De rol van propaganda in een totalitair systeem

Inleiding In dit werkstuk draait het om de rol van propaganda in totalitaire systemen en dan met name Duitsland toen het onder Hitlers leiding stond, En de Sovjetunie onder Stalin. Het woord propaganda heeft voor ons tegenwoordig een vrij negatieve betekenis. We associëren het met beïnvloeding, dictatuur, censuur en ga zo maar door. Inderdaad hebben de media en andere bronnen een belangrijke rol gespeeld in het verspreiden van de ideologieën van beide dictators. Wat in dit werkstuk vooral van belang is, is de vraag: Wat is de rol van propaganda in een totalitair systeem en wat waren de verschillen en overeenkomsten tussen de propaganda van het nationaal-socialisme in Duitsland en die van het communisme in Rusland? Om hierop een goed antwoord te kunnen geven, is het handig om eerst even duidelijk te maken wat propaganda eigenlijk is, of anders gezegd: Wat is propaganda precies en aan welke punten moet het voldoen om echt propaganda te zijn? 1. Propaganda is het proberen te beïnvloeden van meningen en handelingen van een bepaald publiek. 2. Propaganda is op leugens, op halve waarheden of op de waarheid gebaseerd
3. Propaganda kan voor zowel goede als slechte doeleinden gebruikt worden

4. Propaganda betreft altijd zaken waarover verschillend wordt gedacht. 5. Het publiek krijgt geen gelegenheid zelfstandig een mening te vormen
6. De gepropageerde opvatting wordt als de enige juiste gebracht
Nu duidelijk is wat propaganda precies in houdt, gaan we verder met de volgende punten: - Hoe werkt propaganda precies? - Wat voor plaats neemt het in binnen een totalitair systeem? - Wat voor soort boodschappen worden ermee overgebracht? - Hoe wordt de boodschap overgebracht? - Is propaganda voor meerdere interpretaties vatbaar? Antwoord op de eerste vraag: Hoe werkt propaganda precies? Propaganda zou je kunnen zien als het programmeren van een computer. Het kost een beetje moeite, maar uiteindelijk wordt alles opgeslagen op de harde schijf. Door boodschappen vaak te herhalen en alleen bepaalde kanten van een situatie te laten zien, kun je mensen (onbewust) beïnvloedden. Propaganda heeft een beetje dezelfde werking als reclame: als je maar vaak genoeg herhaalt dat witte reus echt beter wast dan een ander wasmiddel, zullen mensen die gedachte op een gegeven moment gaan overnemen. In de reclame tonen ze toch aan dat het inderdaad goed werkt? Bovendien zul je de naam ‘witte reus’ met een positieve gedachte gaan associëren, namelijk: Wast goed. Je beseft misschien wel dat dit niet waar is, maar je computer heeft de woorden ‘wast goed’ opgeslagen bij de woorden ‘witte reus’. Dus als je die naam hoort zegt je geheugen gelijk: hé, daar horen die en die woorden bij. Je kan niet stoppen met dit te denken, of het nou waar is of niet. Net als wanneer je zegt: je mag nu drie minuten niet aan witte ijsberen denken. Je zal dan automatisch overal witte ijsberen doorheen zien komen, gewoon omdat iemand dat woord zei. Propaganda verbindt dus in feite bepaalde standpunten en beoordelingen met elkaar, en je geheugen zorgt ervoor dat alles ongemerkt op je harde schijf terechtkomt. Wat voor plaats neemt propaganda in binnen een totalitair systeem? Eerst maar even de definitie van een totalitair systeem: Een totalitaire staat tracht de inwoners totaal te beheersen wat opvattingen , denken en cultuur betreft. Hé wat toevallig, is het doel van propaganda niet om precies het bovenstaande te bereiken? Propaganda speelt dus een zeer belangrijke rol in een totalitair systeem. Als je mensen wil beheersen zul je eerst hun omgeving