Tsunami Azie

Wat zijn de gevolgen voor het milieu? Een tsunami, zoals in december 2004, kan erg veel schade aanrichten aan het milieu. Om te beginnen op zee waar de tsunami ontstaat. Zolang hij zich in diep water bevindt valt het allemaal nog wel mee. Schepen, die op dat moment op de zee vaten, merken er doorgaans niets of weinig van. Naarmate de vloedgolf de kustwateren bereikt, wordt het effect snel groter. Er zijn grote stukken koraal ernstig beschadigd. Het duurt jaren voordat dit koraal weer is zoals voor de tsunami. Duikers zijn vrij vlot na de vloedgolf begonnen om de zee weer op te ruimen. In het water bevond zich namelijk weg veel hout, puin enzovoorts. Dit was mee de zee in gesleurd toen het water zich van het land weer terugtrok naar de zee. Door de kracht en de hoogte van de vloedgolf zijn complete boten uit het water getold en op het land gegooid. Hierdoor is natuurlijk ook een hoeveelheid olie in het water gekomen. Gelukkig kan de natuur zelf ook wel wat aan dit probleem doen en het gaat niet om hele grote hoeveelheden olie. Op het land heeft de tsunami gezorgd voor erg veel puin. De kuststroken die getroffen zijn liggen bezaaid met hout, bamboe, inboedels van huizen, auto’s, boten en niet te vergeten de duizenden lijken. Ook zijn er waterzuiveringsinstallaties vernield en dus komt er ongezuiverd rioolwater in het milieu terecht. Het slechte water wordt een broedplaats van ziekten door de microben die zich erin bevinden. Er kunnen epidemieën ontstaan van tyfus, cholera, dysenlérie, gatro-enteritus (ontsteking van het maagslijmvlies), malaria, besmettelijke geelzucht, polio, lintworm en gele koorts. Door het warme, vochtige klimaat gaan de lijk die overal op en onder liggen snel rotten. Dit geeft niet alleen een grote kans op uitbraak van ziekten, maar het zorgt ook voor een hele vieze lucht. Op het zwaar getroffen eiland Sumatra hadden ze een geluk bij een ongeluk. De grote gaswinningcentrale in Arun is ongeschonden gebleven en dit is goed, omdat Arun erg belangrijk is op de nationale en internationale energiemarkt. Doordat hij gespaard is gebleven is het milieu ook minder belast, anders hadden er branden uit kunnen breken of er was veel gif uit de centrale in de grond en in de lucht gekomen. Op sommige plaatsen is ook de kweek van bandeng tot stoppen gedwongen. Bandeng is een gekweekte vis die wel anderhalve meter lang kan worden. Hij brengt het grootste deel van zijn leven door in de open wateren van de zuidelijk Stille Oceaan. Het vrouwtje produceert een enorme hoeveel kuit. In Indonesië wordt de bandeng geprezen als aanvulling op de dagelijkse maaltijd. Nadat de eitjes in de kustwateren van deze landen zijn uitgekomen, worden de jonge visjes in netten gevangen en verplaatst naar vijvers met brak water en algen (zeewier). De vis groeit daar snel en zonder roofvissen, die hun aantal beperken. Ze worden gegeten tijdens het regenseizoen, wanneer het voor de visvloten moeilijken gevaarlijk is om voldoende vis binnen te halen. Het komt allemaal wel weer goed maar dat duurt wel even. Tot die tijd moeten ze weer meer vissen uit zee halen, zodat het onderwatermilieu toch weer wat wordt aangetast. Doordat het water met zo’n kracht kwam, zijn er heel veel huizen vernietigd. De beter gebouwde huizen, zoals winkels, hotels,restaurant zijn vaak wel blijven staan, maar volledig leeg gespoeld. Het stromende water nam alles mee wat zich in die gebouwen bevond. Ook hier weer een belasting voor het milieu. Olie en