het land van maas en waal

Tegenwoordig wordt Het Land van maas en waal door dijken beschermd tegen het hoge water van de rivieren Maas en Waal. Het gebied kent een overschot aan water, vooral in de natte jaargetijden. Ook kwelt er bij hoge waterstanden van de rivier veel rivierwater door de dijken. Het overtollige water wordt via weteringen afgevoerd naar de Maas. Waar de weteringen in de rivier uitmond zijn sluizen in de bandijken geplaatst. Bij normale waterstanden van de rivieren zijn deze uitwateringssluizen geopend en stroomt het te veel aan water vanzelf in de rivier. Wanneer tengevolge van te hoge waterstanden van de rivier niet meer op natuurlijke wijze geloosd kan worden, worden de uitwateringssluizen gesloten en komen de gemalen in werking. De gemalen pompen het overtollige water uit de weteringen in de rivieren en houden zo het waterpeil in binnendijks gelegen gebied op peil. In het Land van Maas en Waal bevinden de sluizen en gemalen zich uitsluitend langs de Maas en niet langs de Waal, omdat de waterstand van de maas lager is dan die van de waal. Er kan dus op de maas langer op natuurlijke wijze geloosd worden. Daarbij komt nog dat het gebied van noord-oost naar zuid-west afloopt, waardoor het water vanzelf naar de maas stroomt. De waterstand van de maas is dan ook bepalend voor het al of niet in werking zijn van de gemalen. Wanneer is het mislukt om het water buiten de dijken te houden ? Natuurlijk begrijpen wij dat de dijken al vele malen zijn doorgebroken of overspoelt omdat de dijken niet hoog genoeg waren, maar wij zouden hier graag een overzicht van willen maken.

Zoals gezegd: overstromingen en watersnood lopen als een rode draad door de geschiedenis van maas en waal. Het klinkt wat onwerkelijk in deze tijd, maar daarom te meer zal bijvoorbeeld het sobere watersnood - monument aan de dijk te beneden leeuwen (linker foto) een sprekende getuigenis blijven vormen uit de tijd, toen het met de beteugeling van het water in deze streek nog niet zo ver was het monument dat in trouw gezelschap van enige lindebomen, op de plaats staat waar de dijk in 1861 bezweek geeft enkele trieste bijzonderheden over de ramp, die maas en waal als gevolg van deze doorbraak teisterde. De vloed eiste 37 offers zo lezen wij. Een meisje van 8 jaren dobberde zes dagen op de golven rond en bleef gespaard. -1 februari 1861-. Aan de voor zijde draagt het monument als opschrift. Aan koning willem de derde en hoogstdeszelfs broeder prins hendrik het dankbare leeuwen. -12 mei 1874-. op deze vorstelijke deelneming bij de waternood ramp betoond, duid ook het volgende rijm, aan de rechter zijde van het gedenk teken aangebracht:

Een traan in het manlijk oog, Een troost woord in den mond, Stond neerlands vorst ons bij
In dezen bangen stond.

Het was in de laatste dagen van januari 1861, dat de waal die sinds enige tijd met een hechte ijs massa overdekt dicht gevroren zat, bij Nijmegen meermalen in beweging kwam. In de nacht van 31 januari op 1februari zag deze kilometers lange ijs klomp kas zich ook verder beneden waarts los te breken, maar spoedig bleek, dat de afvoer van het zware ijs schotsen niet naar wens ging. Ter hoogte van Druten bevond zich midden in de rivier een hoge zand plaat, waardoor de stroom over een lengte van ongeveer 5 minuten gaans, in 2 gedeelten werd gescheiden. In dezer armen, benordelijke, gewoonlijk de 'geul' genoemd, was niet in beweging gekomen, evenmin als de rivier beneden de zand plaat, waar zij in volle breedte onbewegelijk vast zat. Het water, verbolgen over de tegenstand, die het hier ontmoeten, waande zich een uitweg over de Drutense uiterwaarden en viel met zware ijsgevaarten overdekt, met geweldige kracht tegen de dijken. Aan het beneden-einde van de uiterwaarden kon het water echter niet door vloeien. Het muurvaste ijs aan de ene kant en de dijk aan de andere kant vormde zodoende een trechter, de steeds smaller en nauwer werd. Het kon niet anders of het water, daarin op gevangen, moest tot een schikbarende hoogte worden op gestuwd onder aanhoudende aanwas steeg het spoedig boven nood peil. De overloop werd gedurig sterker en liet zich steeds dreigender aanzien. Met hevig geruis stortte het water zich over de dijk, grote ijsstukken mee voerend, om het vernielingswerk nog te bespoedigen. Helaas, dat werk werd plotseling voltooid. Een stuk der kaden aan de dijk te leeuwen - even boven de afweg naar wamel - werd eensklaps weg gestoken en geen menselijke krachtenspanning was in staat de verdere aandrang verder te keren. Het was 1 februari om 6 uur in de morgen. Een allerverschrikkelijkste verwoesting was het werk van een ogenblik. Ongeveer 12 huizen werden terstond in de woeste stroom meegesleurd en meerdere personen zag men onder hart verscheurende angst kreten, de het lawaai van de kolkende stort vloed nog overstemde, door de golven wegvoeren. Met bijna ongelofelijke snelheid verspreide het water, dat door de 300 ellen weide doorbraak, als het ware met geweld naar binnen werd gevoerd, zich door de streek man maas en waal. Even als in de bommelerwaard waar de dijk ook bezwijken was, bereikte het water een hoogte, waarop men het tevoren nimmer had gekend. In alle dorpen was het een benarde toestand. Te Dreumel waren, een enkele woning uitgezonderd, alleen nog de daken der huizen te onderscheiden, zelfs het vrij hoog gelegen school gebouw liep onder. In Wamel was het niet veel anders. Bij alphen stroomde water en ijs op sommige plaatsen ter hoogte van een el over de dijk in de maas Bij de minsten wind dreigden de ijsschollen de huizen te doen ineenstorten. Versuft en radenloos stonden de mensen op de dijk in het water, terwijl andere met schuiten overstaken naar het overzijden gelegen Lith gelijktijdig verkeerde men in Maasbommel, Appeltern en Altforst in toenemend gevaar, ook daar verdronk veel vee en de mensen waren ternauwernood instaat het gevaar te ontlopen zelfs in Horssen, Winssen, Bergharen en Batenburg, dorpen die merendeels beduidend hoger gelegen zijn dan de reeks genoemde plaatsen, was de toestand kritiek, zelfs de meest oostwaarts gelegen dorpen over-en neder- asselt overstroomde nog geheel.

De gedenksteen (rechter foto) die herinnert aan de watersnood van 1861 en het droeve lot van de familie van Beek die alleen dochter Johanna van Beek overleefden. Na herbouw van de woning aan de zandstraat te Beneden Leeuwen is de steen lang ingemetseld geweest. Het huis in zijn oude vorm is ondertussen verdwenen. Boven staande foto geeft duidelijk weer wat een polder is, met het water aan een kant van de dijk hoger dan het land aan de andere kant van de dijk.

Onderstaande foto geeft de dijkdoorbraak bij Nederasselt weer in de winter van 1925 op 1926 de overstroming was zo groot dat het land van maas en waal bijna geheel onderliep, helaas is het niet gelukt om hier meer informatie bij te verzamelen.

Zand zakken ter versteviging van de dijk. Bij het aanleggen van een zandzakken versteviging helpt vaak het hele dorp soms komen er ook militairen helpen.