Bacterien

Blauwwieren
Blauwwieren zijn eigenlijk bacteriën die er uitzien als wier. Als ze gaaf zijn, hebben de meeste blauwwieren een blauwgroenen kleur; enkele zijn roodbruin. Drijvend aan het wateroppervlak vormen ze een laag die op olie lijkt. Als deze laag dikker wordt en het wier dicht op elkaar drijft, sterven de blauwwieren af en vormen een stinkende brei. Bij het afsterven produceren sommige blauwwieren giftige stoffen die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier. Vergiftigingen door blauwwieren komen alleen via de mond tot stand. Het gif dringt niet door in de huid. Ernstige vergiftigingen doen zich bij volwassenen zelden voor, omdat zij niet veel water binnen krijgen bij het zwemen. Kleine kinderen zijn kwetsbaarder, omdat zij eerder water binnen krijgen en sneller ziek worden door vergiftiging. Binnen twaalf uur na het zwemmen in water met blauwwieren kunnen mensen last krijgen van de volgende verschijnselen: hoofdpijn, huiduitslag, maagkramp, misselijkheid, braken, diarree, koorts, een pijnlijke of rode keel, oorpijn, oogirritaties, loopneus of gezwollen lippen. Deze verschijnselen blijven ongeveer vijf dagen hangen en verdwijnen vanzelf. Ook andere bacteriën en virussen kunnen de genoemde klachten veroorzaken. Bacteriën in voedsel Welke bacteriën kunnen in welke voedingsmiddelen voorkomen? Campylobacter jejuni vlees, gevogelte, wild, rauwe melk Escherichia coli zachte kaas zoals brie, rundvlees
Listeria monocytogenes rauwe melk, zachte kaas, salades, vlees en gevogelte

Salmonella vlees, gevogelte, eieren, rauwe melk
Shigella rauwe groente en fruit, garnalen, melk, salades, vis, schelpdieren
Yersinia enterocolitica vlees, gevogelte, melk (producten), groente, vis en eierproducten, vacuümverpakte gekoelde groente. Clostridium perfringens vlees en gevogelte
Staphylococcus aureus eiwitrijke producten van melk, vlees, ei, vis, garnalen na besmetting door mens (bacteriën in/op huid, neus en keel; pus) Bacillus cereus vla, pudding, soep, stamppot, chinees-indische gerechten. Clostridium botulinum onvoldoende gesteriliseerde, neutrale en licht zure voedingsmiddelen in hermetisch gesloten verpakking, bijvoorbeeld gerookte of verhitte vleesproducten en visproducten, gepasteuriseerde gekoelde maaltijden (koel/vers en verpakt) Legionella
In 1976 openbaarde zich voor het eerst de ziekte: veteranenziekte (oud-strijdersziekte, legionairsziekte) tijdens een congres van veteranen van het Amerikaans Legioen. Vandaar ook de naam Legionella. Nederland werd in maart 1999 opgeschud door een grote uitbraak, met fatale afloop. Wat zijn de gunstige groeiomstandigheden voor de Legionella-bacterie? De optimale groei van de Legionella-bacterie vindt plaats bij een watertemperatuur tussen de 25ºC en 45ºC, stilstaand water, biofilm in leidingen en verontreinigingen met eencellige, zoals amoeben en algen, zijn tevens gunstig voor de groei. In rubber en kunststoffen zit organisch materiaal ( levende deeltjes) waar de Legionella-bacterie direct van leeft, deze materialen komen veelvuldig voor in leidingsystemen. Onder deze omstandigheden kan de concentratie zich in 22 tot 72 uur verdubbelen. Hoe kan men geïnfecteerd raken met Legionella? Infectie ontstaat door het inademen van aerosolen, kleine waterdruppeltjes, die de bacteriën bevatten. Deze aerosolen moeten kleiner zijn dan 5 micrometer om de longblaasjes te kunnen bereiken. Grotere druppeltjes blijven in de hogere luchtwegen steken en worden door trilharen en slijm verwijderd zonder kwaad aan te kunnen richten. Als de bacterie door inademen wel in de longen terechtkomt, kan uitgroei optreden wanneer er niet voldoende afweerstoffen aanwezig zijn. De omstandigheden in de longen zijn daarvoor erg gunstig. Zuurstof, een verhoogde koolzuurgasconcentratie, de hoge vochtigheid, de lichaamstemperatuur en de aanwezigheid van voedingsstoffen vormen een goede voedingsbodem voor de Legionella-bacterie. Risicofactoren die bepalend zijn voor de kans op de veteranenziekte: een verminderde afweer tegen infecties; veel roken; veel alcoholgebruik; leeftijd (mensen boven de 40 hebben vaker de veteranenziekte); geslacht (mannen hebben 2 tot 3 maal zo vaak de veteranenziekte als vrouwen). Bovendien is het aantal bacteriën dat ingeademd wordt bepalend voor de kans op en voor de ernst van de ziekte. Daarentegen is in de waterleidingwet geregeld dat Legionella niet aanwezig mag zijn in leidingwater. Hoe voorkom je bacteriën? Je kunt bacteriën niet voorkomen ze komen overal voor bijvoorbeeld: in de lucht, op de huid, in de ingewanden, op de planten, enzovoort. Je vind bacteriën in iedere omstandigheid