onder controle moeten hebben. In een totalitaire staat of totalitair systeem wordt propaganda gebruikt om mensen één mening op te leggen, namelijk die van de leider of leidende groep in het land, om zo controle uit te oefenen. Propaganda is een machtsmiddel. Adolf Hitler schreef hierover in zijn boek: ‘Mein Kampf’ het volgende: ‘ De overwinning van een idee zal des te eerder mogelijk zijn, naarmate de propaganda iedereen uit-en-te-na bewerkt heeft en naarmate de organisatie die de strijd in de praktijk uitvoert, absoluter, straffer en hechter is. Daaruit volgt dat het aantal aanhangers niet groot genoeg kan zijn, maar het aantal leden daarentegen eerder te groot dan te klein zal zijn.’ Meneer Hitler had dus duidelijke meningen wat betreft propaganda: Goed gebruiken om meer macht te krijgen! Propaganda is in een totalitaire staat een deel van het dagelijks leven. Wat voor soort boodschappen worden er mee overgebracht? Propaganda prijst een persoon, groep of partij erg aan, of kraakt deze juist af. Het verspreidt vaak de ideologie van leidende personen en probeert zo mensen (vaak op politiek gebied) te beïnvloeden. Hoe wordt de boodschap overgebracht? Propaganda kan gevoerd worden via de media: kranten, tv, radio enz. Posters, literatuur, redevoeringen en kunst zijn eveneens voorbeelden van propaganda. In de SU reden er zelfs propaganda treinen waar men films kon bekijken, kon luisteren naar toespraken en bepaalde bladen en boeken kon lezen. De kranten worden meestal letterlijk gedicteerd, in een totalitaire staat is geen persvrijheid meer. In films worden vaak alle goede punten van een ideologie opgesomd, wat er bereikt zal worden, en ‘de vijand’ zal zeer slecht worden afgeschilderd. Is propaganda voor meerdere interpretaties vatbaar? Het antwoord op die vraag is natuurlijk nee. Als propaganda voor meerdere interpretaties vatbaar zou zijn, zou je harde schijf helemaal in de war raken. Iedereen zou dan toch een andere mening of associatie bij een bepaald onderwerp kunnen krijgen, en het doel van propaganda is juist om mensen één mening op te leggen. Propaganda wordt vaak simpel gebracht en is makkelijk te begrijpen. Zo, nu er meer duidelijkheid is van wat propaganda precies is, hoe het werkt en wordt verspreid, kunnen we door naar het tweede gedeelte van dit werkstuk. In dit gedeelte staat de volgende vraag centraal: Wat waren de verschillen tussen de propaganda van het nationaal socialisme in Duitsland en die van het communisme in Rusland. Om deze vraag te beantwoorden zijn de volgende stappen genomen: Stap 1. Stel vast welke zaken je gaat vergelijken De propaganda dus van het nationaal-socialisme in Duitsland en het communisme in Rusland

Stap 2. Bepaal de criteria waarop je de vergelijking baseert. Ten eerste is het handig om even het verschil te bepalen tussen het nationaal- socialisme en het communisme. Het nationaal-socialisme is een Duitse variant van het
fascisme met een racistische basis. Fascisme is een beweging die ontstaan is in Italië rond 1900. Het verwierp democratie en communisme en wilde nationale eenheid onder een eenhoofdige leiding. Het communisme is gebaseerd op de ideeën van Karl Marx. Deze wilde het kapitalisme vernietigen en de productiemiddelen tot een gemeenschappelijk bezit maken. De overname van de macht zou geschieden door een revolutie van de klasse van fabrieksarbeiders. Na de revolutie zou er eerst een overgangsperiode komen – het socialistische stadium – met nog een belangrijke taak voor de staat, waarna ten slotte het communistische stadium zou worden bereikt, waarbij de staat op zou houden te bestaan en alle klassentegenstellingen zouden zijn verdwijnen. Nu we dit weten, zijn mijn criteria de volgende: - Het terugkeren van bepaalde teksten - het veelvoudig gebruik van symbolen - mate waarin de leider verheerlijkt wordt - de manier waarop de propaganda is weergegeven
