Rusland na 1945

Er vond een economische omwenteling in Oost-Europa plaats: · Fabrieken werden staatseigendom · Het grondbezit ging naar de staat. · Er kwamen collectieve boerderijen naar het model van de Russische Kolzochen. · Er kwam een einde aan de traditioneel grote macht van de Oost-Europese adel (bijvoorbeeld de Pruisische Jonkers). · De politieke partijen buiten het communisme werden monddood gemaakt. · Er was geen persvrijheid. · De kerken moesten in het gareel blijven lopen. In elk land in het Oostblok bestond de regering uit communisten en het parlement uit jaknikkers. Er bestond een totalitair systeem.

Joegoslavië trok zich niks aan van de richtlijnen uit Moskou. Tito verklaarde zijn land neutraal en accepteerde hulp uit het westen. Tito ontwikkelde het Titoïsme: Een eigen soort communisme met een arbeidersbestuur en met een dictatoriale overheersing.

In 1950 vonden zuiveringen plaats in de andere Oostbloklanden om te voorkomen dat het Titoïsme aanhangers kreeg (er vonden showprocessen plaats die herinnerden aan het Moskou in de jaren dertig).

Na de dood van Stalin in 1953 werd de greep op de Oostbloklanden wat losser. In 1955 stemde de Sovjet-Unie, als gebaar van goede wil, in met de neutralisering van Oostenrijk.

Nikita Chroesjtov, Stalins opvolger, onthulde in 1956 veel van Stalins misdaden. ¯ Er vond een destalinisatie plaats; de leiders in de satellietstaten, impopulaire zetbazen van Stalin, kwamen hierdoor in een moeilijk parket te zitten. In 1953 werd een opstand in Oost-Berlijn bloedig neergeslagen door het Rode Leger. In 1956 kwamen de Polen en de Hongaren in verzet tegen het rigide systeem. ¯ Onder druk van anticommunistische volksmassa’s deed de
gematigde leider Imre Nagy concessies: Hongarije zou neutraal
worden. Maar de Sovjets sloegen de Hongaarse Opstand
bloedig neer. Er werden duizenden opstandelingen gedood (waaronder Nagy). Honderdduizenden ontvluchtten hun land. De westerse landen durfden niet goed te helpen; de tweedeling
tussen Oost en West was een voldongen feit.

De mensen in de DDR waren ontevreden over het gebrek aan de individuele ontplooiingskansen. Ruim tweeëneenhalf miljoen (waaronder goed opgeleide) DDR-burgers verhuisden naar de BRD via de bestaande doorgang van Oost- naar West-Berlijn. West-Berlijn was een doorn in het oog van de Russen: kapitalisme temidden van het communisme. Daarom werd er in 1961 een Muur (met uitkijktorens, mijnvelden en automatische schietinstallaties) gebouwd door de Oost-Duitse regering die
de doorgang van Oost- naar West-Berlijn afsloot. Berlijn werd zo opnieuw een frontgebied in de Koude Oorlog. Steunbetuigingen uit het westen , van o. a. John F. Kennedy; ‘Ich bin ein Berliner’, konden de Muur niet wegnemen. Meer dan negenhonderd DDR-burgers kwamen om het leven bij hun vluchtpogingen naar het westen.

In 1968 begon Alexander Dubeck in Tsjecho-Slowakije aan hervormingen ¯ ‘Communisme met een menselijk gezicht’. Perscensuur afgeschaft en economische vrijheid: Praagse Lente (vrijheidsroes die slechts enkele maanden duurden).

In 1968 deden vijf landen, die lid waren van het Warschaupact, een plotselinge militaire aanval bij hun bondgenoot Tsjecho-Slowakije. Dubeck werd naar Moskou gebracht en moest beloven zijn hervormingen terug te draaien, waarna hij werd afgezet. Zijn opvolger Husak had de leiding over het proces van normalisatie: Het weer in de pas lopen met de Russen.

Brezjnevdoctrine: Sovjetleider Leonid Brezjnev verklaarde dat de Oostbloklanden beperkt soeverein waren en dat ze verplicht waren tot ‘broederlijke hulp’ indien een van hen mocht afglijden richting het kapitalisme. Het was dus de tegenligger van de Trumandoctrine.

Dit onderstreepte de gestolde machtsverhoudingen in Europa. Vraag en antwoord III De wereld na 1945

Blz 53 Historisch overzicht

Vraag 11

Lees ‘De Verenigde Staten na 1945’ en ‘De Sovjet-Unie onder Chroesjtsjov’. Stelling: ‘Zowel Russen als Amerikanen kregen na 1945 te maken met binnenlandse problemen, maar in tegenstelling tot de Russen konden de Amerikanen hun problemen langs democratische weg oplossen.’ Verdedig of bestrijd deze stelling aan de hand van een relevant voorbeeld.

Dat deze stelling niet geheel klopt blijkt vooral uit de grote achterstandspositie van de zwarte Amerikaanse bevolking. Maar liefs 10% leefde onder de armoedegrens. De integratie van de zwarten is moeizaam verlopen en gepaard gegaan met allerlei binnenlandse problemen. Het was wel wettelijk bepaald dat desegregatie verplicht was, maar het leger moest dit afdwingen. Dit kwam niet ten goede voor de verstandshouding tussen blank en zwart. Ook kwamen er verschillende groeperingen op die zichzelf superieur vonden ten opzichte van de ander. Er kwam rassenhaat (Black Power en de Ku Klux Klan). Maar er zijn ook verschillende vooruitgangen geboekt langs democratische weg. Een voorbeeld hiervan is de civil rights movement (beweging voor burgerrechten) van 1960 en er waren ook mensenrechtenactivisten als Martin Luther King. Helaas heeft een deel van de zwarte bevolking tot op de dag van vandaag hun vertrouwen in de regering verloren en velen trekken zich dus niks van Washington aan. In Amerika is nog niet alles op een democratische manier bereikt; er is nog een lange weg te gaan. Daarom is de stelling niet geheel juist.

