de Synagoge

De Synagoge Het ontstaan van de synagoge
De synagoge van het Jodendom is ontstaan in het Babylonische ballingschap . (586-538 voor Christus.) Toen de tempel in Jeruzalem was verwoest en de mensen geen religieus centrum meer hadden ontwikkelde zich toen een nieuwe vorm van samenkomst. Dat was vaak bij mensen thuis of in een gemeenschappelijke ruimte. In principe kan elk gebouw dienst doen als synagoge. Een huis van samenkomst Het woord synagoge betekent “plaats van samenkomst”. In Israël wordt over het algemeen de benaming “bet knesset” (plaats van samenkomst) gebruikt. Synagogen over de hele wereld worden voor allerlei activiteiten gebruikt zoals voor de sabbat, voor feesten, voor geldinzamelingen en vergaderingen van vrijwilligers, dagopvang voor ouderen, gehandicapten en peutergroepen en om er gezamenlijk te bidden. De meeste synagogen hebben ook een keuken en toiletten, en vaak zijn er ook kantoren waar het administratieve werk wordt gedaan. Ook komt men naar de synagoge voor studie. Men leest en leert dan uit de Tora. In het Hebreeuws wordt daarom de synagoge ook wel de “bet-hamidrasj” (leerhuis) genoemd. Door veel Nederlandse joden wordt vaak over “de sjoel” gesproken. Dat komt van het Duitse woord Schule = school en dat wijst natuurlijk ook op het leren dat er plaats vindt. De inrichting van de synagoge In een synagoge is altijd een “heilige ark”, een kast met de Torarollen die geplaatst is tegen een van de wanden, meestal tegenover de ingang, in de richting van Jeruzalem. Deze heilige ark neemt een belangrijke plaats in, want het is de plek waar de woorden van God, opgeschreven in de Torarollen, worden bewaard. Boven de ark staat daarom in het Hebreeuws geschreven: Weet voor wiens aangezicht gij staat. Het ophalen van de Torarollen uit de ark is een plechtig moment en het voorlezen uit de rollen is het hoogtepunt bij elke bijeenkomst in de synagoge. Tussen de heilige ark en de banken waar de mensen zitten, bevindt zich een verhoging met een lessenaar. Dit wordt ‘de bima’ genoemd en het is de plaats waar de Torarollen worden uitgerold en voorgelezen. Tijdens het voorlezen van de rollen, die met de hand zijn geschreven, wordt de tekst gevolgd meet een speciaal aanwijsstokje, ‘de jad’. Het voorlezen gebeurt door de voorzanger die meestal de dienst leidt. De rabbijn, die in een liberale synagoge ook wel voorleest, houdt vaak een korte toespraak naar aanleiding van een gedeelte uit de Tenach. In orthodoxe gemeenten vervullen vrouwen meestal geen rol in de synagoge dienst. Zij hebben hun taak thuis. Daar zorgen zij voor de joodse sfeer en voor de opvoeding van hun kinderen. Vrouwen mogen wel aanwezig zijn in de synagoge, maar dan zitten zij apart van de mannen achter een hek of een gordijn, of op een speciale vrouwengalerij. Dit is een gewoonte uit de tijd van de vroegere tempel, waar een speciale grote ruimte voor de vrouwen was. In liberale synagogen zitten vrouwen en mannen bij elkaar en wordt er ook door de vrouwen actief meegedaan aan het lezen uit de Tora en het uitspreken van gebeden. Om een synagogendienst te kunnen houden zijn er minimaal 10 mannen nodig, want zonder dit minimaal aantal, “minjan” genoemd, mag de dienst niet officieel beginnen. De mannen dragen in de synagoge altijd een hoofdbedekking, zoals een hoed, een pet, of een keppeltje. Deze hoofdbedekking is bedoeld om aan te duiden dat er “iets hogers” boven de mens is.

