Nationalisme onder Hitler

Hoe uitte het nationalisme zich onder Hitler? Van nationalisme bestaan vele varianten. In nazi-Duitsland was het nationalisme een poging om de staat uit te breiden, om 'volksverwanten', 'taalverwanten' e.d. binnen de eigen staatsgrenzen te brengen. Adolf Hitler (Braunau-am-Inn 20 april 1889 - Berlijn 30 april 1945) was een Duits nationaal-socialistisch staatsman en dictator. Hitler was een utopist (iemand die zich met onuitvoerbare droombeelden en hervormingsplannen bezighoudt of daarop stelsels bouwt) op basis van ‘Rasse’. Hij ging uit van een zuiveringsutopie, die elk middel om het doel te bereiken, rechtvaardigde. In 1918 was Hitler enige tijd actief als politiek instructeur bij het leger. Op deze manier kwam hij in aanraking met officieren. Hij verzamelde gegevens voor deze mensen. Hij was in deze tijd zwaar teleurgesteld door de Duitse nederlaag en omwenteling. Tijdens zijn verzameltochten kwam hij in aanraking met de partij van Anton Drexler, het kleine Deutsche Arbeiterpartie. Hitler trad in 1919, na enige tijd, toe. Onder invloed van de publicist Gottfried Feder nam de partij in 1920 een nationalistisch-revolutionair programma aan, dat zich keerde tegen het als joods-internationalistisch bestempelde grootkapitaal. Iets vóór deze tijd nam de partij al de naam National-Sozialistische Deutsche Arbeiterpartei (kort gezegd: NSDAP) aan. In datzelfde jaar werd Hitler leider van (kortweg) de nazi’s. De NSDAP was een splinterpartijtje (kleine partij, die zich van een grotere heeft afgesplitst) van ontevreden nationalisten. Hitler was een begaafd spreker en organisator en verkondigde de Blut-und-Bodentheorie, die het Duitse volk tot een edel ras verhief en andere rassen afdeed als Untermenschen. Het joodse ras, dat hij voor het Duitse ‘Herrenras’ een dodelijk gevaar achtte, moest worden uitgeroeid. Dit was een duidelijke uiting van antisemitisme (jodenhaat); dit racisme maakte het nationaal-socialisme veel radicaler dan bijv. het Italiaanse fascisme. In 1929 was er een grote economische crisis en de NSDAP profiteerde hiervan. Het volk was namelijk radeloos. De voortschrijdende werkloosheid en ontreddering, de onmogelijkheid een krachtig regeringsbeleid te voeren dat op een democratisch gezinde meerderheid in de Rijksdag (de kamer van de volksvertegenwoordigers) steunde, de angst voor een communistische revolutie bij vele conservatieve en kapitaalkrachtige kringen, frustraties en wanhoop bij tal van ontwortelde kleine middenstanders , dit alles werd door Hitler met ongekend demagogisch (het volk misleidend) talent uitgebuit, zodat bij de verkiezingen in 1932 de NSDAP zelfs als grootste fractie haar intrede in de Rijksdag deed In de nationaal-socialistische propagandacampagne voor de Rijksdagverkiezingen van maart 1933 werd geprobeerd om een nationaal eenheidsgevoel te creëren. Ondanks deze grootscheepse campagne en ondanks het uitschakelen van veel politieke vijanden lukte het de NSDAP niet een absolute meerderheid te behalen. De partij kreeg 43,9% van de stemmen. Om toch de totale macht in handen te krijgen voerde Hitler op 23 maart 1933 met steun van het katholieke Zentrum en van de conservatieve DNVP een grondwetswijziging door (de Machtigingswet). Hitler kreeg de bevoegdheid om vier jaar lang, buiten de Rijksdag en andere constitutionele organen om, te regeren en wetten uit te vaardigen. Dit was het begin van het Derde Rijk en de formele basis van Hitlers macht. Direct na Hitlers machtsovername in maart 1933 werd begonnen met de ´Gleichschaltung´ van de Duitse samenleving. Dit hield in dat elke vorm van politieke oppositie onmogelijk werd gemaakt en dat ook op cultureel gebied de nationaal-socialistische ideeën overheersend werden. Het nationaal-socialisme, heeft in zijn propaganda in ruime mate gebruik gemaakt van levende of sluimerende nationalistische gevoelens. De natiestaat was de primaire kracht waaraan het individu zich altijd en onomwonden diende te onderwerpen. Veel propaganda - van kleding en wimpels tot media en architectuur - probeerde de vanzelfsprekendheid van dat mechanisme te bevestigen. In nazi-Duitsland heeft de film na 1933 bij die propaganda-uitingen een grote rol gespeeld. Het uitgedragen nationalisme en de