olievaten werden meegesleurd, schoonmaakmiddelen, gas uit kapot geslagen gasleidingen komen in het milieu terecht. Ook dit kan weer problemen geven met het milieu. En toch had het wat milieu vervuiling betreft allemaal nog veel erger kunnen zijn, want doordat het ‘arme landen’ zijn, is er nog niet zoveel vieze industrie als in het rijke westen. Dit heeft toch de milieuvervuiling beperkt. De tsunami had zelfs nog invloed op de lucht erboven want door de opstuwing van het water in de bovenliggende luchtlaag ontstonden atmosferische storingen. Doordat er zoveel zout water land inwaarts is gestroomd zal er veel vruchtbare grond zijn verpest. Planten houden niet zo van zoute grond. Ook zal de zee, toen hij zich weer terugtrok, het bovenste laagje vruchtbare aarde mee hebben de zee gespoeld de zee in. Dit komt op langere termijn wel weer goed maar de mensen zullen er toch nog wel een tijdje last van hebben, doordat niet alles wat ze verbouwen goed groeit. Ze zullen veel aan bemesting en grondverbetering moeten doen. Wat zijn de gevolgen voor het toerisme? In grote delen van de getroffen gebieden zijn afhankelijk van het toerisme. Omdat de toeristen of naar huis zijn, of liggen in het ziekenhuis, of zelfs nog erger is het toerisme sterk gedaald. Het sekstoerisme heeft hier het meest van te lijden, omdat deze gebieden bekend staan om hun sekstoerisme. Alles wat hiermee samenhangt, valt daarmee terug. Veel toeristen hebben hun reis afgezegd wat als gevolg heeft dat tienduizend van de tweehonderdduizend banen verloren gaan. De maanden november tot februari zijn hier hoogseizoen. Januari en Februari zijn nu verloren gegaan. Toch zeggen hotel eigenaren dat de toeristen niet hoeven weg te blijven, want veel hotels staan nog wel overeind. Ze kunnen gerust komen. Alles wat we hebben zullen we gebruiken om de toeristen het naar hun zin te laten hebben. Hier een stukje wat in de krant heeft gestaan over een hoteleigenaar: Hans de Ligt vertelt: “Ik was in Nederland toen het verschrikkelijke nieuws van de zeebeving mij bereikte. Ik zou pas later terug gaan, maar ik hield het niet meer uit en ben teruggevlogen. Ik ben sinds 1987 mede-eigenaar van een strandhotel in Negombo, in het westen van Sri Lanka. "De schade viel gelukkig mee, er zijn wat puien uitgedrukt door het water. Mijn grootste zorg was de staf, maar iedereen is ongedeerd." Bijna alle gasten hebben mijn hotel verlaten. "We hebben altijd veel Nederlanders, onder andere via reisorganisatie Hotelplan. Jammer dat ze wegblijven, want het is hier een paradijs en we kunnen toeristen nu juist gebruiken. Er is een verschrikkelijk groot contrast tussen het westen enerzijds en het oosten en zuiden aan de andere kant. Hier is niet zoveel aan de hand, maar omdat iedereen steeds weer die beelden krijgt te zien, lijkt het net of het hele land verwoest is." Ook lokale vervoerders kijken angstig naar wat komen gaat. Geen toeristen dus men kan deze ook niet vervoeren, dus geen inkomsten, dus de banen gaan verloren. Ander werk is er niet. Ja ze kunnen helpen met het vervoeren van liters water of voedsel en dat soort dingen allemaal, maar hier kunnen ze niet hun werk van maken, want het word hun niet uitbetaald ze doen het dan allemaal gratis. Ze zijn heftig op zoek naar nieuwe manieren om geld te verdienen. Bijvoorbeeld door foto’s te verkopen van de tsunami en gebrande cd’s. Zo verdienen ze misschien nog wat. Er is nu veel werk te doen maar het word lang niet allemaal uitbetaald. Wat moet je dan?
