De Gouden Eeuw

INHOUDSOPGAVE Inleiding
Hoofdstuk 1, Wanneer speelde de Gouden eeuw zich af? Hoofdstuk 2, Wie speelde een belangrijke rol in de Gouden eeuw? Hoofdstuk 3, Waar speelde de Gouden eeuw zich af? Hoofdstuk 4, Waarom noemt men de Gouden eeuw de Gouden eeuw
Hoofdstuk 5 Wat gebeurde er allemaal in de Gouden Eeuw?(onderdeel VOC en WIC toepassing) Conclusie
Bronvermelding INLEIDING De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De naam voor deze periode ontstond pas in de 19de eeuw toen men terugdacht aan de gouden tijden van rijkdom waarin alles beter leek. Hoe welvarend ons land in de 17de eeuw was, is tegenwoordig te zien op straat en in musea. Amsterdam, toen een grote wereldhandelsstad, is nu beroemd om de binnenstad met oude grachten en huizen uit die gouden tijd. In het centrum van oude steden staan huizen, kantoren en kerken die in de Gouden Eeuw zijn gebouwd. Kijk maar eens naar gevelstenen van oude gebouwen, waarop het bouwjaar staat vermeld. In musea vind je mooie schilderijen die ook hun oorsprong in de gouden eeuw vonden. De rijkdom en macht in de Nederlanden moesten keer op keer worden verdedigd in bloedige oorlogen. De Tachtigjarige Oorlog (Opstand) met Spanje eindigde pas in 1648. Daarna woedden in dezelfde eeuw oorlogen met Engeland en Frankrijk. De 17de eeuw noemen we in Nederland de Gouden Eeuw, omdat ons land in deze periode een van de rijkste en machtigste landen was. Dit kwam met name door de snel groeiende handel. De VOC opgericht in 1602, was de grootste handels- en transportonderneming ter wereld. Door de groeiende welvaart kwam ook de cultuur tot grote bloei. Veel schilders die werkzaam waren in de Gouden Eeuw zijn tegenwoordig wereldberoemd, onder wie Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer en Jan Steen. WANNEER SPEELDE DE GOUDEN EEUW ZICH AF? De Gouden eeuw speelde zich af in de zeventiende eeuw, van 1600 tot 1700.
WIE SPEELDE EEN BELANGRIJKE ROL IN DE GOUDEN EEUW? Naast de vele beroemdheden uit de gouden eeuw, was er natuurlijk ook het gewone volk. Dat was verdeeld over verschillende standen die hieronder te zien zijn in de bevolkingspiramide. Het begon met de allerrijksten, de regenten en de geestelijken. De geestelijken omdat ze veel invloed hadden vanwege hun rang in de stad en omdat ze “overal raad op wisten.” De regenten stonden zo hoog omdat ze de beslissingen namen en dus ook heel belangrijk waren.Regenten waren tevens vaak van adel en waren grootgrondbezitters. Daarna kwam de gegoede burgerij, daartoe behoorden ook schilders en wetenschappers. In die tijd was er veel vraag naar schilderijen en wetenschap omdat er genoeg geld was, en veel rijken in de Republiek het zich dus konden veroorloven. In die tijd bloeide dus ook de wetenschap en de schilderkunst en met hen ontstonden grote namen zoals Rembrandt, Jan Steen en ook Anthony van Leeuwenhoek. De gegoede burgerij had niet zoals de regenten veel politieke macht, geen macht eigenlijk, ze konden alleen maar macht verkrijgen als ze titels kochten. Na de gegoede burgerij kwam de middengroep. Hiertoe behoorden de ambachtslieden en de kleine handelaars. Daarna kwamen de armen, hiertoe behoorden o.a. sjouwers, soldaten en matrozen, ondanks dat ze arm waren hadden ze wel werk. Wat niet of nauwelijks gezegd kan worden van de 5e en laatste groep. Tot deze allerlaatste behoorden de prostituees en de bedelaars. Zij waren eigenlijk zo laag in rang dat iedereen op ze neer keek. Zo zie je ook dat niet iedereen het goed had, aan de gouden eeuw zat ook een slechte kant en voor veel mensen was ze helemaal niet zo welvarend. WAAR SPEELDE DE GOUDEN EEUW ZICH AF? De Gouden eeuw speelde zich natuurlijk in de eerste plaats af in de Republiek der zeven verenigde