zoals in zoutmeren ( dode zee ), koude land delen ( Antarctica ) en op hete bronnen zoals onder de aardkorst als er voldoende lucht bij is. Bacteriën stellen bepaalde eisen aan hun milieu om te kunnen groeien maar soms wordt het milieu beïnvloed door bacteriën. Zo zal bij lozing van grote hoeveelheden afbreekbare anorganische stoffen ( leven loze deeltjes) in een sloot of rivier de bacterie laten groeien en andere levens vormen en milieu onmogelijk maakt. Hoe groeien bacteriën? Wie onder de microscoop een druppel van een bacteriekweek bestudeert, zal zien dat de afzonderlijke cellen in de kweek zich voortdurend delen. Een cel neemt enigszins toe in volume, er wordt in het midden van de cel een insnoering gemaakt en na enige tijd is die ene cel verdwenen en zijn er twee nieuwe cellen gevormd. Die cellen gaan daarna weer opnieuw delen en dit proces herhaalt zich vele malen. Het uitgroeien door celdeling gaat natuurlijk niet eindeloos door, op een moment raken de voedingsstoffen op en stopt de groei vanzelf. Bacteriën vermeerderen zich dus door te delen. Uiteraard hangt de delingssnelheid sterk af van de aard en hoeveelheid aan voedingsstoffen en de temperatuur. Het delingsproces kan in bepaalde gevallen heel kort duren. Een delingstijd van 30 minuten is in laboratoriumkweken, onder optimale condities, voor sommige bacteriën zoals E. coli geen uitzondering. Andere bacteriën hebben, opnieuw onder laboratoriumcondities, optimale delingstijden van één of meerdere uren. Er moet op gewezen worden dat microbiologen vrijwel altijd werken met bacteriekweken die een zeer groot aantal cellen bevatten, omdat het werken met één cel, om technische reden, zo goed als onmogelijk is. Nu lijkt dat niet een wezenlijk probleem, immers bij de celdeling ontstaan als regel twee dochtercellen die identiek zijn aan de cel waaruit ze ontstaan. Een populatie, ontstaan uit één cel, zou dus bestaan uit identieke cellen. Derhalve zouden de eigenschappen van de populatie de eigenschappen van één cel in meervoud weergeven. Het addertje onder het gras zit in de uitspraak: “ als regel zijn de dochtercellen identiek aan de cel waaruit ze zijn ontstaan “. Zoals op elke regel, zijn er ook hier uitzonderingen. Soms ontstaat, bijvoorbeeld door een fout bij het delingsproces, een dochtercel die genetisch afwijkt van de oudercel. Dat gebeurt weliswaar niet vaak, maar de populaties die microbiologen gebruiken en zeker de populaties die in de natuur voorkomen bevatten zoveel cellen (vaak vele miljarden), dat er in een populatie ook altijd wel afwijken zullen voorkomen. Zijn er ook nuttige bacteriën? Het kan niet genoeg benadrukt worden: er zijn veel meer nuttige bacteriën dan schadelijke. Wel moet gezegd worden dat het onderscheid ‘nuttig’ versus ‘schadelijk’ niet altijd even scherp is. Sommige nuttige bacteriën kunnen zich op een verkeerde plaats
of een verkeerd moment toch al schadelijk manifesteren. Wanneer ter wereld komen, is onze darm steriel, maar die toestand
duurt niet erg lang. Via de moedermelk komen b.v. lactobacielen ( melkzuurbacteriën ) in de steriele darm, die deze paradijselijke omgeving naar hartelust gaan koloniseren. Vervolgens vinden ook andere bacteriën hum weg naar de darm; sommige daarvan zullen zich er blijvend vestigen. Binnen een aantal weken is er een min of meer uitgebalanceerde darmflora, die in veel opzichten bepaald wordt door de omgeving van het kind. Het belang van die snel gevorderde natuurlijke darmflora voor mens en dier mag niet onderschat worden. Wanneer dieren via een keizersnede zijn verlost om besmetting tijdens de normale geboorteweg te voorkomen, en kiemvrij worden opgewekt, dan ziet men 2 duidelijke effecten. Op de eerste plaats zijn zulke dieren uitermate gevoelig voor darmpathogene bacteriën: een duidelijke aanwijzing dat de normale darmflora een beschermende ( antagonistische ) werking uitoefent tegen infecterende bacteriën. Op de tweede plaats kan men zien dat de kiemvrije dieren achterblijven in groei, het geen er op wijst dat ook de darmbacteriën een rol vervullen bij de afbraak van allerlei voedingstoffen tot gebruikbare componenten voor de gastheer. Er wordt in het verlengde van deze waarnemingen wel eens gepropageerd dat het nuttig is voor een gezonde darmflora om preparaten te slikken waarin m.n. lactobacillen aanwezig zijn. De suggestieve naam voor zulke preparaten luid probiotica, de tegenhanger van vaak het bekende begrip antibiotica. Onderzoek naar het effect van probiotica is nog in volle gang de eerlijkheid gebied te zeggen dat ons inzicht in de aard en het functioneren van natuurlijke flora’s nog steeds beperkt is.