Wat zijn de gevolgen voor de infrastructuur? Wat is infrastructuur? In het woordenboek staat het omschreven als ‘de economische en organisatorische basis voor een hoog ontwikkeld bedrijfsleven’. Dus zijn er wegen, kanalen, spoorrails, vliegvelden, huizenbouw, kantoren, hotels enz. nodig voor infrastructuur. Door de kracht van de tsunami is er erg veel vernield. De hutjes en eenvoudige huizen van de kustbewoners zijn totaal vernietigd. Hotels en restaurants zijn stevig gebouwd en staan nog wel rechtop, maar zijn leeg gespoeld en beschadig door rondzwemmend puin. In Sri Lanka bijvoorbeeld zijn wegen en spoorlijnen van de hoofdstad Colombo naar de belangrijke toeristenplaatsen in het zuiden van het land zwaar beschadigd. Alleen al de wederopbouw van de transportverbindingen neemt naar schatting een jaar in beslag. Erg slecht dus voor de toeristen industrie. Ook in Thailand zijn vele wegen, spoorlijnen en vliegvelden beschadigd dan wel vernietigd. De Thaise luchtvaartmaatschappij Thai Airways heeft al flink te lijden gehad van de tsunami. Niet alleen komen er minder toeristen, de vliegtuigen kunnen niet of nauwelijks opstijgen of landen. In India zijn de belangrijkste toeristenoorden Kerala en Goa niet getroffen door de vloedgolf. Ze liggen aan de westkust. Madras en Andhra Pradesh aan de oostkust zijn wel hard getroffen, maar dit zijn niet echt belangrijke toeristenoorden. De vernielingen aan de wegen, vliegvelden etc. zijn wel zo ernstig dat men denkt wel 500 miljoen dollar nodig te hebben om de wederopbouw te financieren. Langs de Thaise kust bevinden zich heuvels. Die hebben de vloedgolf tegengehouden waardoor er op die plekken weinig schade is ontstaan. Ook het vervoer heeft erg veel schade opgelopen.auto’s vrachtwagens, treinen, schepen in allerlei soorten en maten zijn door de tsunami vernietigd. Boten die in de havens of voor de kust voor anker lagen zijn door de kracht van het water ver het land opgegooid. Zelfs in bomen kon je boten zien hangen. De grote en kleine havens liggen vol auto’s, boten en puin waardoor varen ook niet echt mogelijk is. Wegen liggen vol met hout , puin, bamboe, auto’s vrachtauto’s. de weinige wegen die onbeschadigd zijn, zijn daardoor niet te gebruiken. Hetzelfde geldt voor de vliegvelden door in de buurt. Hulp kwam dan ook moeilijk op gang, want de hulpverleners konden gewoon niet ter plekke komen. Ook het treinverkeer heeft erg veel schade geleden. Treinen zijn van de rails gespoeld en in het land gesmeten, de spoorrails zijn in de getroffen gebieden veelal niet meer bruikbaar. Het zal nog lang duren voordat de infrastructuur weer op het oude peil is. Voor alsnog moet er letterlijk puin geruimd puin worden om het verkeer ter land, zee en in de lucht weer op gang te krijgen. Na het puinruimen zal pas goed duidelijk zijn wat er nog over is aan wegen, spoorrails, hotels en restaurants. Ook wordt dan pas goed duidelijk hoeveel geld de wederopbouw zal gaan kosten. Toch wordt er als hard gewerkt om het leven in de getroffen gebieden te verbeteren. Wat zijn de gevolgen voor de economie? De schade die vloedgolven in zuidoost-azië hebben veroorzaakt zijn enorm groot, vooral op het gebied van menselijk leed. Maar hoe groot is nu de economische schade in de getroffen landen. Om te beoordelen wat de gevolgen van de ramp zullen zijn moeten we een verschil maken tussen de lokale economie en de macro economie. De lokale economie is vooral het toerisme, dit is besproken in het stukje “toerisme”. De macro economie heeft weinig te lijden gehad, omdat dit grotendeels verder op in het land ligt. Daar is de tsunami niet geweest, dus ook geen schade aangebracht. Doordat alle schade die aangericht is weer hersteld moet worden bloeit de economie op door al het werk dat nu verricht moet worden. Uiteindelijk groeit dus de economie. Alleen de landen die al grote geld problemen hadden komen nu nog erger in de problemen. Arme regio