Nederlanden. Daarnaast speelden ook de koloniën een grote rol. Dit waren vooral de koloniën: Spitsbergen, Nieuw Amsterdam, Curaçao, Suriname, Zuid Afrika, Ceylon en omgeving, Java(Batavia) en omgeving, Ambon, een kolonie aan de oostkust van Brazilië, en verscheidene aan de westkust van Afrika. WAAROM NOEMT MEN DE GOUDEN EEUW DE GOUDEN EEUW? In dit hoofdstuk behandelen we waarom de gouden eeuw de gouden eeuw werd, wat waren de belangrijkste gebeurtenissen uit die gouden tijd? DE AFSLUITING VAN ANTWERPEN EN DE STAPELMARKT VAN AMSTERDAM. Het begon allemaal met de afsluiting van Antwerpen, In de strijd tegen Spanje hadden de Hollanders en de Zeeuwen in 1585 de Schelde afgesloten. Amsterdam profiteerde hiervan. Er trokken ook veel kooplieden uit Antwerpen naar Amsterdam. Hierdoor had Amsterdam de kans uit te groeien tot de belangrijkste stapelmarkt van Europa, al in de zestiende eeuw haalden de Nederlanders graan uit landen aan de Oostzee. Dit graan werd naar Amsterdam gebracht en vandaar ging het naar Noordwest en Zuid-Europa In de zeventiende eeuw werd die handel verder uitgebreid. Hout ijzer, huiden teer en pek werden naar Amsterdam verscheept en daar opgeslagen in pakhuizen. Zo werd Amsterdam de stapelmarkt van Europa. DE TOL VAN DE TURKEN OMZEILEN. Vanwege de grote vraag naar specerijen moesten de ontdekkingsreizigers op pad, dit kon niet meer over de normale weg omdat de Turken erg veel tol vroegen, en daardoor steeg de prijs van specerijen in de Republiek der zeven verenigde Nederlanden. Door die hoge tol die de Turken vroegen, werden de mensen gedwongen tot ontdekkingsreizen, hierdoor ontdekte men de plaatsen waar men later specerijen vandaan ging halen.Er was vooral een grote vraag naar specerijen omdat het voedsel er lekkerder door werd en omdat het voedsel langer goed bleef. Nederland dreef zulke goede handel dat het uiteindelijk het Monopoli in Indië kreeg.
DE SPECIALISATIE. Een andere reden van de gouden eeuw was de specialisatie. Buiten de steden werkten de meeste mensen in de landbouw, een groot deel van het graan werd goudkoop uit de Oostzeelanden gehaald. Daarom verbouwden veel boeren uit de republiek producten die goed bij hun grond pasten. De specialisatie zorgde voor een hogere productie en bovendien nam daardoor de handel toe. DE VISSERIJ. Er was ook een klein rolletje weggelegd voor de visserij want naast de handel en de nijverheid bracht ook de visserij veel rijkdom. Holland had een grote haringvloot en er werd jacht gemaakt op walvissen. DE NATUURLIJKE BEVOLKINGSGROEI. En natuurlijk was ook een heel belangrijke reden dat de natuurlijke bevolkingsgroei groeide en dat het sterftecijfer daalde. Want het ging goed met de economie van de Republiek veel mensen hadden werk. Mannen konden ook eerder een gezin onderhouden een trouwden op jongere leeftijd. In vergelijking met andere Europese landen was het sterftecijfer in de Republiek laag, er was voldoende gezond voedsel en de mensen konden in betere huizen wonen. In de grote steden werd zelfs regelmatig huisvuil opgehaald. De kans dat er besmettelijke ziektes uitbraken, werd daardoor kleiner. Mensen kregen weer vertrouwen in de toekomst. DE IMMIGRATIE. De immigratie was ook een belangrijke oorzaak, De immigranten waren meestal mensen die vanwege hun geloof vervolgd werden, onder hun waren veel wetenschappers en handelaren. Ze brachten kennis naar de republiek en kennis, dat is macht. De inpolderingen waren ook heel belangrijk want door de inpolderingen ontstond er meer landbouwgrond en hierdoor kwam er meer kennis en meer handel. WAT GEBEURDE ER ALLEMAAL IN DE GOUDEN EEUW? Er is veel gebeurd in de gouden eeuw, en de republiek ging in die tijd in de meest uiteenlopende zaken vooruit.
