Hoe en waarom raakten de Nederlanders verzeild op Nova Zembla?

"70 15' noorderbreedte. Alleen aan de mondingen van de Siberische rivieren is deze breedtegraad nog bewoond. Blijvend, welteverstaan, en sinds mensenheugenis. Niemand blijft nog verder noordelijk; daar moet iedereen terugkeren, zich laten aflossen, zijn huis weer opgeven, zijn vuur doven." Alfred Andersch, 1969 Inleiding Wat bezielde de Nederlanders aan het einde van de 16e eeuw om met wankele houten bootjes over zo'n wilde en koude zee te gaan varen? Als ze een jaartje of 400 hadden gewacht zouden ze weten dat als je door grote blokken ijs wil varen je hele sterke ijsbrekers en/of andere geavanceerde technieken nodig hebt. De expedities van Willem Barentsz en andere ontdekkingsreizigers waren dus gedoemd te mislukken.... Het verdrag van Tordesillas Doordat de Spanjaarden en Portugezen aan het eind van de 15e eeuw veel "nieuwe werelden" hadden ontdekt en veroverd, wouden ze dat graag voor zichzelf houden. Zo hadden ze samen met de Paus een verdrag gemaakt, dat de wereld in tweeën zou worden gedeeld, de ene helft (Amerika) voor Spanje, het andere deel (Afrika, Azië en Brazilië) voor Portugal: het verdrag van Tordesillas. Zo ontstond er een soort van grens in de wereld, en in de landen die door de Paus waren aangewezen voor Spanje en Portugal mochten geen andere landen invloed hebben. Die grens lag op 370 mijl ten westen van Kaap Verde (eilandjes voor de westkust van Afrika). De landen in het noorden van Europa (vooral Nederland en Engeland) liepen qua ontwikkeling wat achter, maar waren rond het eind van de 16e eeuw toch zo rijk geworden door laakindustrie dat ze het zich konden permitteren over zee handel te gaan drijven.
Op zoek naar een nieuwe zeeweg Omdat de handelsroutes voornamelijk in handen waren van de Spanjaarden en Portugezen kreeg men moeilijk toegang tot de grote winsten die gemaakt werden met Aziatische artikelen als zijde en specerijen. Er waren 2 goed bevaarbare handelsroutes bekend: die om Kaap de Goede Hoop (onder Afrika) en die om Kaap Horen (onder Argentinië). Zo kwamen men op het idee om naar andere routes te zoeken. Over land was het vanwege de afstand bijna een onmogelijkheid en over zee was alleen de weg via de Noorpool vrij van concurrentie. De kennis van de wereld was in die tijd zeer beperkt. Het was nog maar kort bekend dat de wereld niet plat was, maar rond. De gevolgen waren dat men niet wist hoe de klimaatverdeling was over de wereld. Er waren wel wetenschappers die hier een verschillende kijk op hadden. Een belangrijk geograaf als de Nederlander Plantius dacht dat 23 graden NB en ZB het even warm was als bij de evenaar, en op 67 graden (NB en ZB) het even warm zou zijn als bij 90 graden en 44 graden (NB en ZB). En hij dacht dus ook dat er rond de Noordpool open zee was. Zo hadden de Engelsen langs het Noordwesten (boven Canada) al een poging gedaan een zeeweg te vinden, maar dat lukte voor geen centimeter. Voor de Nederlanders zou de kortste route naar Indië lopen via de Noordkaap, dit was volgens de beroemde geograaf Plantius een reële mogelijkheid. De eerste poging om rond de Noordkaap te varen was in 1553, door de Engelsman Hugh Willoughby en zijn bemanning, maar ze kwamen vast te zitten op Nova Zembla, en het zelfde lot ondergingen Willem Barentsz en zijn bemanning. Willem Barentsz