Stap 3. Stel vast in hoeverre de opgestelde criteria gelden voor Russische en voor Duitse propaganda. Het eerste wat je je af moet vragen bij het vergelijken van de propaganda, is ongetwijfeld: Voor welk wat wordt er propaganda voor gemaakt? Als je naar de Duitse propaganda kijkt kom je dan op de volgende punten uit: - het herstellen van ‘Groß Deutschland’ - de democratieën zijn decadent - joden vervuilen alles - de bolsjewieken zijn beesten - alleen door samenwerking (nationalisme) zullen we ons doel bereiken - er is maar één leider en dat is Adolf Hitler
Het Duitse ministerie van Volksvoorlichting en propaganda dat was opgericht op 13 maart 1939 zorgde ervoor dat al deze punten tot uiting kwamen via posters, films, tv, radio en kranten. Hitler zelf hield natuurlijk ook toespraken en redevoeringen, evenals andere nazi’s. Kinderen kregen al deze beelden al vroeg ingegoten, op school werden films vertoond en doordat de meesten lid waren van een Duitse jeugdvereniging werd propageren een stuk makkelijker. Welke teksten kwam je steeds weer tegen bij de Duitse propaganda? Na het bekijken van verschillende bronnen zijn dat de volgende: - Ein Volk, ein Reich, ein Führer - Kämpft für Führer und Volk - Der Sieg wird unser sein
Deze uitspraken tonen duidelijk de nationaal-socialistische instellingen: Het volk moet één zijn, en boven dit volk staat één leider. Het doel is om de hele wereld hiervan te overtuigen. Er wordt ook voor ‘de Führer’ gevochten, niet alleen voor het volk. Er moest overtuig worden dat Duitsland de oorlog zeker zou winnen, zo sterk waren ze nu. Hitler hield in zijn toespraken het Duitse volk voor dat zij een arisch ras waren, dus boven alle andere volken stonden. Hitler was vooral, zoals nu algemeen bekend is, tegen het Joodse volk. Hij speelde hierbij handig in op de gevoelens van veel mensen; de Joden waren al eeuwen vervolgd, waren al vaker van allerlei onzin beschuldigd, dat verklaart misschien ook waarom zij niet gelijk gealarmeerd waren door Hitler’s toespraken. Er zal door veel Joodse mensen gehoopt en gedacht zijn dat ook deze periode, net als andere daarvoor, weer snel voorbij zou gaan. Ondertussen kon je je beter schikken in plaats van verzetten. De Joodse bevolking was toch al een minderheid ten opzichte van de rest van het Duitse volk. Natuurlijk speelde ook de toestand van het land hier sterk mee; er waren veel problemen en mensen zoeken altijd naar een zondebok. Er was niet zo heel veel voor nodig om de oude haat weer aan te wakkeren. In bioscopen waren toendertijd films te zien waarin Joodse mannen met belachelijk grote neuzen en een gluiperig uiterlijk Duitse ‘arische’ maagden verkrachtten. Ook het communisme was ‘een vijand’. De communisten wilden immers dat iedereen gelijk zou worden. De nationaal-socialisten hadden juist één leider die boven alle anderen stond en bovendien waren ze fel tegen een democratie. De bolsjewieken werden door de nazi’s dus vaak als beesten afgeschilderd. Er waren zelfs anti-bolsjewistische tentoonstellingen. Tja, en dan de symbolen. Het hakenkruis was een symbool dat je in bijna alle Duitse propaganda terug kon vinden. ‘De spin’ was een belangrijk onderdeel bij de propaganda. Als Hitler ergens ging spreken, was de hele zaal versierd met vlaggen met dit teken, en geen poster vertoonde niet het zwart rood