Vulkanen

Wat is een vulkaan?

Vulkanen zien er vaak uit als flinke bergen. Soms stroomt er vuur en lava uit, met veel wolken erom heen, Op de top van de berg is een gat, de krater, daar komt lava uit.
Vulkanen hoeven lang niet altijd mooie bergen te zijn. Ze kunnen er ook heel anders uit zien: als gewone scheuren in de grond of als ronde meertjes met helder water. Eigenlijk is een vulkaan alleen maar een gat of een scheur in de grond, waar gloeiend vloeibaar gesteente en gas uitkomt. In de wolken, die bij een vulkaanuitbarsting te zien zijn, zitten as en stenen die tot heel hoog in de lucht geschoten worden. Alle lava, as en stenen die uit de vulkaan komen, stapelen steeds hoger op, zo groeit na een tijd een echte berg omhoog.

Hoe ontstaat een vulkaan?

De aardkost bestaat uit grote stukken, die heten de tektonische platen. De platen drijven op de aardmantel en bewegen heel langzaam. Soms botsen ze op elkaar en glijdt de ene plaat onder de andere. Dan ontstaat er een trog, een soort diepe spleet. Door de harde bewegingen komt er magma tussen de platen naar boven en ontstaan er vulkanen.

· Veranderende vormen
Wanneer een vulkaan uitbarst, vloeit lava langs de helling naar beneden. Die koelt dan af en vormt een nieuwe laag. De vulkaan spuwt ook as en andere materialen. Die komen op de helling terecht en vormen nog meer lagen. Bij elke uitbarsting verandert dus de vorm van de vulkaan.

Hoe verloopt een vulkaanuitbarsting?

En vulkaan bestaat uit lange pijpen, die noemen we eruptiepijpen. Die pijpen staan in verbinding met een magmakamer, diep in de aarde.
De temperatuur van het magma in de kamer kan oplopen tot 1200 graden. Het magma wordt door de lange eruptiepijpen omhoog geperst, waarna het als lava aan de oppervlakte komt. De eruptiepijpen komen zelfs onder de oceaanbodem voor. Daar stroomt het magma uit spleten in de oceaankorst.

Welke soorten vulkanen zijn er?

Er bestaan verschillende soorten levende vulkanen. De geleerden kennen 3 soorten: de Hawaï-vulkaan, de Stromboli-vulkaan en de Plinius-vulkaan.

· Hawaï-vulkanen
Hawaï-vulkanen zijn genoemd naar het type vulkaan die op Hawaï liggen. Deze zijn meestal erg groot en wijd, met brede en ondiepe kraters. Zulke vulkanen kunnen enorme uitbarstingen geven, met hoge vuurfonteinen. De lava die uit deze vulkaan stroomt is heel vloeibaar en stroomt als rivieren van de hellingen af.

· Stromboli-vulkanen
Stromboli vulkanen zijn genoemd naar de vulkaan Stromboli op Sicilië (bij Italië). Zulke vulkanen zijn nog gevaarlijker dan de Hawaï-vulkaan, want meestal komt bij een uitbarsting vuur, lava, en as uit verschillende kraters tegelijk.
De lava van deze vulkaan is dikker, zij loopt langzamer weg en blijft langer heet.

· Plinius-vulkanen
Plinius-vulkanen zijn genoemd naar een Romeinse schrijver, Plinius.
Bij de uitbarsting van een Plinius-vulkaan vliegt vaak veel gloeiend as en vulkanisch steen de lucht in. Die regent dan veel verderop weer neer en verbrand daar alles. Als een Plinius-vulkaan en grote uitbarsting heeft, ontploft de hele vulkaan. Van de vroegere berg blijft alleen een diepe krater over.

Is een vulkaan uitbarsting te voorspellen?

