De weg naar de brandstapel - heksenvervolging)

Stukje Tekst Toen ging de deur open en een oude vrouw kwam naar buiten, leunend op een stok. Hans en Grietje waren erg bang en lieten vallen wat ze in hun handen hadden. De oude vrouw echter knikte en zei: ‘Lieve kinderen, hoe komen jullie hier? Kom mee naar binnen, dan geef ik jullie onderdak.’ Hoewel de oude vrouw heel vriendelijk deed, was ze een slechte heks die op de loer lag naar kinderen. Ze had het huisje met opzet gebouwd om ze te lokken. Als de kinderen eenmaal binnen waren, maakte ze hen dood, kookte ze en at ze op. Dan was het voor haar een feestdag. Het begrip hekserij wordt gebruikt voor verschillende vormen van magie in allerlei beschavingen. Vaak gaat het om zwarte magie, soms ook witte. Heksen werden niet alleen beschuldigd van zwarte magie, maar ook voor het vereren van de duivel. In de samenleving onderscheidden we verschillende sociale lagen. Je had de elitecultuur, dit waren de rijken en geleerde mensen. Ook had je de volkscultuur, dit waren de boeren en ambachtslieden. De volkeren geloofden alleen maar in het bestaan van witte en zwarte magie. Er zijn bewijzen dat witte en zwarte magie in het verleden veel beoefend werden. Dat er collectieve duivelverering voorkwam is nooit bewezen. Beklaagden hebben wel bekend dat ze op heksensabbat zijn geweest, maar waren deze verklaringen wel betrouwbaar? In dit werkstuk gaan wij antwoord geven op de hoofdvraag die luidt: ‘Hoe ontwikkelde zich de ideeën over heksen en heksenvervolgingen in de volks- en elitecultuur?’ Magiërs en algemisten beweerden dat ze met de kennis uit boeken goud konden maken. Vaak hadden ze daarbij de hulp van geesten nodig. Doordat je de hulp van boze geesten nodig had, deed je aan duivelverering. De inquisitie ging hier een stokje voor steken. Dit was een rechtbank die de paus had ingesteld voor het onderzoeken van mensen die ontrouw waren aan het geloof. De inquisitie pakte de duivelverering aan alsof het een georganiseerde godsdienst was. Zo gingen ze opzoek naar mensen die aan duivelverering zouden doen, maar ook gingen ze mensen zomaar verdenken en dwingen om toe te geven dat ze deden aan duivelverering, of ze schuldig waren of niet. Eerst waren er grote verschillen tussen de verhalen die men in diverse culturen vertelde, maar daar kwam verandering in. De inquisitie zorgde voor verspreiding van denkbeelden, maar ook voor de publicatie van boeken speelde hierbij een rol. Deze boeken gingen over de vervolging van heksen. Heksen werden aangeduid als mensen die reële schade aanrichtte en ze waren in staat bovennatuurlijke dingen te doen. Voor analfabeten was het moeilijk om de ingewikkelde theoriën van theologen te begrijpen. De volkscultuur besteedde niet veel aandacht aan de duivelverering. De juridische aanpak, een idee van de elitecultuur, maakte de veroordeling van de heksen makkelijker. Door mensen te dwingen tot bekentenis kon men sneller bewijzen van schuld dan vroeger vinden en konden er meer mensen veroordeeld worden. De kerkelijke rechters hadden een belangrijke rol gespeeld bij het formuleren van de ideeën van de hekserij. Doordat de inquisitie snel mensen verdachten en straften, verloor de kerk in de 15e eeuw veel gezag. Het leek of ze uit waren op rijkdom en een lui leventje. Door de hervorming viel het gezag nog verder af. De rechtbanken vonden het terecht heksen te vervolgen, want ze beschouwden hekserij als een misdaad tegen de maatschappij. In de 16e eeuw bestond tussen de volkscultuur een oude traditie van ideeën over zwarte magie. Mensen gingen de heksenvervolging weer goed vinden. Hier brak de periode van de grootste heksenjachten aan. Overzicht van de periode 1400 tot 1750 Nadat omstreeks 1430 het idee van de zwarte magie was samengevoegd met het idee van duivelverering, groeide het aantal vervolgingen langzaam. In het begin van de 16e eeuw was er een lichte daling, maar na 1550 werden er meer processen gehouden. De piek van de vervolgingen ligt tussen 1610 en 1630, een periode waarin massaprocessen werden gehouden. Na 1675 was er een scherpe daling en maakten rechtszaken tegen individuelen personen. Vanaf 1750 tenslotte kan men nog nauwelijks heksenvervolgingen waarnemen. Land Aantallen vervolgingen Duitsland 50.000

Frankrijk en aangrenzende gebied 10.000
Spanje en Italië 10.000
Polen 15.000
Zwitserland 9.000
Scandinavische landen 5.000
Oost-Europese landen 4.000
Schotland 4.000
Engeland 1.000
Het is een misvatting dat heksen alleen maar vrouwen waren. Er werden ook mannen als heksen veroordeeld. Soms werd een echtpaar of een moeder met dochter aangeklaagd. Die misvatting is gebaseerd op het feit dat driekwart van de aangeklaagden vrouwen waren. Vrouwen werden gezien als heksen om 2 redenen: vrouwen werden gezien als het zwakkere geslacht en dommer dan mannen. De tweede oorzaak is de rolverdeling in het gezin. De vrouwen moesten voor het huishouden zorgen, de kinderen, maar ook als vroedvrouw of genezers. Omdat het bij de meeste bevallingen mis ging, werden de vroedvrouwen als heks beschuldigd. Behalve incidentele vervolgingen van een of enkele personen waren ook jachten op heksen. Er zijn een aantal redenen om op jacht te gaan: · Voorwaarden (Het beeld van de heks) · Aanleiding (Persoonlijk ongeluk) · Oorzaak (Economische crisis) Afname van de heksenvervolgingen In de loop van de 17e eeuw nam het aantal heksenprocessen af. Steeds meer mensen beweerden dat heksen niet bestonden en vonden het vervolgen van heksen nutteloos. Maar door de publicatie van een aantal boeken lukte het niet om de volkscultuur ingrijpend te veranderen. Nog steeds was er een groot verschil tussen de elite- en de volkscultuur. Natuurlijk protesteerden er ook mensen tegen de heksenvervolgingen. Zo ook Johannes Wier. Hij schreef in 1563 de Praestigiis Daemonum. Hierin toonde hij aan dat heksenvervolgingen onlogisch waren. Hieronder volgt een stukje uit het boek Praestigiis Daemonum: ‘De fabeltjes over hekserij hebben zo diep wortel geschoten in de harten van de mensen, dat bijna niemand met geduld de straffen van God kan verdragen. Want als enige tegenslag, verdriet, ziekte, verlies van kinderen of koren, vee of vrijheid, de mensen overkomt roepen ze meteen dat het door heksen komt.’ Ook na de heksenjacht bleef het volk in heksen geloven en het idee van hekserij was nog heel lang een deel van de volkscultuur.
Conclusie Als antwoord op de hoofdvraag zijn wij te weten gekomen dat de ideeën over heksen en heksenvervolgingen erg is ontwikkeld. Eerst namen de heksenvervolgingen erg toe, maar met de tijd werd dat minder. De mensen kwamen tot de conclusie dat heksen geen bovennatuurlijke krachten van bovenaf hebben, maar ook normale mensen waren. Het was puur een kwestie van geloof. Heksen werden gewoon gezien als een zondebok. Zij waren altijd de stichters van problemen. Tegenwoordig worden heksen alleen maar in sprookjes gebruikt, zoals Hans en Grietje.