1e wereldoorlog

Vraagstelling

1. Wat zijn naar jouw mening de oorzaken voor het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog?

2. Had de Eerste Wereldoorlog voorkomen kunnen worden en zie zijn volgens jou de hoofdverantwoordelijken voor het uitbreken van dit conflict? Je mening moet je beargumenteren door middel van het lesmateriaal en een eigen bronnenonderzoek.

Vraag 1

In de periode voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was het al lange tijd onrustig in Europa. Het rommelde tussen de grote mogendheden. Enkele oorzaken hiervan waren:

· Frankrijk zinde op wraak na de vernederende nederlaag in de Frans-Duitse oorlog (1870-1871). Het wilde de verloren gebieden de Elzas en Lotharingen terug.

· Er was al enige tijd een bewapeningswedloop aan de gang tussen de grote naties, die elkaar de ogen probeerden uit te steken met sterke legers en moderne wapens, en die tevens klaar wilden zijn voor een eventuele oorlog.
· Het nationalisme stak steeds meer de kop op. Dit zorgde voor instabiliteit in vooral de grote dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije. Dit land bestond immers uit vele gebieden waarin vele verschillende volkeren leefden. Het pan-Slavisme, een beweging die alle Slavische volkeren behalve de Russen in een land wilde verenigen, kreeg steeds meer aanhangers. De moordenaar van Franz Ferdinand was een lid van de pan-Slavistische Servische beweging De Zware Hand. Ook wilden de Tsjechen een eigen staat.
· Duitsland voerde al enige tijd een nogal agressieve expansieve politiek. De Duitse keizer wilde graag koloniën verwerven, maar die waren reeds verdeeld onder de traditionele koloniale machten Frankrijk, Engeland en Nederland. Hij liet een enorme vloot bouwen, waardoor Engeland zijn maritieme overmacht bedreigd zag.

De grote mogendheden vertrouwden elkaar niet, hetgeen resulteerde in het ontstaan van allianties tussen landen die elkaar als geestverwanten beschouwden. Enerzijds was er de Triple Entente, die bestond uit:
Frankrijk De oude erfvijand van Duitsland. Toen het de dreiging van Duitsland te groot vond worden ging het een bondgenootschap aan met
Engeland hoewel dat eigenlijk vast wilde houden aan de populaire politiek van de “splendid isolation”, met andere woorden: het wilde zich afzijdig houden van een eventueel conflict. Later sloot, op aandringen van Frankrijk, ook
Rusland zich aan. Het stond van binnenuit onder druk: als de Baltische politiek wéér zou mislukken dreigde een revolutie, en de Russen vreesden dat Duitsland hen voor zou zijn en de Baltische staten in zou nemen.

En anderzijds was er de Triple Alliantie, die bestond uit
Duitsland De agressieve en ambitieuze erfvijand van Frankrijk. Duitsland zag de oorlog als een middel om de dominante macht van Europa te worden.
Oostenrijk- Vreesde verzwakking van het eigen land en wilde zich van sterke
Hongarije bongenoten verzekeren. Die verzwakking zou komen door de afscheidingsdrang van de Tsjechen en de panslavisten.
Italië Werd door Duitsland bij de Alliantie betrokken om Frankrijk in een isolement te drijven.

Op 28 juni 1914 werd de Oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand in Sarajevo vermoord door de panslavist Gavrilo Princip. Oostenrijk zag zijn kans schoon om het lastige buurland Servië

aan te pakken en verklaarde het de oorlog. Servië vroeg Rusland om hulp, waarop Rusland zijn troepen gedeeltelijk mobiliseerde. Duitsland, dat onwrikbare trouw aan zijn bondgenoot Oostenrijk-Hongarije had gezworen stelde een ultimatum aan Rusland en Frankrijk waarin het eiste dat Rusland de mobilisatie van zijn troepen zou stoppen én dat Frankrijk zich buiten een eventueel conflict zou houden. Rusland en Frankrijk weigerden, waarop Duitsland hen de oorlog verklaarde. Het Duitse leger trok het neutrale België binnen om Frankrijk in te sluiten, waardoor Engeland, dat beloofd had de Belgische neutraliteit te waarborgen, tot actie gedwongen werd. Zo was bijna heel Europa in oorlog. Toen Turkije en Bulgarije zich later ook nog bij de centralen aansloten was echt iedereen in Europa bij de oorlog betrokken, behalve het neutrale Nederland, Spanje en Scandinavië. Italië voegde zich later nog bij de geallieerden.

