Henrik Ibsen

Inleiding Dit werkstuk begint met beschrijving van zijn leven. Daarna geef ik in het kort zijn levensloop weer. In het hoofdstuk wat dan komt, wordt wat informatie over schrijvers en dichters uit zijn tijd gegeven. Een paar krantenartikelen over Ibsen vind je in het hoofdstuk daarna. Een beschrijving over het toneelstuk Peer Gynt staat in het een na laatste hoofdstuk. In het laatste hoofdstuk vind je enkele afbeeldingen over Ibsen en zijn toneelstukken. Henrik Ibsen & zijn werk Noors toneelschrijver en dichter, had, o.a. ten gevolge van het faillissement van zijn vader, een moeilijke jeugd. De studie (o.a. van Cicero) die hij in zijn vrije tijd bedreef, leverde hem stof voor zijn eerste drama, Catilina (1848). Van 1851 tot 1864 eerst in Bergen, later in Oslo. In deze tijd leerde hij alle aspecten van het toneel kennen en schreef hij vooral historische drama's, o.a. Fru Inger til østråt (1855), Hrmndene på Helgeland (1858) en Kongsemnerne (1863); daarnaast ook Kjrlighedens komedie (= De komedie der liefde, 1862), waarin hij de burgerlijke opvatting van de liefde hekelt. Opvallend in zijn werk is de door de saga's beïnvloedde, korte, kernachtige prozastijl. In 1864 kreeg Ibsen een reisbeurs naar Rome. Teleurgesteld over zijn landgenoten, die de Denen in de strijd om Sleeswijk alleen hadden laten vechten tegen de Duitsers, schreef hij daar de beide versdrama's Brand (1866) en Peer Gynt (1867). Brand, de idealist, wars van elk compromis, is de tegenpool van Peer Gynt, die Ibsen in zijn ergernis aanvankelijk wilde tekenen als het prototype van de Noor, de man die alleen voor zichzelf zorgt, maar die als dromer en fantast uiteindelijk een veel rijkere uitbeelding kreeg. In Dresden schreef hij De unges forbund (= Het verbond der jongeren, 1869), een politiek-satirisch blijspel (zijn enige komedie), en Keiser og Galliler (= keizer en Gallieeer, 1873) een historisch drama. Met Samfundets Støtter (= steunpilaren der maatschappij, 1877), het eerste van een reeks realistische probleemdrama's, sloeg hij een nieuwe richting in. Ibsen trekt hier te velde tegen bepaalde sociale opvattingen: zowel in Et dukkehjem (Het poppenhuis, ook wel Nora genoemd, 1879) als in Gegangere (= spoken, 1881) eist hij van de vrouw zich zelf te zijn en de waarheid te stellen boven een burgerlijk moraal. De drie stukken en En folkefiende (= een vijand van het volk, 1882) hebben toen een later, meer door de behandelde onderwerpen dan door de aard van de behandeling, een moeilijk te overschatten invloed gehad op het Europees toneel, vooral Spoken, dat overal in Europa, (Berlijn, 1889, Parijs 1890, Londen 1891) grote opschudding veroorzaakte. In de volgende, ook realistische en oppervlakkig gezien naturalistische stukken (hoewel nooit in de extreme vorm van de Franse en Duitse naturalisten) komt het symbolisme van de oude stukken weer op. Dit begint in Vidanden (= De witte eend, 1884), waarin de schrijver zich afvraagt of een mens de waarheid wel verdraagt en of het voor velen niet nodig is zich zelf om de tuin te leiden, en zet zich door in de volgende stukken, waarin Ibsen zich steeds meer richt op de problemen van de enkeling, die zowel in Rosmersholm (1886) als in Fruen fra havet (= De vrouw van de zee, 1888) voor een deel uit het onderbewuste voortkomen. In Hedda Gabler (1890) gaat een vrouw te gronde die aan haar leven geen inhoud geven kan. In Bygmester Solness (= Bouwmeester Solness, 1892) en John Gabriel Borkman (1896) reageert Ibsen op Nietzsches theorie van de Ubermensch. In Lille Eyolf (= Kleine Eyolf, 1894) worden