Joan Derk van der Capellen

Inleiding Ik heb als onderwerp Joan Derk van der Capellen gekozen, omdat hij zich zeer fanatiek heeft ingezet voor de rechten van de burgers en hun vrijheden. Deze scriptie behandeld de persoonlijke levensloop van Joan Derk en zijn zaken waar hij zich voor heeft ingezet. Ik heb de scriptie in twee hoofdstukken opgesplitst. Het eerste deel behandeld zijn jeugd en hoe hij dus grotendeels gevormd is. Het tweede deel laat zien wat voor idealen hij heeft en hoe hij deze werkelijkheid laat en wil laten worden. Ik heb het boek Schaduwbeeld of Het Geheim van Appeltern gelezen om aan de nodige informatie te komen. Hoofdstuk 1 - Jeugd Op 17 januari 1741 word het huwelijk tussen Anna Elisabeth en Frederik Jacob Derk van der Capellen voltrokken. Dit gebeurt in het huis van de vader van Anna Elisabeth; Reinier Derk van Bassenn. Op 2 november datzelfde jaar nog wordt Joan Derk baron van der Capellen tot den Pol te Tiel geboren. Hij is en blijft enige zoon van het echtpaar van der Capellen. Zijn gezondheid is echter zwak, zodat zijn vader twijfelt of hij wel een blijvertje is. De kindersterfte is groot in die tijd. Joan Derk blijkt een blijvertje te zijn.
Grootvader Joan Derk wordt praktisch door zijn grootvader opgevoed. Zijn vader is kapitein in het leger en daardoor vaak van huis. Joan Derk leert lezen en schrijven van zijn opa. Er wordt ook veel aandacht besteed aan de geschiedenis van de Bataafse Republiek. Rechten en geschiedenis, meent van Bassenn zijn de vakken waar het op aan komt. Erg belangrijk is een volmaakte beheersing van het Latijn. Hij vertelt Joan Derk uitvoerig over de kwalijke gewoonte van sommige heren die regerinfuncties willen bemachtigen via gehuurd rapalje (gemeen volk) die rellen veroorzaken. Hij vertelt over het kopen van stemmen en over het feit dat de belangrijkste posten in het land bezet worden door familie en beschermelingen van de stadhouder, prins Willem V. Op 29 mei 1751 sterft van Bassenn. Voor Frederik van der Capellen is dit een goede gelegenheid om met vrouw en kind naar het slot Appeltern te verhuizen, dat aan de Maas is gelegen. Latijnse school Eind april vam het volgende jaar gaat Joan Derk naar de Latijnse School in 's-Hertogenbosch. Hij wordt er als Johannes Dirceaus ingeschreven. Eigenlijk was hij veel liever naar zee gegaan, maar uit plichtsgevoel tegenover zijn grootvader doet hij toch zo goed mogelijk zijn best. De strakke disipline op het internaat is ook al een groot probleem voor hem. Joan Derk is fysiek en mentaal altijd nog niet zo'n sterke jongen. De leerlingen op de school mogen alleen 's morgens vroeg naar het toilet, maar zijn ingewanden kunnen die druk niet aan. Het geforceerde inhouden leidt dan op den duur ook tot verstopping, die weer zware hoofdpijn en duizeligheid veroorzaakt. Die problemen zorgen er nog meer voor dat hij een buitenbeentje wordt dan het feit dat hij graag op zichzelf is. Alleen zijn studieresultaten zorgen ervoor dat hij niet echt een verschoppeling wordt. Joan Derk is een goede leerling. Tot twee keer toe wordt hij tot primus (beste leerling van de klas) van het jaar uitgeroepen. Hij meet zich ook een houding aan die zelfverzekerd overkomt, maar van binnen is hij zo onzeker al het maar kan. Dit komt door zijn zwakke gestel maar ook door het wantrouwen van zijn vader in Joan Derk. In de zomer van 1758 verlaat hij de school. Student aan de Academie Na de zomer verhuist hij naar Utrecht waar hij op de universiteit Romeins recht gaat volgen. Eigenlijk wil hij deze studie niet volgen, maar geeft hij de voorkeur aan filosofie en godsdienst. Hij is nu zeventien. Ook hier in de Domstad staat Joan Derk niet midden in het volle sociale leven. Wel maakt hij hier enkele goede vrienden. Hij deelt enkele kamers met Meinard Tydeman die een heel goeie vriend van hem wordt. Het studeren valt hem erg tegen. Voor het handjevol studenten op de kosteloze openbare colleges maken de profesoren zich niet druk. Sommigen komen zelfs helemaal niet. Een jaar later overlijdt zijn moeder na een miskraam. Wanneer Joan Derk naar Appeltern gaat om de begrafenis van zijn moeder bij te wonen, merkt hij dat zijn vader, die nooit veel met hem heeft opgehad, hem nog steeds als een slappeling en daarom ook als een onwaardige zoon beschouwt. Des Essarts Terug in Utrecht wordt hij voorgesteld aan Alexandre Des Essarts, een nieuwe hoogleraar. Des Essarts is een Parijzenaar die les geeft en