Vraag 2

Het imperialisme is in het algemeen de grote schuldige aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Verondersteld kan worden dat vele internationale conflicten in de geschiedenis veroorzaakt zijn door de drang tot het onderwerpen van andere volkeren en het stichten van een groot rijk van sterke mogendheden. De vele Engels-Nederlandse oorlogen bijvoorbeeld kwamen deels voort uit twisten over wie een bepaald gebied “mocht hebben”. In het geval van de Eerste Wereldoorlog was het Duitsland dat zich in zijn territoriale groei belemmerd zag door de gevestigde imperia van Frankrijk en Engeland. Doordat deze twee landen bijna de hele wereld al hadden “verdeeld” bleef er voor de Duitsers weinig tot niets meer over. Frankrijk en Engeland, Engeland in het bijzonder, meenden dat hun handelsbelangen werden bedreigd door de Duitsers, want zij vreesden dat Duitsland zich zou ontpoppen tot dé dominante koloniale macht.
In Oostenrijk-Hongarije deed zich een ander probleem voor: een gevestigd imperium werd aan het wankelen gebracht doordat meerdere volkeren hun eigen identiteit en natie (terug) wilden.
Dit nationalisme was in een extreme vorm - het pan-Slavisme - ook een boosdoener. In plaats van alleen een volk, in dit geval het Servische, in een land te willen verenigen, wilden de panslavisten het gehele Slavische ras in een land onderbrengen. Hieruit vloeide de moord op Franz Ferdinand voort. Franz Ferdinand was immers troonopvolger van het rijk dat hun ideaal in de weg stond.
Tussen het imperialisme en het nationalisme ligt een duidelijk verband: het nationalisme staat immers ook soms voor het zich superieur aan andere volkeren voelen van een volk. Het imperialisme is ook op deze gedachte gebaseerd, want het volk dat het imperium heeft opgezet en beheerst zal zich niet gelijk stellen met andere volkeren. In Australië werden de Aboriginals zelfs kort geleden nog als minderwaardige schepsels gezien. De nazi’s meenden zelfs een heel ras te moeten vernietigen om hun eigen ras te beschermen voor vermenging me Joods bloed, de Joden waren immers “Untermenschen”. Het nationalisme is natuurlijk en gelukkig lang niet altijd zo racistisch en zelfverheerlijkend getint. In de meeste gevallen gaat het om een onderdrukt volk dat een eigen natie wil vormen, zonder het juk van buitenlandse overheersers.
Door het denken van keizer Wilhelm II, die meende dat een Europese oorlog onafwendbaar was omdat zijn land moest uitbreiden, werd de situatie er niet veiliger op, hetgeen mij brengt op een volgend punt: de familieopvolging in monarchieën als de Duitse in de periode tot en met de Eerste Wereldoorlog heeft geleid tot onbekwame leiders. Dit absolutistische systeem had allang vervangen moeten worden door een parlementaire democratie, waarin de keizer best formeel staatshoofd zou kunnen blijven. Maar het idee dat iemand zijn macht dankt aan zijn afkomst en niet aan zijn prestaties is absurd.

De Eerste Wereldoorlog had niet voorkomen kunnen worden in de periode kort voor hij begon, omdat het kwaad reeds lang geleden geschied was: de opkomst van de grote imperia in de 17e eeuw. De verder ontwikkelde landen hadden nooit de wereld zo maar mogen verdelen. Een handelspost in een land waar je mee handel kunt drijven kan best, dat is zelfs een zeer goede ontwikkeling, maar het is onnodig en kortzichtig om maar te denken dat je een volk zo maar kunt onderwerpen en leeg zuigen zonder dat dat volk op zal staan om zich aan de macht van de overheerser te ontrukken. Dit zal ongetwijfeld leiden tot sterk

nationalistische bewegingen die vroeg of laat het imperium ten val zullen brengen. Als een imperium of een land met imperialistische ambities ook nog eens door een onbekwaam vorst geleid wordt kán het volgens mij alleen maar fout gaan. Het wederzijdse wantrouwen tussen de Entente en de Alliantie werden indirect ook veroorzaakt door het imperialisme. De gevestigde imperialistische landen Frankrijk en Engeland vreesden dat ze de concurrentie met het economisch sterk groeiende Duitsland niet aan zouden kunnen. Hierop begonnen deze drie landen en Duitsland`s bondgenoot Oostenrijk-Hongarije elkaar de ogen uit te steken met steeds grotere en geavanceerdere legers. Dit veroorzaakte uiteraard alleen maar angst voor elkaar en daarom wantrouwen. Grote instabiliteit was het gevolg.


Bronnen

Zoals u hebt kunnen lezen heb ik een vrij uitgesproken mening over de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog. Deze mening moest ik volgens de opdracht beargumenteren met behulp van het lesmateriaal en een of meerdere bronnen.

Als belangrijkste bron voor algemene informatie heb ik
“Onze bewogen 20e eeuw; Het begin van de moderne tijd: 1900-1914” door Antony Mason (Amsterdam 2000) 6-10, 45-46, 72-92, 126
gebruikt. Dit boek gebruik ik ook om mijn ideeën over het imperialisme te onderbouwen. Het is niet nuttig om alle gebruikte stukken te citeren, maar hier een klein stukje van pagina 9-10:
“[De schrijver meldt dat er verdragen werden gesloten tussen de imperialistische landen, om de structuur in de wereld wat flexibeler en stabieler te krijgen. Optimisten meenden dat de hele wereld nu welvaart en vrede binnen handbereik zou krijgen] Dit optimisme was op een zeer korte blik gebaseerd. Ondanks het fineerlaagje van hooggestemde bedoelingen en de pracht en praal van het imperialisme werd het kolonialisme toch vooral gedreven door politieke en economische ambities, ondersteund door de kracht van superieure wapens en technologie. Aan het begin van de eeuw gingen de koloniale machten gewoon door met het gebruik van geweld om hun grenzen veilig te stellen, niet-geclaimd land op te slokken en hun handelsbelangen te verdedigen. Karakteristiek hiervoor zijn de twee grote gebeurtenissen die het internationale nieuws in 1900 beheersten en het publiek schokten door de hoge dodencijfers: de Bokseropstand in China en de Boerenoorlog in Zuid-Afrika – die Groot-Brittannië gedurende enkele jaren tot internationale paria maakte.”

Als andere bronnen heb ik gebruikt:

“Sesamatlas bij de wereldgeschiedenis” vertaald door Jacoba M. Vreugdenhil (Baarn 1993) 121-132

“Flashback ViaDelta geschiedenis Theorieboek” door Eric de Rooij (Leiden 1998), 4-7