Shakespeare

Theaterverslag Shakespeare

Shakespeare’s Henry IV (deel I)
Uitgevoerd door: Spelers van het Shakespeare theater in Diever
Datum bezoek: 12 juli 2006
Locatie: Diever

- Het kunstwerk.
Het kunstwerk is in dit geval een theatervoorstelling. In deze voorstelling vertellen ze het verhaal van koning Henry IV van Engeland. De oorspronkelijke schrijver van het stuk is Shakespeare. Koning Henry krijgt ruzie met de edelen die hem oorspronkelijk op de troon hebben geholpen. Dit resulteert in een burgeroorlog. Diep van binnen is Henry jaloers op één van de edelen, omdat hij een zoon heeft (Hotspur) die overal geprezen wordt om zijn dapperheid. Zijn eigen zoon, kroonprins Henry, staat bekend als een zuiplap, rover en oplichter. Als deze kroonprins over de naderende burgeroorlog hoort belooft hij zijn leven te beteren en hij verslaat Hotspur. Dit alles gebuurt terwijl de dikke ridder Falstaff (de grootste zuiplap van het hele stel en tevens de beste vriend van de kroonprins) zijn uiterste best doet om zijn eigen hachje te redden. Hierdoor komt er de nodige humor in de voorstelling. Hotspur is verslagen, de oorlog is voorbij en er heerst weer vrede in het land.

De voorkomende karakters:

Prince Henry
Edward Poins
King Henry IV of England
Henry Percy
Richard Scroop
Mistress Quickly
Sir John Falstaff
Kate Percy
Henry Percy
Peto
Lord John
Sir Michael
Lady Mortimer
Lord Edmund Mortimer
Francis
Gadshill
Vintner
Sir Walter Blunt
Bardolph
Sir Richard Vernon
Owen Glendower
Thomas Percy
Ralph Mouldy
Simon Shadow
Silence
Rumour

Hoe begint het toneelstuk?
Er was geen doek dat openging. Er kwam iemand op het podium die iedereen welkom heette en om stilte verzocht. Daarna kwamen de spelers van de eerste scène op en begonnen te spelen.

Karakter van decor, kostuums en rekwisieten.
De kostuums en de rekwisieten zijn heel realistisch. Men heeft geprobeerd alles net zo uit te beelden zoals het in de oorspronkelijke tijd was.

Dit was met het decor absoluut niet zo. Het decor is een vrije interpretatie. Op het eerste gezicht vond ik het decor heel rommelig, maar als je even rustig ging kijken kon je steeds meer ontdekken. Zo was er aan beide kanten een trappenhuis in het decor verwekt. Halverwege het stuk kwam ik er pas achter dat de belichting en het geluid vanuit een hokje in het decor geregeld werd. Dit was heel kunstig verstopt. Ook is er gebruik gemaakt van allerlei opgezette dieren.

Rol van de belichting.
De belichting ondersteunt de stemming. Als er bijv. iemand stierf, dan werd de belichting rood.

Locatie.
Er wordt op een podium gespeeld, maar het speciale aan deze voorstelling is dat het in de openlucht is. Het theater bestaat uit een podium en banken die midden in een bos zijn neergezet. Dit geeft vooral ’s avonds, als het donker is, een hele mooie sfeer. De spelers maken ook gebruik van het feit dat de locatie in de openlucht is. In het midden van het decor was een grote opening waardoor je het bos in kon kijken. Hiervan maakten ze gebruik tijdens de oorlogsscène. Je kon de soldaten toen vanaf een heuvel uit de verte zien aankomen. De spelers stonden toen dus daadwerkelijk in het bos. Door middel van rook en licht kreeg dit een heel speciaal effect.

Speelstijl.
Het stuk is een drama. Dit is goed te merken aan het soms ouderwetse taalgebruik en de lange monologen. In sommige opzichten is het stuk karikaturaal. Ridder Falstaff is daar een goed voorbeeld van. Hij is vooral dom en ongelooflijk dik. Hij wordt ook als een armoedzaaier neergezet, terwijl hij dat oorspronkelijk niet was. Hij draagt geitenwollen sokken met gaten en smerige kleren.