DE KOLONIËN. De republiek der zeven verenigde Nederlanden kregen bijvoorbeeld veel koloniën in bezit. Sommige door middel van een verdrag andere door middel van geweld. Zo kreeg men bijvoorbeeld Oost-Indië, West-Indië, Afrika, Spitsbergen en India in bezit. Er ontstond ook een interessante driehoekshandel tussen Nederland, West-Indië en Afrika. Zoals hiernaast op het plaatje aangegeven. West-Indië Nederland
Vanuit Nederland gingen ze naar Afrika, daar haalden ze slaven, die ze vervolgens in West-Indië weer werden geruild voor goederen, en die werden weer naar Nederland verscheept. Afrika Door de opbrengst van de handel ontstond er handelskapitalisme. Daardoor werd Amsterdam de stapelmarkt van Europa. De goederen werden er opgeslagen en verder verwerkt, daardoor bloeide ook de nijverheid op. DE VOC EN DE WIC (Dit stuk is tevens de toepassing!) De VOC heeft zeker een belangrijke rol gespeeld in de gouden eeuw, en was ook een van de redenen van de welvaart uit die tijd. De VOC is opgericht in 1602, en ontpopte zich tot een ware vloot. De VOC handelde vooral in specerijen zoals Kruidnagel, Kaneel en Nootmuskaat en werd uiteindelijk een wereldhandelaar in specerijen. De reden dat de VOC werd opgericht was dat de handel in de peper en andere specerijen al een tijdje stil lag, dit kwam doordat Portugal, die toen de voornaamste leverraar van specerijen was, steeds grotere moeite had om hun schepen veilig vanuit Azië naar Lissabon te laten varen. Daardoor kregen de Nederlanders, en dan vooral de handelaren, plannen om zelf naar het Oosten te varen, en daar zélf peper te halen. De kennis van zeeroutes hadden de Nederlanders wel, en ook geld was er genoeg. Alle routes die de Nederlanders kenden liepen langs Kaap de Goede Hoop, maar ze kozen liever voor een, denkelijk, veiligere en kortere route. De route langs het noorden. De eerste reis in 1595 mislukte, hij voer in de richting van de Karische Zee. Hier was het veel te koud, en de reis werd afgebroken. De volgende poging om langs het noorden hun doel te bereiken is wijd en zijd bekend. De overwintering op Nova Zembla. Doch, deze rijs mislukte ook, en de Nederlanders staakten hun pogingen om langs het noorden Azië te bereiken. De route langs het zuiden bracht hen meer geluk, en het waren de schepen Mauritius, Hollandia, Duyfken en Amsterdam die als eerste Azië (West-Java) bereikten, ze hadden dit in 15 maanden tijd gedaan, maar ze hadden wel met vele ontberingen zoals het alom bekende scheurbuik, te kampen gehad. Toen het succes van deze reis bewezen was zagen veel kleine handelsbedrijfjes(compagnieën) hun brood in de reizen naar Indië, maar liefst 65 schepen, verdeeld over 15 vloten vertrokken uit Nederland en 50 van hen keerden terug. De Nederlandse handel boekte veel succes, en er kwamen steeds meer kleine compagnieën bij, tot op een begeven moment Nederland de nummer 1 was op de Indiëvaart, en de Portugezen van hun plaats verstoten waren. Al die kleine compagnieën concurreerden met elkaar, en omdat er nu zoveel specerijen waren daalden de prijzen. Het beste zou zijn als al deze kleine compagnieën met elkaar zouden samenwerken, dan zou de concurrentie verdwenen zijn. Eerst waren de compagnieën tegen dit plan, iedereen wilde natuurlijk zijn eigen winst