discussies voert die over politieke en levensbeschouwelijke dingen gaan. Hij vertelt zijn leerlingen onder meer dat er onder de bevolking verzet groeit tegen een systeem van regering dat zichzelf overleefd heeft. Door hem begint Joan Derk te beseffen wat betrokkenheid bij politiek en dagelijkse gebeurtenissen kan betekenen. Des Essarts beweert ook dat het volk niet gemaakt is voor zijn regeerders, maar dat de regeerders juist zijn geschapen voor de wil van het volk! Willem V In de zomer van 1761 als Joan Derk twintig is, brengt hij de zomer door op erf Boedelhof bij zijn neven Robert Jasper en Alexander Philip van der Capellen. Hier filosoferen de drie over de alledaagse dingen en politieke zaken. Alexander Philip heeft twee jaar doorgebracht als edelknaap van Willem V aan het Hof. Hij heeft kunnen zien hoe hard en hypocriet er geregeerd wordt doordat hertog van Brunswijk Wolfenbüttel de stadhouder verkeerd advies geeft. Het liefst blijft hij zelf uit het zicht en laat hij zijn helpers en spionnen chanteren en intimideren om tot stand te laten brengen wat hij graag geregeld ziet worden. De stadhouder is bang voor hem volgens Alexander Philip. Hierdoor reageert hij appart, soms van een klein kind in een schuw schepsel. Toch worden Alexander Philip en de jonge stadhouder vrienden. Studeren gaat Joan Derk nog steeds niet goed af. Hij geeft zijn slechte geheugen daar de schuld van en neemt daarom steunlessen bij een kundige leraar. Het helpt hem echter weinig en verlaat daarom de universiteit in juni 1764 zonder examens te hebben gedaan. Hij neemt afscheid van iedereen en vertrekt.
Hoofdstuk 2 - Erkenning zoeken Na zijn vertrek uit Utrecht is hij niet welkom op slot Appeltern en zoekt hij het bij vrienden en kenissen. Joan Derk nu is 24. Hij denkt na over zijn doel in het leven en komt tot de conclusie dat er krachtige persoonlijkheden nodig zijn om tegenwicht te vormen tegen de raadslieden van stadhouder Willem V die de grondwet compleet negeert. Huwelijk Een van zijn vrienden beveelt hem een bruid aan: Hillegonda Anna Bentinck. Ze heeft geen rijke familie, ze is niet knap, maar wel lief, degelijk opgevoed en een familienaam die aanzien heeft in de Republiek ondanks het niet rijk zijn. Op 14 mei 1766 trouwen zij, bezittingen hebben zij nog niet. Joan Derk heeft ook geen werk, maar hun ouders zorgen voor een jaarlijkse bijdrage die groot genoeg is om van te leven. Het huwelijk is voor Joan Derk aanleiding om zich te begeven in kringen waartoe hij door geboorte en omstandigheden behoort. Admissie Hij probeert serieuze erkenning te vinden. Zijn verzoek om toelating bij de Ridderschap van Zutphen te krijgen wordt afgewezen, omdat hij het erf Hagen nog niet bezit. Toelating tot Ridderschap van Maas en Waal lukt ook al niet, omdat hij familie in zijn stamboom heeft die zich niet altijd perfect heeft gedragen. Op 20 maart 1767 krijgt hij een dochter die Anna Elisabeth wordt genoemd. Via zijn zwager, die lid is van de Ridderschap van Overijssel, hoort hij over problemen die veroorzaakt worden door de macht van de Edelen. Daarom besluit hij te proberen hier toelating te krijgen. Met name de rentmeester van Twente weet dit tegen te houden. Joan Derk zou geen woonplaats hebben die bij een edelman past. Hij bewoont slechts een eenvoudig huis in Kampen. Nadat een oude truc die hem op papier tenminste eigenaar van een representatief ridderlandgoed moet maken mislukt, slaagt hij er ten slotte door de invloed van zijn neef Alexander Philip, die aan het hof van Willem V verblijft, toch de gewilde toelating krijgt. Op 22 oktober 1772 legt hij de eed van trouw af. Stem in het Ridderschap Zijn eerste officiele optreden zorgt al voor veel discussies. Hij pleit ervoor dat brave vaderlanders bij de aanstelling van functies als majoor, kolonel en luitenant voorrang krijgen boven buitenlandse edelen. De overige ridders weten niet wat ze met deze stelling van Joan Derk aanmoeten. Het betekent immers kritiek op de meest invloedrijke adviseur van de prins, de hertog Van Bruswijk Wolffenbüttel! Ook op volgende vergaderingen laat Joan Derk van zich horen. Zo geeft hij ook aan dat hij het Amerikaanse volk steunt dat in opstand is gekomen tegen de Engelse overheersers. Tot ieder zijn verbazing en ook tot die van Joan Derk zelf verschijnen zijn woorden enkele dagen later in gedrukte vorm op straat. Hij werkt in deze tijden ook als vertaler van Engelse geschriften die steeds de