Hoe de smartphone onze communicatie ingrijpend veranderde

Hoe de smartphone de onze communicatie ingrijpend veranderde

Medialandschap, Communicatiewetenschap, Uva, 2017

In de rij bij de kassa, in de trein, metro of tram, in de morgen als je wakker wordt, op de wc en ook regelmatig als je gewoon in gezelschap bent van anderen: we gebruiken onze smartphone maar al te vaak. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat 18 tot 33-jarigen zo’n 85 keer per dag op hun smartphone kijken. Veel meer dan ze zelf denken (Andrews, Ellis, Shaw & Piwek, 2015).
Het apparaatje werd al in 1992 ontwikkeld maar werd een groot succes toen Apple in 2007 een smartphone met touchscreen op de markt bracht (Gaussen, 2010). Inmiddels gebruikt zo’n 89% van de Nederlandse bevolking een smartphone (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2017) en zijn wij als Nederlanders koploper in het aantal uren smartphonegebruik (Jozee, 2017).
Omdat deze technologie onze communicatie met elkaar zo onwijs heeft veranderd en nog veel meer kan gaan veranderen, wordt binnen dit papernauwkeuriger gekeken naar de invloed die de smartphonetechnologie heeft gehad op de fotografie en de de gedrukte informatievoorziening. Ook is deze technologie interessant voor nader onderzoek omdat het op korte termijn in grote hoeveelheid een dominante plaats in onze samenleving heeft verworven. Die smartphones lijken de normaalste zaak van de wereld maar om een keer stil te staan bij de invloed van die zwarte kastjes, kan nieuwe inzichten tot gevolg hebben.

Fotografie bestaat, in tegenstelling tot de smartphone, al honderden jaren. De eerste foto werd in 1826 gemaakt (Santoso, 2006). De afgelopen jaren lijkt deze aloude fotografie een nieuw leven te hebben gekregen. Waar vroeger enkel beroepsfotografen of mensen die een fotocamera konden permitteren foto’s konden maken, kan nu iedereen die een smartphone heeft de wereld vastleggen. Je hoeft dus geen technische vaardigheden meer te hebben en ook de artistieke vaardigheid is geen vereiste meer. Je kunt met behulp van apps buitengewone afbeeldingen maken (Bevan, 2012). Omdat we de smartphone altijd bij ons hebben, kan elk te gek moment worden gefotografeerd. Deze foto hoeft niet eerst te worden afgedrukt maar kan ook gelijk verspreid worden. De mobiele telefoon heeft de ouderwetse camera als het ware overgenomen. In 2013 daalde de verkoop van digitale camera’s met 36 procent. In diezelfde periode werden ook meer dan één biljoen smartphones verkocht (Taylor, 2014).
Waar het publiek eerder een camera gebruikte op voornamelijk speciale momenten zoals verjaardagen of vakanties en dan de mooiste foto’s liet afdrukken, wordt nu het hele leven middels foto’s met elkaar gedeeld. Een foto wordt niet enkel meer gebruikt voor het vastleggen van bijzondere momenten maar is een nieuwe manier van het onderhouden van sociale contacten. Apps als Snapchat en Instagram dragen aan dit proces bij (Piwek & Joinson, 2016). Het publiek is door de smartphones veel meer gebruik gaan maken van beeld en de daarbij behorende beeldbewerking. Het gebruik van beeldbewerkingsapps zijn erg toegankelijk voor het grote publiek omdat elke aanpassing aan de foto middels het touchscreenscherm van de smartphone met een paar vegen is gedaan (Bayer, Ellison, Schoenebeck, & Falk, 2016). Al met al is de fotografie dus niet enkel meer voor fotografen, maar voor iedereen. Het delen van foto’s is een vorm van sociale interactie geworden en het bewerken van de foto’s wordt vergemakkelijkt door het touchsscreensherm van de smartphone.
De smartphone heeft niet alleen de fotografie ingrijpend veranderd. Ook de informatievoorziening buitenshuis is flink aangedaan. Als er wordt gesproken over informatievoorziening buitenshuis wordt er gedoeld op informatie in de trant van routekaarten, museumfolders en bijvoorbeeld reisinformatie. Door de ontwikkeling van de smartphone is veel gedrukte ‘ouderwetse’ informatiemedia vervangen voor een directe digitale informatievoorziening middels de smartphone. Wanneer men de weg niet kan vinden, wordt GoogleMaps ingezet. Trein-, tram-, en bustijden worden middels 9292 opgezocht en een dagje Rijksmuseum wordt vergezeld door de Rijkmuseum app met alle informatie over de werken. In het verleden kenden we de VVV met folders van de leukste uitjes en de posters met vertrektijden op het perron. Waar informatiemakers vroeger hun best deden om duidelijke overzichtelijke folders of posters te maken, wordt nu meer gekeken naar het creëren van apps die voorzien in informatie. Dit flexibele verwerven van informatie heeft de smartphone te danken aan de touchscreen en het formaat. Met slechts een paar aanrakingen ligt er een wereld van informatie aan je voeten. De smartphone kan bediend worden zonder een muis of toetenbord nodig te hebben wat ervoor zorgt dat je het apparaatje altijd met je mee kan dragen. Waar anders de reisgidsen of informatiefolders werden meegenomen naar een cultureel tripje, heb je nu enkel de smartphone nodig.

De Toronto School neemt een deterministische positie aan als het gaat om nieuwe technologie zoals de smartphone. De School stelt dat wanneer er een nieuwe communicatietechnologie wordt geïntroduceerd, deze de bestaande toestand volledig veranderd. McLuhan sluit zich aan bij de gedachte van de Toronto School en benoemt dan ook middels zijn bekende uitspraak ‘Medium is the message’ dat niet de inhoud van een bericht van belang is, maar de vorm. De verandering in technologie brengt dus ook een verandering in cultuur en ervaring met zich mee (McLuhan & Fiore, 1967).
Zelf denk dat deze gedachte wat radicaal is. We kunnen tegenwoordig wel spreken van een technologische revolutie, maar veranderd elke nieuwe communicatietechnologie ook daadwerkelijk de bestaande toestand volledig? Dat denk ik niet. Het lijkt mij waarschijnlijker dat wij hetzelfde doen, wat wij altijd doen alleen dan met een ander middel. Vroeger schreven we brieven aan elkaar. Nu doen we dat nog, maar dan middels de email.
Ondanks dat ik denk dat de gedachte van de Toronto School niet op elke nieuwe communicatietechnologie toepasbaar is, is dat naar mijn mening wel op de smartphonetechnologie. Binnen erg korte tijd is een groot deel van de samenleving gebruik gaan maken van de slimme telefoon die wordt gebruikt als navigatie, gamecomputer, rekenmachine, zoekmachine, videoplayer en iPod. De smartphone heeft de fotografie en fotobewerking ingrijpend veranderd waardoor er een heuse beeldtaal is ontstaan binnen de communicatie. Ook geeft de smartphone toegang tot de meest uiteenlopende informatie die op locatie is op te roepen waardoor ‘ouderwets’ drukwerk voor een groot deel overbodig is geworden. Naar mijn mening heeft McLuhan bij deze technologie gelijk en is ‘Medium the message’.