Je zal denken dat de arme gebieden het meest getroffen zijn, omdat die arme gebieden geen geld hebben voor stevige huizen enz. maar dat is niet zo. Alles is verwoest dus ook de stevige huizen in de rijkere regio’s. Daardoor maakt het niet zoveel uit of het nou een arm gebied is of een rijk gebied. Wat zijn de gevolgen voor de politiek? De consequenties voor de Aziatische economie van de zeebeving zijn nog moeilijk in te schatten. Maar na een eerste rondgang onder economen uit de regio blijkt dat van alle landen in de regio de economie van Sri Lanka het hardst getroffen lijkt te zijn. De overige landen krijgen waarschijnlijk een kleinere economische terugval te verduren. De wederopbouw zal in de miljarden gaan lopen. Een beperkt deel van deze wederopbouw zal door verzekeringen worden betaald. Veel getroffenen waren helaas niet verzekerd. De politiek zal dus moeten bijspringen, maar dat is erg moeilijk, want de getroffen landen zijn arm. In Sri Lanka bijvoorbeeld raakt de economie door de ramp een jaar achterop. Het ging net goed met het toerisme in Sri Lanka. Vorig jaar bezocht een record aantal van ruim een half miljoen mensen het land. Dat was een verandering voor Sri Lanka waar het toerisme de afgelopen jaren flink in het slop zat door de oorlog tussen de Tamil Tijgers en het regeringsleger. Het doel van de regering was het aantal toeristen in 2010 te verdubbelen naar en miljoen. Maar door de zeebeving lijkt dit streven onhaalbaar. Wegen en spoorlijnen van de hoofdstad Colombo naar de belangrijkste toeristenplaatsen in het zuiden van het land zijn zwaar beschadigd evenals de luxueuze hotels langs de kust. De wederopbouw van de transportverbindingen neemt naar schatting een jaar in beslag. “Dat is een enorme slag omdat toerisme het snelst groeiende onderdeel was van de economie” zegt econoom Mahendran van de zakenbank Credit Suisse in Singapore. De Sri Lankaanse economie heeft het op dit moment al extra moeilijk, omdat de grootste industrie, de textielindustrie, zware concurrentie staat te wachten.. Op 1 januari verdwenen internationale invoerrechten, waardoor het land meer dan ooit op moet boksen tegen textielrivalen China en India. Het toerisme in Thailand zou ook flink lijden onder de ramp, maar minder dan na de uitbraak van SARS een jaar geleden. Dat denkt een econoom van de Bank Thai. Het aantal toeristen nam toen af met 7,4 %. Thailand wordt jaarlijks bezocht door 12 miljoen toeristen. Zij zijn goed voor 6 % van het bruto nationaal product, dat in totaal 160 miljard dollar per jaar bedraagt. Analisten denken dat het zes tot twaalf maanden duurt voordat de wederopbouw van de getroffen toeristen oorden gereed is. De regering gaat ervan uit dat over drie maanden het overgrote deel weer zal draaien. In Thailand lijdt de luchtvaartmaatschappij Thai Airways flink onder de gevolgen van de tsunami. De gevolgen voor de economie in India lijken op het eerste gezicht mee te vallen. De belangrijke toeristenoorden Kerala en Goa zijn niet getroffen door de vloedgolf. Wel zal de Indiase overheid diep in de buidel moeten tasten voor de wederopbouw. Het rekencentrum van de overheid schat de kosten op bijna 500 miljoen dollar. Ze verwachten veel steun uit het buitenland. Regeringsbronnen in Indonesië verzekeren dat het land de financiële gevolgen van de ramp kan dragen. Natuurlijk heeft ook daar de toeristenindustrie te lijden te gehad onder de effecten van de ramp. Er zijn ook politieke spanningen. De autoriteiten in Jakarta hebben al laten doorschemeren dat al die buitenlandse reddingswerkers niet te lang moeten blijven om problemen te voorkomen. De bevolking heeft er geen vertrouwen in dat de regering in Jakarta de immense problemen het hoofd kan bieden. En militairen als hulp verleners sturen werkt niet positief op het gemoed van de Atjehers. Daarvoor hebben de soldaten een te slechte naam. In Thailand zijn vrijwilligers uit het hele land bij één gekomen om te helpen met de opvang, de berging van de doden, het ruimen van puin en de wederopbouw. Dat gebeurt voor een deel omdat ze weten dat dit deel van het afhankelijk is van het toerisme, maar van een belangrijk deel toch ook omdat de meeste Thaien het beste voor