de verhoudingen tussen man en vrouw in het huwelijk en de aard van de liefde nader beschouwd en in zijn laatste stuk (Når vi døde vågner (= Als wij doden ontwaken, 1899), 'een dramatische epiloog', stelt de schrijver zich de vraag of hij er goed aan gedaan heeft de kunst te verkiezen boven het leven. De symboliek overheerst hier weer geheel. Ibsens betekenis ligt mede in de zeer grote invloed die hij, als pionier van de maatschappijkritiek in het drama, op de toneelliteratuur heeft gehad. Zijn thema's zijn bovendien blijvend en universeel: het conflict tussen het individu en de maatschappij, tussen werkelijkheid en illusie, tussen echt en vlasidealisme. Bron: Grote Winkler Prins - Elsevier
10 andere schrijvers en dichters uit de tijd van Ibsen In de encyclopedie heb ik tien andere medetoneelschrijvers en dichters gevonden uit de tijd van Henrik Ibsen. Dit zijn: Victor Hugo
Andersen
Dickens
Hebbel
Nic. Beets
Dostojevski
Tolstoj
Bjørnson
Carducci
Strindberg
Wanneer zij leefden, zie je op de volgende afbeelding: Figuur ___ Andere medetoneelschrijvers uit Ibsens tijd
Bron: Grote Nederlandse Letter Encyclopedie (GNLE) Uit de krant Montage met smaak en inzicht in Ibsen
Hedda Gabler kotst uit pure verveling in de bloemenvaas die zojuist door Rita uit Rosmersholm op het podium is gezet. Zo makkelijk gaat dat in de voorstelling Vrouwen van Ibsen van het Onafhankelijk Toneel. Vijf klassieke vrouwenrollen uit het omvangrijke oeuvre van Henrik Ibsen worden in dit project uit hun oorspronkelijke stukken gehaald en in één ruimte bij elkaar gezet om in vogelvlucht hun verhaal te vertellen - aan het publiek, aan elkaar. Het is een even simpele als geraffineerde manier om Ibsens visie op vrouwen te tonen. Op papier leek het voer voor dramaturgen en andere ingewijden. In de praktijk is Vrouwen van Ibsen het tegenovergestelde geworden, een liefdevolle, lichte en originele voorstelling voor een breed publiek, dat kennis kan nemen van de ongekend moderne denkbeelden van Ibsen. Eens te meer wordt duidelijk hoeveel hedendaagse toneelschrijvers (O'Neill, Albee, Norén) aan hem schatplichtig zijn. De vijf vrouwen die regisseur Mirjam Koen opvoert zijn Hedda (Hedda Gabler), Nora (Een Poppenhuis), Helene Alving (Spoken), Rebekka (Rosmersholm) en Rita (Kleine Eyolf). Ze worden gespeeld door vier actrices en een acteur die in het begin van de voorstelling worden geïntroduceerd. Maar ze spelen ook alle andere rollen, volgens simpele theaterwetten -jasje aan: man; jasje uit: vrouw; schortje voor: dienstbode. Vrouwen van Ibsen is een montage van cruciale scènes uit de vijf stukken, aangevuld met kleine intermezzi. Dat doet de stukken zelf natuurlijk geen recht, daarvoor zijn deze te hechte bouwwerken van menselijke tekortkomingen. Maar de keuze van scènes is evenals het acteren zo helder, dat de individuele Ibsen-vrouwen met hun
hoogstpersoonlijke sores door elkaars aanwezigheid een meerwaarde

krijgen. In wezen vormen zij vijf aspecten van dezelfde vrouw, die de gevangene is van de mannen om haar heen - de vaders, de zonen, de echtgenoten. Uit deze voorstelling blijkt dat er in de positie van de vrouw weliswaar veel is veranderd, maar dat de schuldvragen nog net zo groot zijn als een eeuw geleden. Heb ik genoeg aandacht voor mijn kind, ben ik goed genoeg voor mijn man, heb ik mijn vader niet teleurgesteld? De verstikkende moederliefde wordt getoond door de schitterend-achteloze Ria Eimers als Helene Alving, de liefdeswoede van Rebekka wordt adembenemend mooi vertolkt door Joke Tjalsma. De donkere acteur Ruurt De Maesschalck is