behouden. Maar het aantal kleine bedrijfjes bleef groeien, en met hun groeide ook de concurrentie, en uiteindelijk werd in 1602 de VERENIGDE OOSTINDISCHE COMPAGNIE opgericht. En op 20 maart 1602 kreeg de VOC van de Nederlandse regering het recht om als enig bedrijf handel te drijven met Indië. De oude compagnieën werden nu de verschillende afdelingen van de VOC. We noemen die afdelingen de 'kamers'. Er waren er zes. Amsterdam, Zeeland, Rotterdam, Delft, Hoorn en Enkhuizen. Elk van deze kamers hadden eigen vertegenwoordigers, die samen de Heren Zeventien, XVII, genoemd werden. Maar als je de leiders van de kamers optelt kom je op 16 uit, 8 van Amsterdam, 4 van Middelburg en van de rest maar 1. Dit is oneerlijk want het is een even getal en de helft ervan was van Amsterdam, dus als er gestemd werd had Amsterdam altijd al de helft van de stemmen. Daarom werd er besloten om nog een man toe te laten, een man uit een van de andere kamers, elk jaar uit een andere kamer, dan weer uit Delft, en het jaar erna misschien wel uit Hoorn. (Leuk Feitje: De heren XVII mochten een eigen leger hebben en eigen munten maken en uitgeven, iets wat normaal alleen de koningen mochten.) De Heren XVII Er was iets heel speciaals aan de VOC, iets waarmee het al ver op zijn tijd vooruit liep, namelijk dat je toen al aandelen kon kopen. Het werd verhandeld op de beurs in Amsterdam en iedereen, jong of oud, arm of rijk, mocht een stukje van de VOC kopen. Maar de mensen die aandelen kochten wilden graag weten hoe het met de zaken van de VOC stond, en dat wilden de directeuren meestal niet graag zeggen, vooral omdat ze, als de VOC winst maakte de aandeelhouders meestal niets kregen. De beurs in Amsterdam
En nu een kleiner stukje over de WIC: De West-Indische Compagnie (WIC) werd in het jaar 1621 opgericht, na afloop van het Twaalfjarig Bestand in de oorlog met Spanje. De WIC had veel kantoren ze lagen o.a. in Amsterdam, Middelburg, Rotterdam, Hoorn en Groningen. De WIC had zijn aandacht op drie zaken gericht. Ten eerste de Afrikaanse slaven- en goudhandel. Ten tweede de handel in Braziliaanse suiker. De slaven werden in Amerika verkocht en met het geld dat zij opbrachten werden goederen gekocht en dan pas keerde men naar Nederland terug. Als laatste verdiende men veel geld met de verovering van
Spaanse schepen. Een voorbeeld hiervan is de Zilvervloot. Piet Heyn voerde het commando over een vloot van de WIC. Hij veroverde in 1628 nabij Cuba een aantal Spaanse schepen. Deze waren geladen met zilver en kostbaarheden uit Mexico en Peru op weg naar Spanje. Na de vrede met Spanje in 1648 moesten dergelijke praktijken worden gestaakt. De slavenhandel en de export van Surinaamse suiker werden de voornaamste inkomstenbronnen. In 1792 werd de WIC opgeheven. Een schat gestolen uit een buitgemaakt Spaans schip DE GROEIENDE BEVOLKINGSGROEI. De groeiende bevolkingsgroei speelde natuurlijk ook een belangrijke rol, deze bestond uit twee delen de natuurlijke bevolkingsgroei en de immigratie. Om maar met de immigratie te beginnen. De immigranten waren vooral oorlogsvluchtelingen, economische vluchtelingen en politieke vluchtelingen. De grote groep politieke vluchtelingen bestond vooral uit Calvinisten (uit Zuid-Nederland) Joden en Hugenoten. (Joden