beginselen van democratie in de praktijk centraal stellen. Hierdoor geraakt Joan Derk ook in de publiciteit. Later zal hij ook zijn eigen stukken publiceren. De edele patriot De volgende zaken houden hem in die jaren vooral bezig: zijn strijd tegen de macht van de rentmeesters, het verdedigen van zijn eer al de gevolgen hiervan (eerherstel), en de Amerikaanse zaak. Regelmatig houdt Joan Derk enquetes onder de Overijselse boeren om bewijsmateriaal te verzamelen die te maken heeft met het machtsmisbruik van de rentmeesters die herendiensten eisen van de boeren. Hij geeft niet alleen aan dat dit verkeerde zaken zijn, maar hij laat ook zien dat het onwettig is. Het gevolg is dat er steeds meer boeren ontslag nemen bij de edelen, die dit overigens helemaal niet prettig vinden. In de vergadering van 23 oktober 1778 besluiten zij Joan Derk de toegang tot hun bijeenkomsten te ontzeggen. Intussen is in de Verenigde Staten van Amerika bekend geworden dat ene baron Van der Capellen zich voor hun zaak inzet. Hij heeft er ook voor gezorgd dat het Engelse verzoek om een handelsembargo met de VS te beginnen genegeerd is. Hierdoor krijgt hij regelmatig contact met Amerikaanse regeringskringen. Zo ontmoet hij ook vershillende invloedrijke Amerikanen die hem elke keer weer steun vragen voor verschillende dingen. Terwijl hij in Nederland steeds meer gehaat wordt in regeringskringen, beschouwt men hem in de Verenigde Staten als een goede vriend en weldoener. De Brief Frederik van der Capellen sterft op nieuwjaarsdag 1780. Joan Derk doet het nu wat rustiger aan met zijn buitenlands-politieke zaken. Hij is nu officieel heer van Appeltern, Altforst, Boelenham en Hagen en wil zijn erfdeel zo goed mogelijk beheren. Ondertussen neemt Francois van der Kamp, een jonge predikant Joan Derk zijn werk over. Eind augustus 1781 komt hij op Appeltern met de drukproeven van de brieven Aan het volk van Nederland, brieven waarin het volk wordt opgeroepen oude vrijheden en rechten te verdedigen. Wanneer deze brieven, anoniem en in het diepste geheim zijn verspreid zijn de gevolgen niet meer te stuiten. Overal in de Republiek wordt het volgende plakkaat op kerkdeuren, openbare gebouwen en stadspoorten geslagen: 'Al wie dit pamflet drukt, laat drukken en verspreidt, zal gestraft worden met levenslange verbanning en zesduizend gulden boete, waarvan eenderde bestemd is voor de magistraat die de schuldige arresteert, eenderde voor degene die hem heeft aangebracht, en eenderde voor de armen. Drukkers, boekverkopers en allen aan wie het pamflet te koop aangeboden, ten geschenke gegeven, uitgedeeld, geleend, of ter lezing gegeven mocht zijn, worden bij deze op straffe van boete gesommeerd, hetzelve bij de magistraat in te leveren.'
Resultaat Joan Derk van der Capellen sterft begin juni 1784. Toch heeft hij nog kunnen zien hoe aan zijn idealen een begin werd gemaakt. Hij was niet over alles tevreden. Hij vindt dat de heren van de Steden te slap optreden. Tussen Frankrijk, Engeland, Spanje en de Verenigde Staten word een wapenstilstand gesloten, de Republiek is daar niet bij betrokken. Joan Derk wordt begraven in Gorssel begraven, zijn vrouw Hillegonda sterft een half jaar na hem en wordt samen met het stoffelijk overschot van haar man in een nieuw graf in Gorssel geplaatst. Als blijkt dat later muren van het monument aangetast en beschadigd zijn, worden hun lijkkisten in het geheim teruggevoerd naar de kerk te Gorssel. Dit was maar goed ook, want na de inval van Pruisische troepen die de stadhouder kwamen helpen tegen de winnende patriotten werd het monument door een paar militairen en een aantal burgers uit Zutphen opgeblazen met buskruit. Rond die tijd vernietigd Anna Elisabeth, Joan Derk zijn dochter, ook veel van haar vaders brieven en documenten. Slot Ik ben tevreden over mijn scriptie, omdat ik aan alle aspecten van een volledige scriptie heb voldaan. De moeilijkheid voor mij was dat ik eigenlijk maar een bron had waar ik al mijn informatie uit moest putten. Bij de illustraties was dit niet het geval. Ik ben niet alleen heel veel wijzer geworden over de periode waar het eindexamenonderdeel uit bestaat (1780-1830), maar ook over een periode die zich daarvoor afspeelt. Ik heb eruit geleerd hoe en op welke manier voor ons land geknokt is zoals het nu is. Dit is toch wel belangrijk om te weten. Bronvermelding - Schaduwbeeld of Het geheim van Appeltern door Hella S.Haasse KRONIEK VAN EEN LEVEN