en wit. Verheerlijking van de leider was ook een veel voorkomend verschijnsel. Hitler werd afgebeeld als een soort god: sterk, gezag uistralend, lang en boven iedereen verheven. Afbeeldingen waar hij grote groepen mensen toespreekt in een ruimte versierd met zijn vlaggen, afbeeldingen van hemzelf in uniform en altijd een hakenkruis op zijn arm. De afbeeldingen moesten laten zien dat Hitler een krachtige leider was, met wie je makkelijk een oorlog kon winnen en die alles beter zou maken. En dan nu dezelfde criteria voor het communistische Rusland. De punten die de Russische propaganda behandelde waren de volgende: - de tsaren zijn decadent, de bolsjewieken zijn goed - de fascisten zijn beesten - alle arbeiders moeten samenkomen zodat een sterke staat gevormd kon worden - de economie en industrie zullen verbeteren onder de leiding van het communisme
tijdens de tweede wereldoorlog begon men overigens juist weer propaganda te voeren voor de tsaren, Kreten als: ‘moge het voorbeeld van onze voorvaderen u inspireren in deze oorlog’ doken steeds meer op. Dit kwam omdat de Russen zo terugriepen op een groot en roemrijk verleden. De tsaren die slagen hadden gewonnen werden nu vereerd als helden. Teksten die voorkwamen bij de propaganda van de communisten waren: - volg het voorbeeld van deze arbeider (als onderschrift bij illustraties) - bij de proletarische tegenaanval zullen de fascischtische beesten worden verslagen
De communisten waren sterk tegen de fascisten vanwege hun ideologie. Dat betekende overigens niet dat de SU ook tegen Duitsland was: Stalin zei zelf: ‘ Het zou echter belachelijk zijn de Hitler-kliek met het Duitse volk, de Duitse staat te vereenzelvigen. De geschiedenis leert dat de Hitlers komen en gaan, maar het Duitse volk, de Duitse staat blijft.' Dit kan best als een vreemde uitspraak worden beschouwd voor een man die zelf ook een totalitaire staat voert. Maar in de SU was er meer sprake van een soort verborgen totalitaire staat; men was immers communistisch en iedereen hoort dan gelijk te zijn. Ondertussen had Stalin de touwtjes echter stak in handen. Via de instelling: de Staatsonderneming voor publiciteit, werd er een flinke censuur uitgeoefend op de media en literatuur. Een andere ‘vijand’ van de communisten waren de kapitalisten en het oude Tsarenrijk. Ze lieten dit zien door posters waarop te zien was hoe de SU er vóór de communisten had uitgezien en hoe erna. Het gebruik van symbolen, zoals de sikkel en hamer, kwam bij de communisten regelmatig voor maar niet op elke poster. Wel kwamen fabrieken, rokende schoorstenen, burgers die onder het communisme veranderen in sterke kerels die inspraak hebben zeer veel terug in illustraties. Symbolen hadden het doel om de mensen meer een eenheid te maken; tijdens toespraken en dergelijke werden deze symbolen gebruikt om een gevoel van eenheid te bereiken en te laten zien wie de macht had. Ook Stalin werd sterk verheerlijkt, evenals Lenin voor hem. Standbeelden werden opgericht, foto’s met juichende menigten, op schilderijen hadden zij een sterke uitstraling, en ga zo maar door. Er werden zelfs plaatsen naar de communistische leiders genoemd. Deze zelfverheerlijking heeft bijgedragen aan een groot deel van de populariteit van Lenin en Stalin, het leek hierdoor alsof zij in staat waren alles ten goede te veranderen. Stap 4. Probeer de overeenkomsten en de verschillen te verklaren