nazi-ideologie zijn in dat medium misschien wel in hun meest geconcentreerde vorm terug te vinden. Op welke manier werd de Duitse samenleving genazificeerd? Allereerst werden de parlementen van alle deelstaten onder controle gesteld van nazi-gezinde rijksambtenaren. Vervolgens werden alle politieke partijen één voor één opgeheven of verboden. De wet van 14 juli 1933 die het oprichten van nieuwe partijen verbood, maakte van Duitsland een eenpartijstaat. Eenzelfde ontwikkeling deed zich voor op het gebied van de vakbonden en werkgeversinstellingen. Het door de NSDAP gecontroleerde ‘Deutsche Arbeitsfront’ nam de plaats in van alle bestaande vakbonden en werkgeversbonden. De Duitse bevolking moest volgens Hitler (en zijn volgelingen) heropgevoed worden in de geest van het nationaal-socialisme. Om dit te bereiken werden vrijwel alle aspecten van de samenleving gelijkgeschakeld, genazificeerd. Jongens van 14 tot 18 jaar werden georganiseerd in de militaristisch opgezette Hitlerjugend; voor de meisjes was er de Bund deutscher Mädel. Met alle propaganda- en organisatietechnieken van de totalitaire staat werd de Duitse natie aan een nationaal-socialistische scholing onderworpen. Concentratiekampen en Gestapo-kelders (Gestapo = geheime staatspolitie) vormden het alternatief voor hen die zich openlijk verzetten. Toch was er relatief weinig verzet tegen het Hitlerregime. Dit viel te verklaren uit het feit dat de werkloosheid praktisch verdween, vooral door wegenbouw en bewapening, ook had Hitler veel succes in zijn buitenlandse politiek en dit alles leidde tot herstel van het nationale zelfvertrouwen en deed het aanzien van de dictatuur sterk toenemen. Hitler is feitelijk van zijn intrede in de nationaal-socialistische partij in 1919 tot aan het einde de beheersende figuur van het nationaal-socialisme geweest, dat onafscheidelijk met zijn persoon en denkbeelden verbonden blijft. De oprichting van de totalitaire staat (staat waarbij alles ondergeschikt wordt gemaakt aan de staatsidee, terwijl de staat meestal als dictatuur is ingericht), de herbewapening van Duitsland, de ontketening van de Tweede Wereldoorlog, de verovering en bezetting van het grootste deel van het Europese continent, de fysieke vernietiging van duizenden politieke tegenstanders en van het grootste deel van de Europese joden zijn ondenkbaar zonder hem. Kortom: de Eerste Wereldoorlog en de Duitse nederlaag vergrootten Hitlers Groot-Duits chauvinisme. Het Marxisme en het jodendom waren volgens hem de internationale machten die Duitsland naar het leven stonden. Gevormd door de chaos en sociale ontreddering in het Duitsland van na de Eerste Wereldoorlog, heeft Hitler met een zeldzaam instinct voor propaganda en demagogie uit al deze ingrediënten de nationaal-socialistische leer gesmeed, die hem tegelijkertijd een unieke gelegenheid bood om zijn machtsdrift te bevredigen. In 1938 had Hitler alle macht aan zich getrokken. Hij was staatshoofd, premier, partijleider en opperbevelhebber: de Führer van het Derde Rijk. In de Tweede Wereldoorlog pasten de Duitsers in alle bezette gebieden hun rassenwetten toe. Joden en zigeuners kwamen buiten de wet te staan en werden uit de samenleving gestoten. Weinigen namen het voor hen op. Ten slotte werden zij in veewagens naar SS-vernietigingskampen (SS = Schutzstaffeln, een Duitse terreurorganisatie) vervoerd, waar slavenarbeid en de gaskamers wachtten. In elk bezet land streefden de Duitsers nazificatie na van de bevolking, wat inhield dat heel het culturele en maatschappelijke leven op nationaal-socialistische leest werd geschoeid. Het felle nationalisme (“alle Deutschen heim ins Reich”) uitte zich uiteindelijk in een brutale buitenlandse politiek en, zoals gezegd, een onmenselijke vervolging van joden en zigeuners. Leger, vloot en luchtmacht kregen de modernste wapens. Tijdens de tweede wereldoorlog beleefde het Derde Rijk zijn hoogte- en dieptepunt. Het in 1940 triomferende Duitsland was in 1945 totaal verwoest. “De radicaliteit waarmee Hitler zijn ideeëen heeft uitgevoerd, in de niets en niemand ontziende oorlog heeft hij geheel Europa in een vuurzee veranderd. Hij is de grootste incarnatie van een alles verwoestende kracht geworden die de moderne geschiedenis kent.”