De Sovjet-Unie begon onder Chroesjtsjov een destalinisatie en versoepelde dus het regime. Toch bleef deze destalinisatie steken; er mocht nog steeds maar een politieke partij zijn (CPSU). Ook bleven de economische ideeën van Stalin gehandhaafd (planeconomie, staatsbedrijven, kolchozen en sovchozen). Chroesjtsjov experimenteerde wel met grootschalige ontginningen van maagdelijke landbouwgebieden in Siberië, maar dit mislukte jammerlijk; er moest in 1963 zelfs voedsel geïmporteerd worden. Dit en andere problemen leidde tot de afzetting van Chroesjtsjov. Brezjnev, zijn opvolger, voerde weer een gedeeltelijke restalinisatie in. Chroesjtsjov heeft niet alles bereikt, maar wel veel voor Russische begrippen, via het beginsel van de democratie, wat voor Rusland al een hele grote stap was.

De conclusie is dat beide landen grote problemen hebben gehad en beiden ook veel, via democratische weg, opgelost hebben. Maar lang niet alle problemen zijn op een (democratische) manier opgelost en beide landen hebben nog een lange weg te gaan.

Stappenplan
1. Beschrijving van de cartoon
2. Bedoeling van de cartoonist
3. Standplaatsgebondenheid van de cartoonist

1. Beschrijving van de cartoon · Er staat tekst verwerkt in de cartoon: Europe (Europa), communism (communisme), chaos en doctor U.S. congress (de VS met dollarhulp). · Als onderschrift heeft de cartoon: ‘Wie zal West-Europa het eerst bereiken, de communistische gier met chaos of Amerika met dollarhulp?’ Dit spreekt voor zich. · Er komt een gier aanvliegen die staat voor het communisme, de brenger van terreur. Tevens komt er een Amerikaanse sportwagen aanrijden met Truman erin, de brenger van (financiële) hulp. Er is een huis te zien dat Europa moet voorstellen en een baby met een tang in z’n handen die de chaos brengt. Ze zijn beiden op weg naar het huis. Er vindt een strijd plaats om wie er het eerste is. · De baby moet Brezjnev voorstellen, die in z’n kinderschoenen staat op het gebied van regeren. De persoon in de sportwagen moet de Amerikaanse president Truman voorstellen, die financiële hulp komt brengen en het communisme wil afwenden. · De gier staat symbool voor de machtszucht van de communisten, de tang voor het aandraaien van het kapitalisme in Europa en de sportwagen voor de snelheid waarmee Amerika gelijk hulp aan komt bieden. · Er is gebruikgemaakt van de tegenstelling communisme – kapitalisme. Dit is te zien aan de gier (machtsdrang, belust op geld) en aan de sportwagen (brenger van welvaart en geld). · De gier is overdreven ‘slecht’ (gemeen) getekend. Hij kijkt gemeen en hebberig, net als de baby.

1. Beschrijving van de cartoon · Er staat tekst verwerkt in de cartoon: Europe (Europa), communism (communisme), chaos en doctor U.S. congress (de VS met dollarhulp). · Als onderschrift heeft de cartoon: ‘Wie zal West-Europa het eerst bereiken, de communistische gier met chaos of Amerika met dollarhulp?’ Dit spreekt voor zich. · Er komt een gier aanvliegen die staat voor het communisme, de brenger van terreur. Tevens komt er een Amerikaanse sportwagen aanrijden met Truman erin, de brenger van (financiële) hulp. Er is een huis te zien dat Europa moet voorstellen en een baby met een tang in z’n handen die de chaos brengt. Ze zijn beiden op weg naar het huis. Er vindt een strijd plaats om wie er het eerste is. · De baby moet Brezjnev voorstellen, die in z’n kinderschoenen staat op het gebied van regeren. De persoon in de sportwagen moet de Amerikaanse president Truman voorstellen, die financiële hulp komt brengen en het communisme wil afwenden. · De gier staat symbool voor de machtszucht van de communisten, de tang voor het aandraaien van het kapitalisme in Europa en de sportwagen voor de snelheid waarmee Amerika gelijk hulp aan komt bieden. · Er is gebruikgemaakt van de tegenstelling communisme – kapitalisme. Dit is te zien aan de gier (machtsdrang, belust op geld) en aan de sportwagen (brenger van welvaart en geld). · De gier is overdreven ‘slecht’ (gemeen) getekend. Hij kijkt gemeen en hebberig, net als de baby.

2. Bedoeling van de cartoonist · De cartoonist beeldt Amerika als de goed hulpbrengende man uit en Rusland als de chaos brengende gier. Europa wordt als een standvastig huis afgebeeld. · Rusland wordt in een kwaad daglicht gesteld als de gier met de baby, brenger van chaos.

3. Standplaatsgebondenheid van de cartoonist · De cartoonist was zeker westers georiënteerd. Hij is hoogstwaarschijnlijk een aanhanger van het kapitalisme en een promotor ervan. De sekse is moeilijk vast te stellen. Wel is het waarschijnlijk gemaakt in de tijd van de tweedeling binnen Europa en in de periode rond de Koude Oorlog.