Laten we eerst even op een rijtje zetten wat de verschillen en overeenkomsten zijn. De overeenkomsten: - bij beide partijen werd er propaganda gemaakt voor het eigen vaderland en werd de nadruk gelegd op eenwording - zelfverheerlijking van de leiders kwam aan beide kanten voor - er werd propaganda gemaakt tegen partijen die het niet eens waren met de gevestigde politiek - er werd bij beiden gebruik gemaakt van symbolen
De verschillen: - Bij de nationaal-socialisten waren de onderwerpen: antisemitisme, de leider, het nationalisme en het winnen van de oorlog de belangrijkste onderwerpen. In de SU propageerde men vooral de verandering in industrie na de komst van de communisten, dus dat alles beter was geworden door toedoen van het communisme. - Het gebruik van symbolen was bij de nationaal-socialisten veel heviger dan bij de communisten - Bij de communisten in de SU werd er meer gebruik gemaakt van afbeeldingen dan van teksten, omdat veel mensen analfabetisten waren. In Duistland was dit niet het geval. - Hitler gebruikte het Duitse ‘arische’ ras als punt van veel propaganda, terwijl Stalin het niet over een bepaald ras, maar over een geheel land had De verklaring voor de overeenkomsten en verschillen is uiteraard in de geschiedenis van de beide landen te vinden. Het eerste grote verschil tussen de twee landen was, dat ze in de eerste wereldoorlog aan verschillende zijden hadden gevochten. Gevolg hiervan was dat Duitsland zeer streng gestraft werd in het Verdrag van Versailles, en dat Rusland er heel wat genadiger vanaf kwam. Wel ging het in beide landen na de eerste wereldoorlog economisch zeer slecht. Op die manier was het voor Hitler en Lenin veel makkelijker om de macht over te nemen. Als mensen ontevreden zijn, zijn ze zeer makkelijk te beïnvloeden. Het tweede grote verschil was dat in Rusland het communisme de overhand kreeg, en in Duitsland het nationaal-socialisme, twee totaal verschillende ideologieën. De overeenkomsten tussen de propaganda zijn volgens mij dan ook als volgt te verklaren: In Duitsland had Hitler al snel in de gaten dat dit land alleen maar machtig kon worden als zij als land en volk zouden samenwerken. Na de oorlog werd dit gevoel makkelijk versterkt omdat men het economisch gezien slecht had. Om je eigen levensstandaard te verbeteren zijn mensen al snel bereid om samen te werken. In Rusland had het communisme hier invloed op. Het communisme stond voor eenwording van de staat, en eenwording van het volk. Alleen door eenwording zou de klassenstaat kunnen verdwijnen, iets wat deels werd bewezen door de revolutie in 1917. Het Russische volk had doorgekregen dat je alleen wat kunt bereiken als je daar samen voor vecht. De verklaring tussen de overeenkomst op het eerst genoemde punt van propaganda was gewoon het verkrijgen van meer macht door een groter ‘leger’ samen te stellen. Beide partijen vochten tegen een vijand. Bovendien is een groep mensen die het eens is veel makkelijker te regeren dan mensen die verschillende meningen hebben. De zelfverheerlijking van de leiders was nodig om het volk te laten geloven dat deze mensen ze ook echt naar de overwinning konden leiden. Hitler werd echt vereerd als een soort god. Deze vorm van propaganda was natuurlijk voornamelijk van belang voor de leiders. Als zij goed voorgesteld werden zou het volk meer vertrouwen in hen hebben en eerder doen wat zij vroegen. Lenin, Stalin en Hitler wilden alledrie de macht in handen houden en pasten zelfverheerlijking met dat doel toe. Als je een bepaalde ideologie aan hangt, is het vrij logisch dat er ergens anders partijen zijn die het met de ideeën niet eens zijn. Deze partijen kunnen de eenheid van een land, volk of groep in gevaar brengen, en juist die eenheid was zo nodig. Door anderen als ‘de vijand’ af te schilderen, werd er weinig