Feminisme

De Eerste Feministische Golf (1880-1919) De oorsprong van het feminisme ligt in de Verenigde Staten, hier begon de eerste golf al eerder (1850-1920). Na 1870 heeft het feminisme zich ook in Nederland verspreid. In 1880 begon de Eerste Feministische Golf pas echt. Onder invloed van de snelle modernisering en de industrialisatie, aan het einde van de 19e eeuw veranderde het leven van de mensen sterk. Er ontstond een gestaag groeiende middenklasse die profiteerde van de economische mogelijkheden die deze veranderingen boden. Een van deze veranderingen was een steeds strikter wordende scheiding tussen privé en openbaar. Het werk en de thuissituatie raakten los van elkaar. Bijvoorbeeld boeren en middenstand die normaal gesproken het bedrijf aan huis hadden, werkten nu in de handel of industrie elders. In deze periode ontstonden er fatsoensnormen. Vrouwen mochten niet aan betaalde arbeid doen, daarom waren zij werkeloos. Thuis hadden vrouwen ook weinig te doen. Voor het verzorgen van de kinderen hadden zij namelijk dienstboden en kindermeisjes. De vrouw was geheel afhankelijk van de man, zowel ongetrouwde als getrouwde vrouwen. Dit stond in de zogenaamde Franse Code Civil, een wet waarin stond vastgelegd dat de vrouw handelingsonbekwaam was en geen enkele zeggenschap had over de kinderen en haar bezittingen. Ongehuwde vrouwen werden door de familie onderhouden tot het moment dat ze gingen trouwen. In deze periode gingen steeds meer vrouwen zich afvragen waarom de individuele vrijheid, de gelijke rechten en het recht op individuele ontplooiing niet op hun van toepassing bleek. Waarom alleen mannen profiteerden van het kiesrecht en de verbetering van het onderwijs. Vrouwen gingen zich hiertegen verzetten, zo ontstond de Eerste Feministisch Golf. In 1919 kregen vrouwen ook actief kiesrecht, en in 1922 waren de eerste Tweede-Kamerverkiezingen waarbij vrouwen zelf konden stemmen. Er kwamen zeven vrouwen in de Kamer. De Eerste Wereldoorlog heeft een belangrijke rol gespeeld bij de invoering van het kiesrecht voor vrouwen. Sommige organisaties legden de nadruk op de specifiek vrouwelijke kwaliteiten: als vrouwen stemrecht zouden hebben, zouden er in de toekomst minder oorlogen zijn. Zij zouden een vredelievende invloed op de politiek hebben. Belangrijker was echter dat in de deelnemende landen bleek dat vrouwen prima in staat waren om de werkzaamheden van de mannen over te nemen. Terwijl de mannen aan het front vochten, deden de vrouwen het werk en hielden de maatschappij draaiende. Zo bewezen zij het staatsburgerschap waard te zijn. Maar een revolutionaire omwenteling bleef uit. In de jaren dertig werd het feminisme minder actief, het waren de crisisjaren. Mensen hadden wel iets anders aan hun hoofd. Tijdens deze crisisjaren werd er in diverse landen, waaronder ook Nederland, geprobeerd om de betaalde arbeid van vrouwen terug te dringen. Dit deed het feminisme niet ten goede. Vrouwen werden als bedreiging gezien op de arbeidsmarkt, doordat hun uurloon laag was, ontstond er veel vraag naar vrouwen. Alleen de betaalde arbeid van meisjes en ongehuwde vrouwen werd geaccepteerd, als zij trouwden werd het niet meer getolereerd. Mede hierdoor was het interbellum een slechte tijd voor de vrouwen. Dit kwam mede door de confessionele partijen, die hadden in deze periode veel invloed. Ze waren tegen het feminisme. Al hoewel de Socialisten en de (progressieve) Liberalen het hier ook over eens waren, waren zij toch minder extreem. De feministen hebben zich over het terugdringen van de betaalde arbeid voor vrouwen nog wel verzet. Maar toch minder radicaal dan in het begin van de eerste golf. Hierdoor kun je zien dat het feminisme als politieke stroming bleef bestaan maar dat de golf ten einde was. Prominente personen van de Eerste Feministische Golf Aletta Henriëtte Jacobs (1854-1929) heeft een belangrijke invloed gehad op deze veranderingen. Ze was de eerste afgestudeerde arts aan een Nederlands universiteit. Haar zusters hebben ook geschiedenis geschreven: Charlotte, werd de eerste vrouwelijke apotheker van Nederland en Frédérique de eerste vrouw met een MO-akte wiskunde. Hier gaan we niet verder op in. In 1871 kreeg ze toestemming tot het volgen van de colleges aan de universiteit in Groningen. Dit gebeurde op voorspraak van Thorbecke. In 1879 vestigde zij zich als huisarts in Amsterdam. Aletta wilde de levensomstandigheden van arbeidersvrouwen verbeteren. Ze hield zich ook bezig met verbeteringen van arbeidsomstandigheden en het Vrouwenkiesrecht. Voor het laatste heeft ze de toenmalige president Woodrow Wilson bezocht. In 1894 was zij medeoprichtster van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht. Ook was zij lid van de Wereldbond voor Vrouwenkisrecht in 1904, waardoor zij zich ontwikkelde tot een internationaal bekend feminisme. Ook heeft zij gezorgd voor