een onverzettelijke Nora en José Kuijpers een strijdbare, mondaine Hedda. Pauline Kalker speelt zowel de jonge moeder Rita die haar zoontje heeft verloren als de door syfilis aangetaste zoon uit Spoken, en ze doet dat met een opmerkelijke souplesse en inleving. Zo schuiven deze toneelspelers in elkaars stukken zonder de eigen identiteit en de eigen rol op te geven. Soms doet hun acteren sterk verlangen naar een integrale opvoering van het stuk, en dan graag in dezelfde rolbezetting. Hoe mooi zou het zijn Ria Eimers avondvullend in Spoken te zien en hoe hartverscheurend Joke Tjalsma als de getroubleerde 'heks van het Noorden' in Rosmersholm. Vrouwen van Ibsen is zowel een proloog als epiloog van Ibsens stukken. Een proloog voor iedereen die zich na deze hoogtepunten gewonnen geeft aan de afzonderlijke stukken, een epiloog voor de Ibsen-fans die hierin een mooie samenvatting kunnen zien. Maar het is vooral een samenkomen van vijf begenadigde acteurs en een fantasierijke regisseur die stralen omdat ze dit project hebben mogen maken. Alles aan deze voorstelling ademt liefde voor het theater, eigenzinnigheid, smaak en inzicht in het werk van Ibsen. Flarden muziek strelen de oren, de tarantella wordt gedanst, er is een kerstboom en betoverend licht in een decor van blank hout en zomerstoelen. In die transparante omgeving zet het Onafhankelijk Toneel de ramen open, zodat de geur van oude rozen en lavendel uit oude Ibsen-huizen verdwijnt. Hedda is moe gedanst, maar na het zien van deze vrouwen is het hoofd helder en zijn de benen licht. Hein Janssen
Uit: De Volkskrant 21 maart 1998 Vijf Vrouwen en een venster
Door Eddy Geerlings
ROTTERDAM - In haar magnifieke decor voor Vrouwen van lbsen, de nieuwe voorstelling van Onafhankelijk Toneel, heeft ontwerpster Anne Karin ten Bosch het echte raam van het O.T.-theater gebruikt. Het kijkt uit op de Rotterdamse Westzeedijk, je hoort het verkeer langsrazen. Maar met van buiten een batterij lampen erop achter een dode denneboom, is het binnen het ideale venster voor lbsens Rosmersholm. Het geeft uitzicht op de beek waar mensen zich verdrinken, zoals Rebekka West uiteindelijk ook doet in dat oersombere stuk. Een ander Ibsenpersonage, maar beroemder en moediger, Hedda Gabler, gebruikt een pistool. Ibsen creëerde ook een vrouw die aan het slot haar gezin verlaat, Nora, en ook haar leverde dat toneelhistorische roem op. Rita Eimers begint in Kleine Eyolf na het stranden van haar huwelijk een tehuis voor arme kinderen en viert een overwinning als haar man haar deemoedig vraagt om alsnog te mogen meehelpen. Alleen Mevrouw Alving legt zich gelaten neer bij haar lot. Haar spijt en het verzet van die andere vrouwen, daar gaat het Ibsen om, en het millennium van honderd jaar geleden moet nog komen. Ibsen liet de nieuwe (20ste) eeuw zien; hoe de vrouw zich dan van het mannenjuk zou ontdoen. onafhankelijk Toneel zet vijf van die voorbeeldvrouwen bij elkaar in 66n voorstelling. Terwijl lbsen met zijn streng gestructureerde stukken de theatermakers doorgaans een dwingend patroon oplegt, zet regisseuse Mirjam Koen de Noorse schrijver volledig, naar haar hand. Een vrouw, j a', hij heeft het zelf voorspeld. Ze breekt in bij Ibsen, haalt een en ander weg, maar zet het weer terug, alleen op een andere plaats. Ze heeft niets kapot gemaakt, alleen maar even een moment vastgehouden. Ze wist dat het tegen een stootje kon. Hij kan er onmogelijk boos om zijn; komt er als een helderziende uit. En was hij ooit zo lichtvoetig en meeslepend? Waren ooit zijn personages zo echt, van vlees en