Aardbevingen

AARDBEVINGEN Aardbevingen Schuivende platen De aarde is bedekt met in elkaar passende platen van steen. Spanningen Niet alle platen schuiven in dezelfde richting. Alles in puin Een aardbeving kan binnen enkele minuten hele steden verwoesten. Het middelpunt Vanuit het epicentrum verplaatsen de schokgolven zich door de aarde. De schalen van Richter en Mercalli Lampen wiegen heen en weer, torens breken af! Een seismograaf Trillingen zijn aan de andere kant van de wereld merkbaar. Stevige gebouwen Hoge torens moeten vrij heen en weer kunnen zwiepen. Kleine bewegingen in de aardkorst kunnen ergens anders grote gevolgen hebben. Schuivende platen Op de wereldkaart kun je goed de vorm van de continenten (werelddelen) herkennen. Ze worden omringd door oceanen. Continenten en oceaanbodems liggen op platen; stukken van de aardkorst die ieder ook hun eigen vorm hebben. Er zijn zeven enorm grote platen en een aantal minder grote, die samen als in elkaar passende puzzelstukken de hele aardbol bedekken. Die platen verschuiven een beetje. Daar merk je weinig van, ze verschuiven hoogstens één tot twintig centimeter per jaar. De continenten bewegen mee. Europa en Noord-Amerika drijven elk jaar 5 centimeter verder uit elkaar. Europa en Noord-Amerika drijven elk jaar 5 centimeter verder uit elkaar.
Spanningen De platen schuiven niet allemaal in dezelfde richting. Ze kunnen naar elkaar toe, van elkaar af of langs elkaar heen schuiven. Als ze botsen, dan schuift de een meestal onder de andere. Bij deze bewegingen wordt er spanning in het gesteente opgebouwd. Wordt die spanning te groot dan schieten de platen na een tijdje plotseling met grote kracht langs elkaar. Dat veroorzaakt een aardbeving. De meeste aardbevingen vinden plaats waar twee platen tegen elkaar botsen. Zoals dat bij Japan gebeurt. Daar worden de mensen vaak opgeschrikt door een aardbeving. Ook Griekenland en Turkije liggen dicht bij een plaatgrens. Alles in puin De aarde trilt voortdurend heel licht. Daar merken we niets van. Een grote aardbeving daarentegen kan binnen enkele minuten hele steden verwoesten. Schoorstenen en hoge torens breken af. Mensen kunnen niet op hun benen blijven staan of op een stoel blijven zitten. Gebouwen storten ineen, gas- en waterleidingen breken, bomen worden geveld en er ontstaan scheuren in wegen en akkers. Stroomkabels knappen waardoor er brand uitbreekt. Mensen raken bedolven onder het puin. Soms ontstaan er vloedgolven in de oceaan. Die worden 'Tsunami's' genoemd. Het land overstroomt. In augustus 1999 kwamen bij de aardbeving bij de Turkse stad Izmit duizenden mensen om. Op de plaats waar een aardbeving is geweest, kan de aarde nog dagen lang naschokken. Aan het slaveld kun je goed zien dat bij de aardbeving de grond is verschoven Het middelpunt De hevigheid van een aardbeving is afhankelijk van de diepte waarop de beving plaatsvindt, de hardheid van het gesteente, en de hoeveelheid opgebouwde spanning. Vanuit de plaats waar de beving in de aarde ontstaat, gaan schokgolven door het gesteente kilometers ver in alle richtingen. Je kunt de trillingen van een aardbeving vergelijken met het rimpelen van een stil wateroppervlak nadat je er een steentje in hebt gegooid. Precies in het midden is de schok ontstaan. Bij een aardbeving gebeurt dat diep onder de aarde. Daar ligt het 'hypocentrum'. Precies dáárboven, aan het aardoppervlak, ligt het 'epicentrum'. Bij het epicentrum zijn de schokken meestal het hevigst. Maar ook kilometers verderop kunnen de gevolgen verwoestend zijn. De schalen van Richter en Mercalli De kracht van een aardbeving wordt de 'magnitude' genoemd. Hij wordt meestal berekend volgens de 'schaal van Richter'. De hevigste aardbeving die is gemeten, vond in 1960 in Chili plaats. Hij was 9,5 op de schaal van Richter en veroorzaakte een vloedgolf van 12 meter hoog aan de andere kant van de wereld! De Italiaanse vulkaandeskundige Mercalli heeft ook een schaal ontworpen (in Romeinse cijfers) om aan te geven wat de gevolgen zijn voor de mensen. Bij een beving van I op de schaal van Mercalli merken mensen niets, bij IV is het alsof er een zware vrachtwagen langs het huis rijdt. Bij V klotst water uit een glas en vallen schilderijen van de muur. Bij VIII breken torens af en bij X storten stevige gebouwen in. De hoogste magnitude is XII op de schaal van Mercalli. Na zo'n aardbeving staat er nauwelijks meer iets rechtop. Er lopen scheuren door de grond en het water is de rivieren uitgekolkt. Na een heel ernstige aardbeving staat er nauwelijks meer iets rechtop Een seismograaf Als er ergens op aarde -ook aan de andere kant van de wereld- een aardbeving is, kan men die aan deze kant meten. Dat gebeurt met een 'seismograaf'. Een seismograaf is een instrument dat bevingen van de aarde meet en opschrijft. Hij bestaat uit twee delen. Er is een apparaat dat de trillingen meet. Het andere apparaat vertaalt de trillingen en schrijft deze op. Daarvoor zit er een pen in die voortdurend de op en neer bewegende lijn op een draaiende rol papier tekent. Zo krijg je dus een hele lange rij krabbeltjes. Als er een aardbeving is worden de krabbeltjes ineens veel groter. Ook in het Geologisch Museum van Artis staat een seismograaf. Daar is duidelijk op te zien of er ergens een aardbeving is geweest.
Stevige gebouwen Op plaatsen waar de kans op aardbevingen groot is, moeten de huizen extra stevig worden gebouwd. Funderingen moeten verankerd blijven, ook als de grond waarop ze gebouwd zijn plotseling verandert in een modderpoel. De muren moeten aan elkaar vast blijven zitten, ook als het gebouw heen en weer zwiept. Tijdens de ramp in Turkije bleken de huizen niet bestand tegen zware schokken van 7.8 op de schaal van Richter. In 1992 was er in de Nederlandse stad Roermond, midden in de nacht, een aardbeving die tot in Amsterdam kon worden gevoeld. Hij was 5.7 op de schaal van Richter. De mensen schrokken daar heel erg van. Er ontstonden scheuren in de muren van huizen en schoorstenen vielen van het dak.