Een dertienjarige jongen leest voor het eerst Jad in de synagoge uit de Tora. Hij draagt een keppeltje en een gebedsmantel. Met een jad wijst hij de tekst aan. Een tweede huis In grote synagogen worden elke dag twee diensten gehouden, een ’s morgens en een ’s avonds. Ook op de sabbat en tijdens feestdagen zijn er diensten. Op een gewone dag komen er niet zoveel mensen naar de gebedsdienst. Die wordt dan meestal in een kleine ruimte van de synagoge gehouden. Een grote synagoge heeft veel vertrekken. De kinderen krijgen les over het geloof en ze leren de Hebreeuwse taal. Maar er kan ook muziek gemaakt worden. En er worden ook feesten gehouden. In de keuken worden er dan niet alleen hapjes klaargemaakt, maar ook complete diners. De joden hebben speciale voedselwetten. Het is moeilijk om sommige maaltijden helemaal volgens de regels te maken. Daarom zijn de joden blij met zo’n keuken. Ze weten dan zeker, dat het eten geheel “kosjer” (=rein) is. De synagoge speelt een belangrijke rol in het leven van de joden. Veel joden zien de synagoge dan ook als hun tweede huis.

Synagoge
Een huis voor studie In de synagogen is voor de joden veel gelegenheid voor studie. Het belangrijkste van die studie is de wekelijkse Tora-lezing. Dit kan worden gevolgd door een preek van de rabbi of een ander lid van de congregatie. Een preek wordt een “derasja” genoemd, een andere vorm voor het woord studie. De sabbat, die duurt van vrijdagavond tot zaterdagavond, is de belangrijkste dag van de week. Er gaan dan veel meer joden naar de synagoge dan op andere dagen van de week. De sabbat is een rustdag, waarop de joden studeren door lezen en praten. De orthodoxe joden mogen dan ook niet werken. En met werken wordt bedoeld dat er iets nieuws wordt gemaakt wat er nog niet is. Ze mogen dan dus niet schrijven, de computer gebruiken, schilderen, snijden of plakken, want dan maak je iets nieuws. Studeren is wel toegestaan. Vandaar dat godsdienstlessen voor kinderen en jongeren meestal op zondag worden gegeven (en soms ook na schooltijd). De meeste synagogen bieden lessen voor volwassenen op allerlei gebieden, van het lezen van de Tora tot aan brood bakken. Vooraal progressieve synagogen bieden gezinnen de gelegenheid om samen te studeren op een informele manier, door spel, quiz, en toneel. Dit neemt vaak de vorm van een familiedag aan. In orthodoxe synagogen studeren mannen en vrouwen gescheiden; in progressieve synagogen studeren ze samen. De afgelopen jaren doen veel meer vrouwen aan studie dan voorheen. Toen Mozes op de berg Sinaï de Tora ontving, werden de mannen ongeduldig en wilden ze een gouden kalf maken om als afgod te dienen, maar de vrouwen weigerden hun sieraden daarvoor af te staan! De Nieuwe Maan werd een vrouwenfestival als beloning voor het feit dat ze geen afgoden wilden aanbidden. Het festival is in de vergetelheid geraakt, maar enkele vrouwen proberen het nieuw leven in te blazen. Ze komen bijeen voor studie, gebed, zang en voor een gezamenlijk maaltijd.

Synagoge als leerhuis
Grote en kleine synagogen Overal waar joden wonen vind je synagogen. Er is veel verschil in grootte en bouwstijl. Sommige synagogen zijn niet groter dan een woonkamer. In andere synagogen kunnen vele honderden gelovigen. Een grote synagoge heeft veel nevenruimte voor talrijke activiteiten. De meeste synagogen die je nu ziet zijn gebouwd in de 19e en 20e eeuw.

Een joodse grap Deze grap toont aan hoe belangrijk de synagoge is en dat de joodse humor vol zelfspot zit.

Een jood die was gestrand op een afgelegen eiland liet zijn redders zien wat hij had gedaan: ‘Hier is het huis dat ik heb gebouwd, en de synagoge. Naar deze ga ik toe…’ Ze vroegen: ‘Waarom heb je een tweede synagoge gebouwd?’ Hij antwoordde: ‘Dat is degene waar ik me voor geen goud zou vertonen!’

Letterlijke betekenis ‘synagoge’ uit het van Dale woordenboek:

1. joodse kerk
2. godsdienstige bijeenkomst of kerkelijk gemeente van joden