en Katholieken werden gediscrimineerd door speciale wetten.) De Natuurlijke bevolkingsgroei groeide omdat het sterftecijfer daalde en het geboortecijfer steeg. Dit was als gevolg van de welvaart, (mensen trouwden hierdoor eerder en kregen meer kinderen) betere huizen, betere hygiëne. (omdat het huisvuil werd opgehaald braken er minder besmettelijke ziekten uit.) DE POLITIEKE STRUCTUUR Ten slotte speelde de Politiek ook nog eens een belangrijke rol in de gouden eeuw. De Republiek had een heel speciale politieke structuur, het was namelijk heel ongewoon als er in die tijd niet één belangrijk persoon aan de macht was. In de gewesten van de Republiek waren de Gewestelijke Staten het hoogste bestuur. Hierin zaten de bestuurders van de steden en van het platteland. (regenten en edelen). Ze verdeelden vaak onderling de baantjes, elk gewest regelde zijn eigen wetgeving, rechtspraak, belastingen, maten en gewichten. Toch regelden ze niet alles zelf, de zeven gewesten stuurden afgevaardigden naar de Staten-Generaal in Den Haag. Zij bespraken de buitenlandse politiek, oorlog en vrede en de financiële toestand. Het gewest Holland had de meeste macht Staten-Generaal. De Staten-Generaal bestuurden ook de Generaliteitslanden, (Limburg en Brabant). Dit waren gebieden die de Republiek veroverd had op Spanje. De Generaliteitslanden hadden geen eigen bestuur en mochten geen afgevaardigden naar de Staten-Generaal sturen. In de republiek waren er twee personen die veel macht hadden. De hoogste ambtenaar van het gewest Holland was een machtige man. Hij was de raadspensionaris (nu minister van buitenlandse zaken). Naast de raadspensionaris was ook de Stadhouder een belangrijke persoon, hij was namelijk de opperbevelhebber van leger en vloot. De stadhouders werden benoemd door de Staten-Generaal. Maar door verscheidene conflicten, die vooral veroorzaakt werden door de Stadhouders, want zij wilden namelijk van de Republiek een koninkrijk maken. Daarom besloten de regenten na de dood van Willem II geen stadhouder meer te benoemen. CONCLUSIE Nu wij dit gemaakt hebben begrijpen wij pas goed wat de Gouden eeuw wás. Het was een tijd vol rijkdom en macht, maar het kende ook zijn keerzijde. De uitvindingen en schilderijen uit de gouden eeuw spreken nu nog tot ieders verbeelding. De gebeurtenissen uit de gouden eeuw, weerspiegelen nu nog in onze samenleving, denk maar aan de bouwkunst, de uitvindingen zoals de microscoop, en de vele schrijvers die zich hebben laten inspireren door de gebeurtenissen uit die tijd. De vele specerijen die we hebben zijn hierheen gehaald door de scheepvaartmaatschappijen zoals de VOC en de WIC. Maar ook de slavernij vindt zijn oorsprong in de Gouden eeuw, toen verhandelde de WIC hen voor goederen in West-Indië. Al met al heeft de gouden eeuw heel veel gevolgen gehad voor Nederland, en ook voor haar koloniën wereldwijd. Sommige dingen waren goed en daar plukken wij nu nog steeds de vruchten van, anderen gevolgen hebben nog steeds een negatieve invloed op vandaag de dag.
BRONVERMELDING Literatuurlijst: Bulthuis, Hans e.a. Memo Geschiedenis voor de Basisvorming, Malmberg, Den Bosch 1999
Aantekeningen m.b.v Mevr. Beaumont. Internetpagina’s
www.digitalejuf.nl
www.cultuurwijs.nl
www.goudeneeuw.nl