iedereen verkleedt zich om van het feest te genieten. Vrienden geven elkaar etenswaren cadeau en de armen krijgen voedsel.