bloed. Keken zij ooit door zo'n doodgewoon venster naar buiten? Uit: Algemeen Dagblad 21 maart 1998 Peer Gynt Een van de vele stukken van Ibsen is Peer Gynt. Dit is waarschijnlijk zijn bekenste en meest Noorse werk. Wie was eigenlijk Peer Gynt? Het is een figuur uit de Noorse folklore, een natuurmens, een fantast en een dromer die in romantisch egoïsme alle hoogten en diepten van het leven doorloopt. Pas op latere leeftijd vindt hij zichzelf in de liefde en het geloof van de geduldige wachtende Solvejg. Peer Gynt is de enige zoon van arme boeren en beleeft tal van avonturen. Zo komt hij bijvoorbeeld bij toeval op een bruiloft, waar hij de bruid schaakt en haar meeneemt naar de hoogste bergen.Daar laat hij haar achter bij wilde, rondzwervende koeienhoedsters. Hij belandt in het rijk van de bergkoning en diens dochter wordt verliefd op Peer Gynt. Echter hij lacht overal om met het gevolg dat woedende bergbewoners hem willen doden. Hij ontsnapt en zwerft door vreemde landen o.a. door Marokko waar hij zich voordoet als profeet en de nodige aandacht krijgt van mooie Arabische meisjes. Als oude man keert hij weer terug tot zijn jeugdliefde Solvejg, die alle jaren op hem heeft gewacht. De Noorse toneelschrijver en dichter Henrik Ibsen (1828-1906) schreef Peer Gynt in 1867. In 1876 werd dit drama door Edvard Grieg getoonzet en later tot twee suites bewerkt. In 1938 is Peer Gynt weer tot een opera bewerkt door Werner Egk. In Noorwegen is de componist Grieg een nationale held; zijn werk ademt alles wat Noors is: geschiedenis, tradities, zeden en gebruiken, volksdansen, dorpsfeesten, fjorden, wouden, bergstromen. Over Ibsen had Grieg een eigen mening; hij vond eigenlijk dat Ibsen met zijn figuur Peer Gynt geen al te optimistisch beeld van Noorwegen en de Noren gaf. Na de dood van Ibsen schreef Grieg: "vroeger geloofden veel Noren dat Peer Gynt slechts een uitzondering vertegenwoordigde. Ongelukkigerwijs is de afgelopen jaren aan het licht gekomen hoe schrikbarend juist en levensecht de dichter onze volksaard heeft getypeerd. Ibsen heeft genadeloos een gevaarlijke kant van ons volk blootgelegd. Om die reden staat hij in de politiek van ons land thans in een kwade reuk." Ibsens leven 1828 Henrik Ibsen was op 20 maart geboren in Skien (Noorwegen) 1835 Ibsens vader ging failliet
De familie verhuisde naar de Venstøp Farm in Gjerpen
1843 De familie verhuisde naar Skien
1844 Leerjongen geworden bij een apotheker in Grimstad
1849 Catiline afgemaakt
1850 Naar Christiania gereisd (Nieuw Oslo) Catiline gepubliceerd onder de pseudoniem Brynjolf Bjarme
Ibsens eerste première: The Warrior's Barrow in het Christiania theater in Oslo op 26 september
1852 Gehuurd als een stage-directeur in het Noorweegse theater in Bergen

1853 Première: St. John's Night
1855 Première: The Warriors Barrow (herziende versie) 1855 Première: Lady Inger of østraat
1856 Première: The Feast at Solhaug
1857 Première: Olaf Liljekrans
1858 Première: The Vikings at Helgeland
1859 Schreef het gedicht "On the Heights
1862 Noorweegse theater ging failliet
1867 Peer Gynt geschreven
1870 "Balloon-letter to a Swedisch lady" geschreven
1875 Verhuisd naar Munich war hij voor 3 jaar leefde
1881 Ghosts geschreven
1882 An enemy of the people geschreven
1884 The Wild Duck afgerond
1886 Rosmersholm geschreven
1890 Hedda Gabler geschreven
1891 Teruggegaan naar Christiania (Noorwegen) 1894 Little Eyolf geschreven
1896 John Gabriel Borkmann geschreven
1899 When We Dead Awaken geschreven
1900 Had zijn eerste beroerde

1906 Overleed op 23 mei
Bron: Encarta encyclopedie online