Ianus (god)

Ianus Ianus (Janus) is een van de oudste goden in het Romeinse geloof. Ianus is in de Romeinse mythologie de god van het begin en het einde, van het openen en van het sluiten, van openbare doorgangen en poorten. De deur heet in het Latijn daarom ook janua. De naam januari is waarschijnlijk ook naar Ianus vernoemd (maar waarom deze maand, die in het Romeinse jaar de elfde is, naar de god is genoemd is een beetje onverklaarbaar). Op de eerste dag van januari vermeed men alles wat een kwade betekenis kon hebben voor de toekomst en offerde en bad iedereen tot Ianus. Verder gaf men, om een vriendschappelijke verhouding te bevestigen, elkaar kleine cadeautjes. Ook werd hij aangeroepen bij gebeurtenissen als huwelijken en geboorten. Later, in de republiek, aanvaardden ook de consuls hun ambt op de eerste dag van januari. Als god van poorten werd Ianus ook gezien als de god die de hemelpoort opende en sloot. Bij alle offers en gebeden werd hij het eerst, zelfs vóór Jupiter, genoemd omdat zonder hem de hemelpoort niet geopend kon worden en het offeren en bidden geen zin had. Het beroemdste Ianus-heiligdom was een poortdoorgang op het Forum Romanum. Wanneer die oorlog begon, werd zijn tempel op het Forum Romanum geopend en hij werd pas weer gesloten als het weer vrede geworden was. Later stichtte keizer Domitianus (51-96 na Christus) een heiligdom in de vorm van een tetrapylon op het Forum van van Nerva, een bouwsel met vier doorgangen, wat Ianus Quadrifrons heet. Ianus werd vooral voorgesteld als de man met de twee hoofden en gezichten (Ianus Bifrons), of de tweeling (Ianus Gemini). Zijn gezichten stelden de zon en de maan voor. Het ene gezicht is bebaard, het andere niet. Later zijn ze allebei bebaard geworden. In de rechterhad draagt hij een sleutel. De dubbele Ianuskop ziet men het eerst op munten, in de 2e eeuw na Christus ziet men op munten ook de Ianus Quadrifrons. Als de god van de vruchtbaarheid en het leven (van het begin dus) noemde hem men Ianus Consivius; als god die de dag begon heette hij Ianus Matutinus. De naam van pater Ianus, vader Ianus, was al in het allereerste begin al een heel erg gebruikelijke naam. Men vereerde hem soms zelfs als Divius Deum: ‘De god der goden’. De Romeinen hadden er een gewoonte van gemaakt om goden van de Grieken te ‘stelen’. De Griekse Zeus heet bij hun Jupiter en Aphrodite heet bij de Romeinen Venus. Maar van Ianus is geen Griekse equivalent. Sommigen associëren hem met de Eskrussische god Culsans, die net als Ianus de god van de doorgang en het begin is en op dezelfde wijze wordt afgebeeld. Ianus heeft ook veel gemeen met een andere Etruskische godheid genaamd Ani, de god van de hemel, die mogelijk elementen heeft overgeleverd aan zijn Romeinse collega. Over Ianus doen vele legenden de ronde over zijn oorsprong en daden: Een legende gaat, dat Ianus al door de allereerste koning, koning Romulus, was aangesteld. Ianus is toen aangesteld omdat de stad door de hulp van Ianus van een groot gevaar gered was. Op een dag tijdens de oorlog met de Sabijnen, drongen ze de stad binnen door een poort, die ze ondanks verwoedde pogingen niet hebben kunnen sluiten. Plotseling werden de Sabijnen teruggedrongen door een zwavelbron, die zomaar uit het niets ontstond. Koning Romulus wijdde deze zwavelbron en de poort in kwestie aan Ianus, waarvan iedereen er vanuit ging dat ze die redding aan hem te danken hadden gehad. Zijn eredienst werd helemaal geregeld door Numa, die voor hem een tempel met twee deuren bouwde op het Forum Romanum, en de maand Januarius naar hem noemde. Dat is dus de tempel waar de deuren alleen in oorlogstijd van geopend zijn. Het verhaal gaat, dat in de tijd van koning Numa de deur van de tempel 43 jaar gesloten bleef. Na die tijd is hij bijna alleen maar open geweest. Alleen tussen de eerste en tweede Punische oorlog kon men hem sluiten, toen pas weer na de slag bij Actium (31 voor Christus). Het openen en sluiten van de tempel van Ianus werd steeds op plechtige wijze uitgevoerd door de consul. Volgens de mythologie komt Ianus uit Thessaloniki uit Griekenland, en reisde van daar af naar in Latium. Ianus zou zich op in Rome hebben gevestigd en over Latium hebben geregeerd. Men noemt Ianus de stichter van het maatschappelijke leven en van de Romeinse maatschappij. Hij was het, die mensen beschaving bijbracht, hen verloste uit hun barbaarse leven en hen een ordelijk leven schonk. Het verhaal gaat dat hij heeft geregeerd in de gouden eeuw, en zijn regeerperiode wordt voorgesteld als een tijdperk van geluk en van volmaakte vrede. Hij werd geacht het Romeinse rechtssysteem, geld en de acricultuur ingevoerd te hebben. De heuvel, waarop hij zijn woning had werd zelfs naar hem vernoemd; hij werd omgedoopt tot de Janiculus-heuvel. Daar heeft hij ook Saturnus, die op de vlucht voor Jupiter was, gastvrij opgenomen en hem laten onderduiken. Jupiter echter was erg verontwaardigt, en om hem te straffen maakte Jupiter een god met twee hoofden van hem. Over de vrouw van Ianus is niet zoveel duidelijkheid. Soms heet ze Iana, de vrouwelijke vorm van Ianus (die daarom ook beschouwd moet worden als een godheid). En ergens anders is het Diana, de godin van de maan, de jacht, de vruchtbaarheid, de geboorte en de wilde natuur. Andere bronnen noemen als zijn vrouw de nimf Camasene of de zegen aanbrengende godin Juturna. Ianus had in ieder geval twee kinderen; Tiberinus en Fontus.