Onderzoek verblijf van joden in Zutphen tussen 1939 en 1960

Geschiedenis Handelingsdeel Onderzoek naar berichtgeving over komst dan wel verblijf van allochtonen in Nederland of in de regio Zuthphen in de 20e eeuw. Onderzoeksplan Als minderheid hebben wij gekozen voor joden in de tijd 1939 tot 1960. Dat is een vrij grote periode om in te zoeken, maar wij willen kijken of er artikelen zijn te vinden over bijvoorbeeld het aantal joden voor, tijdens en na de oorlog binnen Nederland en dan vooral binnen Zutphen. Hiervoor gaan wij naar het stadsarchief en dan zullen we vooral in plaatselijke kranten (Zutphen en omgeving) kijken. Algemene Achtergrond van de Joden Sinds de Tweede Wereldoorlog telt Nederland nog maar ca. 40.000 joden. Voordien waren het er ca. 140.000. De meeste Nederlandse joden zijn asjkenazim,afstammelingen van Duitse en Oost-Europese joden. Deze kwamen vooral in de loop van de negentiende eeuw en in de eerste decennia van de twintigste eeuw naar Nederland, omdat het antisemitisme vaak in hun thuislanden toenam. Ze behoorden meestal tot de benedenlaag van de maatschappij. Daarnaast zijn er nog de sefardim, ook sefardische of Portugese joden genoemd. Hun voorouders zijn vooral in de zeventiende eeuw naar Nederland geëmigreerd, nadat ze van het Iberisch schiereiland waren verdreven. Omdat Nederland in die tijd bekent stond als tolerant land kwamen er velen hier heen. Veel Joden zijn via Spaanse en Portugese kolonien in Latijns-Amerika en Suriname naar Nederland gegaan. De meeste sefardische joden waren rijke kooplieden. Ze waren veelal in de diamantindustrie werkzaam. Het centrum van de Nederlandse joden is Amsterdam, dat door hen ook wel 'Mokum' wordt genoemd. In de Nederlandse spreektaal van die stad en vooral ook in het bargoens treft men erg veel woorden aan die uit het Jiddisch of het Hebreeuws zijn overgenomen. Jiddisch is in Nederland als regionale taal erkend. Vergeleken met andere Europese landen kent Nederland maar weinig antisemitisme. Zelfs voor de Tweede Wereldoorlog (met de opkomst van het fascisme) is het nooit zo sterk geweest als in Duitsland. Toch behoort Nederland tot de landen van waaruit veel joden naar een concentratiekamp werden gedeporteerd. De bekendste was Anne Frank.
Problemen met Joden In het begin van de 20e eeuw kwam het nationalisme en het fascisme sterk op. Hitler schreef het boek ‘Mein Kampf’ dat vol stond met rassentheoriën en kwam vervolgens aan de macht. Het antisemitisme kwam in veel landen op en toen de Tweede Wereldoorlog begon werden er al snel sancties tegen Joden opgelegd. Ze mochten bijvoorbeeld geen gebruik meer maken van openbare gelegenheden en later werden ze zelfs gedeporteerd naar concentratiekampen waar er vele miljoenen werden vergast en anderen moesten werken en veelal stierven door uithongering, ziekte en het zware werk. Hierbij verwijzen we naar ‘artikel 1’ van 15 september 1941, Verordening over het optreden van Joden in het openbaar waarin een hele lijst sancties staan tegen Joden die hen verbieden gebruik te maken van openbare gelegenheden als café’s, schouwburgen, parken, bibliotheken enzovoorts. Het aantal Joden in Europa nam in de periode 1940-1950 sterk af. Dit kwam door de Tweede Wereldoorlog. In de Tweede Wereldoorlog zijn er van de 140.552 joden, 106.000 overleden. Hierbij verwijzen we naar ‘artikel 2’ van 2 december 1956, Nederland telde in 1954 slechts 27.000 joden. Dit artikel gaat over het aantal joden voor en na de oorlog en over het onderzoek dat een commissie heeft uitgevoerd naar de cijfers van na de Tweede Wereldoorlog. Artikel 3, Amerikaanse tanks overbluffen twaalfde Duitsche leger, datum onbekend, gaat over de bevrijding. Het is niet een artikel dat specifiek over de Joden gaat maar wij zagen aan het eind van het artikel in regel 25 van de 5e kolom een vreemde gebeurtenis. Er staat dat de Russen niet weten wat ze moeten doen, schieten of vrede sluiten. Vervolgens geeft de Amerikaanse kolonel de Russische een handdruk die beantwoord wordt met een omhelzing. Wij zien hierin een gelijkenis met de Nederlandse bevolking en de Joden. Eerst worden ze in grote getalen afgevoerd zonder dat er veel aan gedaan wordt en na de oorlog vinden de Nederlanders ineens dat het nooit had mogen gebeuren en wisten ze er niks vanaf. Dit is een beetje hypocriet. Over het zoeken: Wij vonden het ontzettend saai in het stadsarchief en ook moeilijk om wat te vinden. Op de microfiches kun je eindeloos zoeken want er staat niks geordend maar in de mappen konden we goed zoeken. De hulp en uitleg daar was slecht. We kregen een papiertje in onze handen geduwd en moesten het zelf maar uitzoeken. Later hebben we gevraagd of er behalve microfiches nog iets anders was waar we in konden zoeken en toen mochten we in de mappen en in de bibliotheek. Als we goede uitleg hadden gekregen en ze gelijk hadden gezegd dat die mappen ook beschikbaar waren waren we veel sneller klaar geweest. De vrouw aan wie we dat vroegen zei zelfs dat er geen mappen bestonden en later zei ze dat daar niks over Joden in stond. Toen wij toch hebben doorgevraagd hebben we bijna al onze artikelen daarvandaan gehaald. Over het handelingsdeel: Wij vonden het best saai om te maken en ook best moeilijk. WE hadden een te grote periode waardoor het zoeken nog zinlozer werd en het duurde allemaal heel lang. De artikelen zijn slecht gekopieerd waardoor het moeilijk werd om ze te verwerken. We hadden de artikelen in het stadsarchief wel al een keer doorgelezen dus hadden we al wel een idee van de inhoud. Over de artikelen: Wij vinden de artikelen goed aansluiten bij ons onderwerp. Ze hebben goede informatie en waren daardoor goed bruikbaar. Het geeft goed weer hoe de Joden zijn vervolgd en hoeveel er zijn vermoord in de Tweede Wereldoorlog. Ook geeft ‘artikel 1’ goed weer hoe moeilijk het hen allemaal werd gemaakt.