het vrouwenvredescongres in Den Haag in 1915 en was zij lid van de Vrijzinnig Democratische Bond. Behalve Aletta Henriëtte Jacobs waren er ook nog diverse actiegroepen die veel voor het feminisme hebben gedaan. In de vorige deelvraag zijn we daar verder op ingegaan. Na Aletta Jacobs was Catherine van Tussenbroek de tweede vrouwelijke huisarts. Zij vestigde zich in 1887 in Amsterdam, nadat zij eerst werkzaam was geweest in het onderwijs. Haar medische loopbaan begon zij op haar vijfendertigste. Met haar levensgezellin Cornelia de Jong, hoofd van een meisjesschool, woonde zij aan de Keizersgracht. In haar feministische roman Hilda van Suylenburg (1887), voerde Cecile Goekoop-de Jong van Beek en Donk een vrouwelijke dokter op wiens persoon duidelijk was geïnspireerd op Catherine van Tussenbroek. Deze dokter Corona ijverde voor de betaalde arbeid voor meisjes uit de betere standen. Van Tussenbroek deed dit zelf ook veelvuldig, bijvoorbeeld op de Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid in 1889. Zo werd zij in haar praktij vaak geconfronteerd met meisjes uit de middenklasse die leden aan lusteloosheid: een 'op het lichaam terugkaatsende zielsziekte die onvoldaanheid heet met het bestaan'. De oorzaak lag volgens haar in de economische afhankelijkheid van deze meisjes, en de opvoeding tot huisvrouw en echtgenote. Het geneesmiddel was een degelijke vakopleiding, zodat deze vrouwen zelf hun brood zouden kunnen verdienen. Haar collega huisartsen en de moeders van deze jongedames verzetten zich tegen deze ideeën. Van Tussenbroek specialiseerde zich naast haar huisartsenpraktijk als gynaecologe. In 1896 werd zij secretaris van de Nederlandse Gynaecologische Vereniging, een mannenbolwerk, en zij behield deze invloedrijke positie tot in 1915. In 1899 maakte zij naam als onderzoeker, door op een internationaal congres voor gynaecologie in Amsterdam het bestaan van buitenbaarmoederlijke zwangerschappen aan te tonen. Zij maakte een bliksemcarrière in de geneeskunde, maar weigerde een positie als hoogleraar gynaecologie, omdat zij zich wou blijven inzetten voor de vrouwenbeweging. Catherine van Tussenbroek protesteerde vaak tegen de seksistische tendensen in de gynaecologie. Vrouwen werden veel en onnodig geopereerd en lag bij de behandeling voor geboortebeperking de nadruk eenzijdig op de vrouw. Ook hier gold de dubbele moraal die predikte dat de man onbelemmerd aan zijn gerief moest kunnen komen en de vrouw niet geïnteresseerd zou zijn in seks. Tot slot wilden nog even kort ingaan op Wilhelmina Drucker. Zij was een van de weinige woordvoersters van de Eerste Feministische Golf die elk verschil op basis van sekse van de hand wees. Het onderscheid dat bestond tussen mannen en vrouwen was volgens haar geen natuurlijk gegeven, iets waar veel feministische tijdgenotes nog wel van uit gingen, maar waar verandering aan kwam. In 1889 richtte Wilhelmina de Vrije Vrouwen Vereniging op, waarvan zij de voorzitter werd. Deze vereniging kwam onder andere op voor de openstelling van alle vakken van het onderwijs, zonder onderscheid voor de vrouw en deden onderzoek naar wat vaderschap precies in hield. Niet alleen deze personen kwamen op voor het feminisme, er waren ook nog diverse actiegroepen die veel voor het feminisme hebben betekent. In de vorige deelvraag zijn we daar verder op ingegaan.
De Tweede Feministische Golf In de jaren vijftig bloeide de economie weer op. Door dit verschijnsel waren de eerste kenmerken van een tweede feministische golf er. In Nederland waren er inmiddels meer vrouwen met een hogere opleiding, door dit verschijnsel waren ze zich bewuster. Dit komt waarschijnlijk mede door de eerdere invoering van verruiming van de leerplicht. Door deze aspecten ontstonden de eerste kenmerken van het feminisme in Nederland vroeger, in vergelijking met landen dan Frankrijk en Duitsland. In de jaren zestig, vormde in Nederland een stroomversnelling van positieve veranderingen voor het feminisme. Net als in de Eerste Feministische Golf waren er vier belangrijke strijdterreinen: arbeid, onderwijs, politiek en seksualiteit, huwelijk en gezin. In deze positieve jaren nam het aantal betaald werkende gehuwde vrouwen toe. Dit werd alleen toegestaan als het gezin er niet onder leed. In deze tijd financierde de overheid dit niet. Maar niet alleen hier kwamen veranderingen, ook in het onderwijs kwamen er drastische veranderingen. De vrouwen hadden sinds de industrialisatie een enorme achterstand opgelopen, dit haalden zij in de jaren vijftig en zestig in. Op het gebied van de arbeid kwam helaas niet veel verandering, in tegenstelling tot de andere strijdterreinen. Op het gebied van bijvoorbeeld Seksualiteit, huwelijk en gezin werden vrouwen nu ook als ‘seksuele wezens’ geaccepteerd. Er kwamen veranderingen op het gebied van voorbehoedsmiddelen, abortus en het huwelijksrecht.