hebben met andere mensen. Gelukkig leven we in een tijd waar bij rampen snel op de televisie of op het internet te zien zijn. Hierdoor zijn er al heel snel na de ramp acties op touw gezet om geld in te zamelen voor de getroffen gebieden. Er zijn zo miljoenen opgehaald. Niet alleen particulieren helpen, maar ook de overheden van andere landen helpen de politiek in de getroffen gebieden. Zo hebben de zeven rijkste industrielanden, de schuldenlast van deze landen bevroren of kwijt gescholden. Dat hebben de ministers van financiën van de G7 besloten. De getroffen landen moeten jaarlijks miljarden afbetalen aan het buitenland. Dat geld kunnen ze nu voorlopig besteden aan de wederopbouw van de getroffen gebieden. Ook het IMF (Het Internationaal Monetair Fonds) heeft aangegeven zoveel mogelijk bij te dragen. Ook waterbedrijven bieden de helpende kand. Waterleiding Maatschappij Drente is één van de waterbedrijven in Nederland, die zich gaan inzetten voor de wederopbouw van de watervoorziening in Atjeh. Dit gebeurt in de Stichting Water Support Atjeh. Om de lijken te identificeren is een Nederlands team naar de getroffen gebieden vertrokken. De manier van werken van dit team is inmiddels over genomen door identificatie teams van andere landen. Hierdoor hebben al heel veel lijken een naam gekregen en kunnen naar hun vaderland worden gebracht. Ook nu moeten de regeringen zorgen voor het opruimen van lijken. Er worden nu nog steeds 50 tot100 lijken per dag gevonden. Deze zijn niet meer te identificeren en komen in massagraven. Doordat er zoveel geld met acties is opgehaald, kan de politiek ervoor zorgen dat de wegen, spoorlijnen enzovoorts snel hersteld kunnen worden. Ook kunnen ze dorpen opnieuw opbouwen. Het beste is dan om stevige materialen te gebruiken. Het is ook goed dat de politiek in ziet dat er een systeem komt om tsunami’s te voorspellen. Dit systeem werkt al in de Stille Oceaan. Hierdoor is het mogelijk om bewoners van kustregio’s tijdig te kunnen evacueren. Dit systeem, het TWS (Tsunami Warning System) ontbrak in de regio Zuid- Oost Azië. Het stelt seismograaf is staat de afstand en de richting van de beving vast te stellen. Is er een beving met een kracht van meer dan 7 op de schaal van Richter dan wordt er een tsunami bewaking ingesteld. Dit betekent dat de getijdenmeters bij de stations die zich het dichts bij het epicentum van de aardbeving bevinden, op afwijkingen in het zeeniveau worden gecontroleerd en dat hulpdiensten worden gewaarschuwd. Op b.v. Hawai zenden alle radiozenders waarschuwingen uit en worden laaggelegen kustgebieden ontruimd; de kustwacht en andere botenbezitters wordt dan aangeraden zee te kiezen en water op te zoeken dat diep genoeg is om hun schepen veiligheid te bieden. De politiek moet zorg dragen voor het tegengaan van misdaden en dit bestraffen. Er zijn in de getroffen gebieden groepen mensen actief die rijk willen worden aan de ellende van de getroffen bewoners. Ze stelen sieraden van lijken om ze te verkopen. Ze stelen ook toegezonden hulptransporten en verkopen die voor veel geld. Wat zijn de sociale gevolgen voor de mensen? De meeste mensen zullen denken dat de mensen die betrokken zijn geraken bij de ramp een trauma over zullen houden. Maar zo denken deskundige er niet over. Ze denken dat de meeste mensen de draad weer zullen oppakken en er van maken wat er van te maken valt. Alleen ze denken wel dat ze de ramp nooit zullen vergeten. En dat zie je nu ook al wel de meeste mensen zijn druk bezig met huizen bouwen en iedereen helpt elkaar. Verwerkingsproces Hulpverleners en andere artsen helpen mensen wel om het te verwerken want alles wat je kan voorkomen moet je voorkomen. Iedereen die de ramp mee heeft gemaakt moet het voor zichzelf verwerken. Zo helpen de artsen en hulpverleners door ze advies te geven. Bijvoorbeeld door het “her te beleven” ze vertellen dan hun verhaal aan de artsen en hulpverleners. Maar ze geven de getroffen mensen ook afleiding. Door te praten over het werk, want ze moeten zoveel mogelijk het oude leven weer oppakken.