Geleerden kunnen op verschillende manieren meten en vooruit berekenen waar en wanneer er een vulkaanuitbarsting komt.
Als er een vulkaanuitbarsting dreigt, is dat te merken aan het omhoogkomen van het magma vanuit de aardmantel. Het magma drukt omhoog, door de aardkorst heen. Dit gaat vaak met kleine aardschokken. Seismometers kunnen die schokjes meten. Bij het omhoogkomen van het magma, komt ook de aarskorst zelf een beetje omhoog. De bodem gaat rondom zo’n plaats een beetje scheef staan. Voor het meten van zulke kleine verschillen gebruiken geleerden instrumenten.
Tenslotte stijgen er, vlak voordat een vulkaan gaat uitbarsten, op sommige plekken gas uit de bodem omhoog.
Onderzoekers kunnen meten wat voor soort gassen dat zijn en daarmee bereken hoelang het nog kan duren voordat het magma aan de oppervlakte komt. Door met zulke instrumenten te meten kunnen ze de plaats en tijd van een nieuwe uitbarsting aardig voorspellen.
Zodra een vulkaan gaat uitbarsten moeten de burgemeester en de politie alle mensen in dorpen en steden in de buurt bevelen om hun huizen te ontruimen.

Waar liggen de meeste vulkanen?

Op de wereldkaart liggen de vulkanen vaak in lange rijen bij elkaar. Een zo’n rij is de Ring van Vuur. Die ring loopt helemaal om de Grote Oceaan heen, van Nieuw-Zeeland, Indonesië, Japan en de westkust van Noord en Zuid Amerika. Dat zijn de randen van een hele grote aardschol.
Aan de randen duikt die aardschol onder andere aardschollen door. De rotsen worden daardoor gloeiend heet. Ze smelten en dringen naar boven, in de vulkanen. De vulkaan Krakatu hoort bij die rij. Hier en daar zijn ook midden op de aardschollen vulkanen te vinden. Daar is vanuit een diepere aardlaag een ‘bel’ van magma naar boven gestegen en door de aardkorst heengebroken. Zulke vulkanen zijn bijvoorbeeld op de Hawaï Eilanden te zien. Ze heten hot-spot vulkanen.
Tenslotte vinden we vulkanen op de randen van heel oude aardschollen die nu bijna niet beer bewegen. De vulkanen zijn daar al uitgedoofd en dood. Een voorbeeld daarvan is in Irak en Iran.
Niemand weet precies hoeveel vulkanen er zijn. Geleerden schatten dat er 12000 zijn die de laatste 10.000 jaar minstens 1 keer zijn uitgebarst. Dat lijkt heel wat, maar daar zijn ook alle onderzeese vulkanen in meegeteld.

Welke beroemde vulkanen zijn er?

· Vesuvius
Een van de bekendste vulkaanuitbarsting in Italië is Vesuvius, die uitbarstte op 24 augustus, 79 na Chr. De steden Pompeji en Herculaneum kwamen helemaal onder het as te liggen. 20.000 inwoners van Pompeji - een stadje dat pas weer was opgebouwd, nadat het in 63 na Chr. Al door een uitbarsting was verwoest – kwamen zeker 5000 mensen om het leven. 1700 jaar later werden de mensen weer opgegraven. De ramp is van dichtbij meegemaakt door de toen 18-jarige Plinius, bekend als Plinius de Jongere. In 2 brieven aan de geschiedschrijver Tacitus deed Plinius verslag van deze gebeurtenis. (zie bladen achter in dit werkstuk)

· Krakatu
OP 27 augustus 1883 ontplofte de vulkaan Krakatu in de Straat Sunda tussen Java en Sumatra. Die uitbarsting gaf zo’n klap dat zeelieden, 500 kilometer verderop, hem konden horen. Er kwam zoveel as in de lucht terecht dat in 1884 overal in de wereld de zon minder kon schijnen. Er werden minstens 36.000 mensen gedood.

· Mount Helens
De enorme vulkaan Mount Helens in Alaska is al vanaf 1980 bezig met uitbasten. Er zijn nog geen mensen bij omgekomen, maar het blijft gevaarlijk om in de buurt van die berg te komen. Zelfs vliegtuigen moeten ver om de berg heen vliegen, anders komt er as in de vliegtuigmotoren terecht.

Bronnen van mijn werkstuk

· Vulkanen en aardbevingen – Basil Booth

· Vulkanen – Philip Steele

· Vulkanen – Simon Adams

· Winkler Prins Encarta Encyclopedie 2000 op cd-rom