ruimte gelaten voor andere politieke meningen. Door andere partijen als vijanden af te schilderen, komt je eigen partij beter naar voren. Als je veel stemmen wil krijgen, zul je je toch zo gunstig mogelijk voor moeten doen, en andere partijen worden dan afgekraakt. Als er verschillende ideeën in een land spelen, krijg je al snel het verschijnsel dat mensen tegen over elkaar komen te staan, wat het groepsgevoel weer afzwakt. De verschillen in propaganda kunnen als volgt te verklaren zijn: Hitler wilde echt de wereldmacht hebben en had zelf een uitgesproken afkeer van het Joodse volk. De man leed volgens mij aan een soort grootheidswaanzin, en wilde de absolute macht hebben. Daarom propageerde hij dingen als antisemitisme. Bovendien willen mensen altijd een schuldige aan kunnen wijzen voor de problemen en verbittering die Duitsland over had gehouden aan het verdrag van Versailles, en Hitler reikte de mensen de Joden aan. In de Sovjetunie werd vooral voor het communisme gestreden. In Duitsland was er duidelijk een verbetering merkbaar nadat Hitler de macht had over genomen, en men geloofde dan ook sneller in zijn standpunten. In de Sovjetunie liet dit echter op zich wachten. Het volk zou daarom wel eens van het communisme af kunnen dwalen. Om dit te voorkomen werd er veel propaganda gemaakt dat de Sovjetunie wel degelijk beter was dan het oude Rusland. De industrie was belangrijk omdat dit Rusland tot een groot land zou maken. De Sovjetunie zocht geen zondebok voor aangedaan onrecht, maar vocht gewoon voor een nieuwe politieke overtuiging. Hitler kon zichzelf en zijn ideeën propageren omdat dit paste bij zijn ideologie. In Rusland echter kon dit niet volgens de communistische opvattingen; er mocht immers eigenlijk geen echte leider meer aanwezig zijn. Mensen moesten wel sympathie hebben voor een leider, maar zij zouden niet snel voor alleen een leider vechten; daar moesten andere redenen voor aanwezig zijn. Hitler kon trouw aan hemzelf propageren, in de Sovjetunie werd trouw aan het land en aan het communisme gevraagd. Hier deed het er verder ook niet toe van wat voor soort ‘ras’ je was, als je maar communist was. Hitler wilde een nieuw ras oprichten dat de wereld zou regeren, de Sovjetunie wilde een wereld met een andere manier van denken, zij waren meer uit op het bekeren van groepen dan om het uitroeien ervan. Dan de symbolen. Het hakenkruis in Duitsland was eigenlijk het teken van Hitler. Hij gebruikte dit handig om indruk te maken op mensen. In de Sovjetunie konden de symbolen zoals al uitgelegd niet staan voor de leiders. Voor hen was het belangrijker om goede resultaten te laten zien dan door vertoon van symbolen indruk te maken. Het hakenkruis was ook echt het machtsteken van de nationaal-socialisten. De communisten streefden naar een soort machtloze maatschappij. Het gebruik van symbolen zal meer zijn voorgekomen tijdens de revolutie en om op te roepen te vechten. Daarna werd dit minder belangrijk. Duitsland bleef echter steeds in staat van oorlog tegen praktisch alle andere volken. Rusland had niet zulke grote waanideeën als Duitsland; zij hielen het een beetje binnen eigen land. Het gebruik van symbolen was daar minder nodig om mensen te overtuigen. Het verschil in gebruik van teksten is al verklaard: in Rusland waren er veel analfabetisten. Als mensen niet kunnen lezen is het slimmer om propaganda te voeren via platen en illustraties. Duitsland had geen last van dit probleem en kon dus meer gebruik maken van geschreven tekst. Ik denk dat ik hiermee de overeenkomsten en verschillen en propaganda voldoende heb verklaard.