Familie De familiebanden zijn in Azië veel sterker als in het Westen en dat kan de slachtoffers heel goed helpen bij het verwerken, want sterke sociale omgevingen en hechte familiebanden zijn een heel belangrijke basis voor mensen die iets schokkends hebben meegemaakt. Als ze goede sociale omgevingen hebben mensen in de beurt dan kunnen ze bij die mensen steun en veiligheid vinden. En daardoor kunnen ze makkelijker alles verwerken dan mensen die dat niet hebben. Als men het nou niet kan verwerken Als de schokkende gebeurtenissen niet goed of zelfs helemaal niet verwerkt kunnen worden ja dan spreek je van een trauma. Je kan dan ook wel spreken van een verwerkingsstoornis. Als iemand voor de ramp al niet helemaal 100% goed is dan kan dit na de ramp een nadeel zijn, want als je al niet helemaal lekker in je vel zit en dan overkomt je dit nou dan word het niet gemakkelijker om het te verwerken. Mensen in de getroffen gebieden die al hun bezittingen kwijt zijn geraakt vormen een risicogroep. Het is namelijk bewezen dat het risico is dat iemand op langere termijn klachten blijft houden. Ook de onzekerheid waar de mensen in de getroffen gebieden nu in leven, zoals de angst voor een uitbraak van cholera en andere ziektes, geeft een probleem. Heel veel mensen zijn veel familieleden kwijtgeraakt. En familie is heel belangrijk voor die mensen, bij die mensen is het een verhoogd risico dat ze een verwerkingsstoornis krijgen. Ze moeten de ramp zelf verwerken en dan ook nog het rouwproces voor de dierbaren die ze zijn kwijtgeraakt. Conclusie: Op 26 december 2004 is er een grote ramp gebeurd. Veel verwoestingen door de tsnamie die was ontstaan na de aardbeving in de buurt van het Indonesische eiland Sumatra. Niet alleen was er grote materiële schade, ook zijn er verschrikkelijk veel mensen bij gedood. Mensen die ten dele zijn terug gevonden, maar er worden nog steeds mensen vermist. Er zullen mensen vermist blijven. Die worden nooit meer teruggevonden. Veel kinderen zijn nu wees. In Atjeh bijvoorbeeld zijn naar schatting 8000 tot 10000 kinderen één of beide ouders verloren. Gelukkig staan de getroffen landen er niet alleen voor. Vanuit de hele wereld is stuen gekomen. Zowel in de vorm van geld, als in de vorm van daadwerkelijke hulp ter plaatse. Denk bijvoorbeeld aan de waterleidingmaatschappijen die helpen, aan Unicef, de identificatieteams enzovoorts. Ook de eigen bevolking steekt de handen uit de mouwen. Men wil zo snel mogelijk weer een gewon leven kunnen leiden. Men was ook blij dat er weer toeristen kwamen na de ramp. Dit was een raar gezicht; toeristen die op het strand lagen te zonnebaden en een paar honderd meter verderop werden lijken in zakken gelegd. Toch is dit misschien wel een goede manier om de mensen weer een doel in hun leven te geven, zelf werken voor je geld en zo helpen met de wederopbouw. Met het ingezamelde geld kan de infrastructuur weer opgebouwd worden, er kunnen boten voor de vissers worden aangeschaft, hotels kunnen opgebouwd worden. Ook kan dit geld gebruikt worden om de duizenden mensen die alles verloren hebben, weer aan een huis te helpen. Als de regeringen van de getroffen gebieden slim zijn bouwen ze er nu goede, stevige woningen die tegen een stootje kunnen. Bij een volgende tsunami zal er dan minder schade zijn. Ook zal het verstandig zijn te zorgen dat er een tsunami waarschuwingssysteem komt. Japan kan hierbij de helpende hand bieden. Zij hebben hierdoor de benodigde kennis immers in huis. Dit voorkomt natuurlijk geen tsunami’s, maar het kan er wel voor zorgen dat er een evacuatie kan komen woordoor er veel minder mensenlevens te betreuren zijn. Voor de mensen in de getroffen gebieden is het ook na de wederopbouw niet over. Velen hebben familieleden verloren. Dit verdriet zal slijten maar bij elke aardbeving zal de angst voor een tsunami weer boven komen. Samen met hun regering en alle hulpverleners moet ze snel zorgen dat de economie weer goed wordt waardoor ze weer normaal verder kunne leven. Het vervelende is echter dat je natuurrampen niet kunt voorkomen. Alleen goede waarschuwingssystemen kunnen enigszins helpen. Hopelijk overkomt het deze mensen niet meer. Bronvermelding: Boeken: Hoe? Wat? Waarom? Onze aarde in vraag en antwoord uitgeverij: Zuid Nederlandse
Uitgeverij N.V. Blz.: 29
Binnenste Buiten: Onze Aarde uitgeverij: de Ballon, Almere
Haven
Blz.: 14+15
Kracht en Macht van de natuur uitgeverij: Toucan books ltd
Londen
Blz.: 52 t/m 60
Aardbevingen uitgeverij: Time Life Books
B.V. Blz.: 23t/m26,28t/m31
35,107t/m109 Tijdschriften en krantenartikelen Nieuw Revu
Panorama
Dagblad van het Noorden.
Internet www.planet.nl
www.nos.nl
www.rtl.nl
www.pi.net/planet
www2.rnw.nl