In totaal ondernam Willem Barentsz drie pogingen de Poolzee te bedwingen. Van zijn eerste twee reizen in 1594 en 1595 kwam hij zonder succes terug. Vele bemanningsleden stierven door scheurbuik en door beren die hen aanvielen. Door deze nederlagen leek het geen goed idee weer mensen te sturen naar de Noordkaap om handelsreizen af te leggen, maar toen de Raad van Amsterdam een flink bedrag aan geld uitloofde voor degene die heelhuids terugkwam, en nog meer geld voor degene die weldegelijk China zou bereiken, werd het toch wel weer aantrekkelijk om een nieuwe poging te ondernemen. In 1596 vertrok Willem Barentsz opnieuw, met zijn schipper Jacob van Heemskerck Hendricksz, om een derde poging te ondernemen via de Noordkaap China en Indië te bereiken. Van deze hele reis is verslag gedaan, en dit is over de hele wereld gelezen, vandaag dat Willem Barentsz en zijn bemanning nog steeds zo beroemd zijn in Nederland. Maar ze worden ook nog steeds herdacht voor hun dapperheid en moed, om zo'n lange tocht te doorstaan. Nadat hij Spitsbergen had bereikt, vertrok hij wederom naar Nova Zembla (Novaya Zemlya). Ditmaal voer hij rond het noordelijkste puntje, maar zijn schip kwam vast te zitten in het ijs. De poolwinter was net ingevallen, en overal krioelde het van de ijsberen, waardoor ze geen kant op konden. Het naderende ijs drukte het schip langzaam in elkaar, de spanten kraakten en braken een voor een door. De hoop om in deze kou nog terug te kunnen varen was geheel verdwenen. Van delen van het scheepswrak bouwden ze een hut, die ze het Behouden Huijs noemden. In 1871 werd deze hut gevonden, door het ijs geconserveerd. Barentsz en zijn mannen slaagden erin de winter te overleven; doordat veel beren hen telkens lastig vielen, hadden ze genoeg te eten: ze schoten de beren neer en aten ze op. Ook was er aan licht en warmte te komen: het stoken van berenvet en hout maakte dit mogelijk. Maar omdat ze alleen maar beer aten, kregen ze niet genoeg vitaminen binnen, en kregen de meeste reizigers al snel last van scheurbuik, wat voor enkelen fataal was. Toen het zomer begon te worden en het ijs smolt, vertrok de expeditie in twee open reddingsboten. Maar voor Willem Barentsz, die verzwakt was door de strenge winter en scheurbuik, bleek de terugreis te zwaar te zijn. Hij werd steeds zieker en vijf dagen na hun vertrek stierf hij op Beren Eiland, in de zee die nu naar hem genoemd is. Van de 16 reizigers overleefden er 12, wat nog niet eens veel sterfgevallen waren. Op latere reizen naar Oost-Indië was het niet ongewoon om 60 tot 70% van de bemanning te verliezen. Conclusie De kooplieden maakten het met hun uitgelopen prijzen heel aantrekkelijk om te proberen langs de noordkant van Europa en Azie het Oosten te bereiken. Wat dat kostte aan mensenlevens scheen hen niet te deren, maar maakte deze ondernemingen achteraf gezien tot grote vergissingen. De gedachte achter de reis langs de pool was goed, maar de technische middelen om hem uit te voeren ontbraken. In onze tijd is het weliswaar mogelijk geworden zo'n reis uit te voeren maar nu is dat economisch gezien niet interessant meer door de openingen van het Suez en Panama kanaal en de opening van het vliegverkeer. Met de opwarming van het klimaat wordt het tegenwoordig zelfs een steeds groter deel van het jaar mogelijk om langs Siberie te varen. Maar behalve voor de paar Siberische steden op de route is dat eigenlijk alleen sportief gezien interessant: de Nederlandse solo-zeiler Henk van Velde vertrekt binnenkort op een wereldreis die om te beginnen de route langs Siberie volgt. Bronvermelding: -Het boek "Pioniers", door Felicity Everett en Struan Reid, van uitgeverij Usborne. - De dagboekaantekeningen over de reizen van Barentsz en Van heemskerck. - Lesaantekeningen. - Het boek "DE NOORDPOOL", door Albert Gerdes. - De plaatjes zijn afkomstig van internet.