Vergelijking van twee bronnen Als een soort van eindopdracht heb ik twee bronnen uit het basisboek geanalyseerd. De bronnen zijn dossierbron 9 en dossierbron 2, die in de bijlage staan afgebeeld. Nummer 2 is een poster uit 1919, uit Rusland. De tekst zegt: ‘het oude en het nieuwe – waar de Russen vroeger voor vochten en waar ze nu voor vechten’. Dossierbron 9 is een Duitse poster uit 1938. Bij het analyseren van de bronnen heb ik me de volgende vragen gesteld: a. Wanneer en door wie is deze afbeelding gemaakt. We starten even bij bron 2. Zoals gezegd is deze afbeelding in 1919 gemaakt, door D. Moop. Hij was waarschijnlijk vaderlandslievend en erg voor het nieuwe regime. In 1919 had Rusland net een oorlog en een revolutie achter de rug die van dit land de Sovjetunie maakte. In 1919 werd het vredesverdrag van Versailles officieel door Duitsland geaccepteerd, en onder andere Rusland had nieuwe gebieden gewonnen. Veel veranderde er echter niet voor de meeste inwoners. In 1919 was de Sovjetunie een ‘democratie’, maar veel was er echter niet veranderd. Het land had alleen een andere leider gekregen en het volk moest geloven dat er echt vooruitgang was dankzij deze persoon. Met deze wetenschap heb ik de bron verder beoordeeld. b. Wat wordt er precies afgebeeld? (personen, dieren, voorwerpen, symbolen?) Op de poster zie je aan de linkerkant het Rusland onder het oude regime van Tsaar Nicolas II. De Tsaar en kerk is hier afgebeeld als de machthebbende partij die alleen maar misbruik maken van de hele situatie, en die het gewone volk geld aftroggelt. Links van de troon zie je het uitgemergelde volk klappen en juichen, maar onder bedreiging van de politie aan de rechterkant van de troon. Het leger vooraan ziet er niet bepaald sterk uit, en het landschap is zeer kaal. Op de achtergrond zijn galgen zichtbaar. Op de rechterkant van de poster is de Sovjetunie afgebeeld. De troon heeft plaatsgemaakt voor rokende fabrieken, het volk ziet er nu sterk en gezond uit en vecht mee met het leger, en het landschap ziet er welvarend uit. Op de borst van een van de soldaten is een ster afgebeeld en er is een rode vlag op de achtergrond waarneembaar. c. Over welk onderdeel van de samenleving of welk aspect van de ideologie gaat deze afbeelding? Deze vraag heb ik eigenlijk al een beetje beantwoord bij vraag één. De poster laat het verschil tussen het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ Rusland zien, in het voordeel van het ‘nieuwe’. Het moedigt de mensen aan samen te vechten voor hun land en afstand te nemen van het oude tsarenrijk. d. Welke boodschap draagt de afbeelding hierover uit? (Let hierbij ook op de bijschriften) Simpelweg dat het nieuwe regime beter is dan het oude. e. Van welke kunstzinnige middelen (tekenstijl, collage enz.) maakt de maker van de afbeelding gebruik? De maker heeft de poster in een soort stripfiguurachtige stijl getekend. Hij heeft links op de poster het volk achteraan geplaatst, maar op de rechterkant staat het volk vooraan, wat aangeeft dat het volk in het nieuwe Rusland belangrijker is dan in het oude. f. Voor wie is de boodschap bedoeld? Voor het Russische volk
Nu is het de beurt aan bron 9
a. Wanneer en door wie is deze afbeelding gemaakt? De poster stamt uit 1938, door wie hij is gemaakt is onbekend. Aannemelijk is wel dat het een vaderlandslievend persoon was die het eens was met Hitlers ideeën. In 1938 heeft Hitler in Duitsland de touwtjes al stevig in handen. Vanaf 1933 al moest iedere Duitser zich al volledig in dienst stellen van de nieuwe machthebbers. Duitsland was dus tegen 1938 aardig volgepompt met Hitlers ideeën. b. Wat wordt er precies afgebeeld (personen, dieren, voorwerpen, symbolen)? Op de afbeelding is Adolf Hitler in een vrij strenge houding te zien. Hij is in uniform, en op zijn arm staat een hakenkruis afgebeeld. Er staat verder niemand anders op de poster. Onder aan de poster staat de tekst: Ein Volk, ein Reich, ein Führer. c. Over welk onderdeel van de samenleving of welk aspect van de ideologie gaat deze afbeelding? Nationalisme en trouw aan de leider staan in deze poster centraal. d. Welke boodschap draagt de afbeelding hierover uit? (let hierbij ook op de bijschriften) Het bijschrift spreekt volgens mij al voor zich. De bedoeling van deze poster is een eenheidsgevoel uit te dragen: één volk, één rijk en één leider, kortom eenheid is waar deze poster duidelijk op hamert. Hitler is nogal streng afgebeeld om te laten zien dat hij het land naar de overwinning kan leiden en hij niet met zich laat spotten. De poster is dus ook bedoeld meer verering voor de leider op te wekken en laten zien dat hij de enige is die alles mogelijk kan maken. e. Van welke kunstzinnige middelen (tekenstijl, collage, enz.) maakt de maker van de afbeelding gebruik? De maker heeft Hitler ‘mooier’ gemaakt dan hij is. Hij heeft de ogen sprekender gemaakt, en bovendien lijkt het alsof Hitler vrij lang is, terwijl dit in werkelijkheid redelijk mee valt. Door een zwarte achtergrond te gebruiken komt Hitler veel duidelijker uit dan dat er nog andere personen bij zouden staan. De poster is ongeveer naar het leven geschilderd, wat inhoud dat er geen gebruik wordt gemaakt van een soort cartoon stijl, maar meer ‘real life’. De zijkant valt in de schaduw, zodat Hitlers gezicht in een soort lichtstraal gevangen zit. f. Voor wie is de boodschap bedoeld? Eigenlijk is deze poster voor alle landen en volken bedoelt; maar vooral voor het Duitse, arische ras. Door deze boodschap hadden zij het idee dat ze wel zouden kunnen winnen door een eenheid te vormen en trouw aan Hitler te zijn. Zij hadden immer ingegoten gekregen dat het verdrag van Versailles niet eerlijk was en de regeringen vaak corrupt waren. Alleen door toedoen van het volk zou dit verholpen kunnen worden. Het feit dat het verdrag inderdaad niet eerlijk was opgesteld en Duitsland ernstig benadeeld was, zal mee hebben geholpen aan de geloofwaardigheid van de propaganda. In Rusland verbeterde er niet veel, wat waarschijnlijk een negatief effect zal hebben gehad op de propaganda; wat werd gezegd was immers niet van toepassing op het grootste deel van de bevolking. Nawoord
Ik had eerlijk gezegd erg weinig zin om dit werkstuk te maken. Geschiedenis interesseert me over het algemeen erg veel, maar dit onderwerp leek me gewoon niet veelbelovend. Tijdens het lezen van verschillende bronnen begon ik echter te beseffen dat de propaganda enorm veel invloed moet hebben gehad op de toenmalige bevolking. Als er geen propaganda was geweest, was het moeilijk geworden om ideeën op zo’n grote schaal te verspreiden. Ook vind ik het vrij beangstigend te weten dat je je voor bepaalde dingen gewoon niet af kan sluiten, dat je beïnvloed wordt of je dat nou wil of niet. Verder was het grappig dat je op een gegeven moment heel makkelijk het doel van de propaganda uit de posters kon halen en zo kan afleiden van welke partij deze poster of andere bron was. Na het maken van dit werkstuk kan ik me beter voorstellen waarom zoveel mensen zich bij de verschillende partijen hebben aangesloten. Het is natuurlijk onvergetelijk wat er onder de totalitaire besturen gebeurd is, maar eerlijk gezegd weet ik niet of ik, als ik destijds geleefd had, had kunnen zeggen: wat hier staat klopt niet. Als je op een gegeven moment een bepaald idee hebt is het heel moeilijk om dat los te laten. Kijk alleen al naar de reclame van tegenwoordig, veel mensen proberen aan een ideaalbeeld te voldoen dat ze wordt voorgeschreven door bedrijven en andere instellingen die er op hameren dat je alleen op een bepaalde manier succes kan hebben. En ik vraag me af hoeveel mensen beseffen dat ze in feite voorschriften en ideeën opvolgen die helemaal niet van henzelf komen maar van een onbekende afzender. Ten slotte kwam ik laatst de tekst van een liedje tegen dat ik wel van toepassing vond op dit werkstuk. Het geeft aan waarom mensen zich zo gemakkelijk laten beïnvloeden en hoe de politiek daarin meespeelt. Deze tekst dus als afsluiting van dit werkstuk. Stel uzelf een ruimte vol juichende mensen voor die worden toegesproken door een dictator. En dan één man die dit gedrag van een afstand gadeslaat: ‘ One always picks the easy fight, one praises fools, one murders light. One shifts, from left to right. Politics, the art of the possible…’