Richten de spelers zich tot het publiek?
Soms richtten de spelers zich tot het publiek. Fallstaf vroeg bijvoorbeeld een keer om een hoedje, zodat hij voor koning kon spelen. Een andere keer moest iemand uit het publiek helpen met het trekken aan een touw. Na een poosje trekken bleek dat de dikke ridder Fallstaf niet meer op zijn benen kon staan van moeheid (omdat zijn paard gestolen was) en dat ze hem mee moesten slepen aan een touw. Dit had een humoristisch effect.

Hoe is de bestaande tekst verwerkt?
De oorspronkelijke tekst is natuurlijk van Shakespeare. Deze is vertaald en aangepast door Jack Nieborg (tevens regisseur). De tekst is in het hedendaags Nederlands alhoewel er wel oude stukken inzitten. Dit zijn dan met name de wat langere monologen. Er zitten veel hedendaagse thermen en woorden in zoals ‘nu even niet’ en ’ik ga niet rechtsom, niet linksom, maar recht door zee!’, enz. enz. De tekst is dus een vrije interpretatie van de oorspronkelijke maar er zitten nog wel oude elementen in.


Genre.
Dit stuk is natuurlijk een tragedie, maar door de hedendaagse aanpassingen heeft het ook wat van een komedie gekregen, met name door de bijdrage van Fallstaf. Het is een tragedie omdat er wel degelijk psychologische diepgang in zit: hoe herken je echte vrienden en respect resulteert uiteindelijk in anderhalve meter lint aan je grafstuk.
Ik vond de symboliek uit het stuk wel heel mooi. Als er bijv. iemand stierf haalde de ‘overledene’ een zak uit de vloer in de vorm van een mens en legde die zak op het podium. Vervolgens stak hij zijn zwaard in de vloer zodat het de vorm van een kruis kreeg. Iedereen ging in de houding staan (hoed af, hand op de borst) en de ‘overledene’ liep naar boven in het trappenhuis. Daar verdween hij in rook. Het lichaam bleef dus op aarde en de ziel steeg naar boven. Het stuk is dus een tragedie.

Betekenis.
De voorstelling is bedoeld als amusement, maar het zet je wel aan het nadenken. Het draagt dus ook een morele boodschap uit. Ook staan menselijke karakters en relaties centraal. Er zijn verschillende karakters en types: schurk, held, lafaard, enz. enz.

- De kunstenaar.
De kunstenaar is William Shakespeare. Hij is geboren op 23 april 1564 en hij overleed 23 april 1616. Hij was een Engelse toneelschrijver en dichter. Velen zien hem als de beste schrijver van Engeland en sommigen zelfs van de hele wereld. Hij schreef tragedies en komedies. Hij schreef ook 154 sonnetten en wat gedichten. Shakespeare schreef in ieder geval 10 Koningsdrama’s. Hiertoe behoort ook Henry IV.
Hij trouwde met Anne Hathaway en kreeg 3 kinderen. Hij bouwt zijn eigen Theater (The Globe Theater in Bankside). Hij was zelf aandeelhouder van het theater en ontvangt 10 % van de winst. Over de tijd waarin hij dit stuk schreef is weinig bekend. Deze jaren worden ook wel ‘the lost years genoemd’. Er zijn verschillende verklaringen voor het feit dat wij zo weinig van deze tijd weten:

- Hij hielp zijn vader in de familiezaken
- Hij nam een baan zoals een ambtenaar

- Hij werkte als schoolmeester
- Hij reisde naar Italië
- Hij diende als militair of zeeman voor Engeland dat door Spanje wordt bedreigd

- De cultuurhistorie.
Shakespeare’s Henry IV is in 1598 geschreven. Henry IV is een van de populairste stukken van Shakespeare. Het is een onderdeel van vier Engelse geschiedenisspelen. Over Henry IV en Richard III. Shakespeare heeft nooit één van zijn stukken zelf gepubliceerd. Daarom is er geen enkel origineel manuscript bewaard gebleven, dus het manuscript van Henry IV bestaat ook niet meer. Hij heeft geen toestemming gegeven voor publicatie. Alles is dus eigenlijk illegaal uitgegeven. Men is er daarom bang voor dat de nu bekende versies misschien zijn aangepast door deze plagiaatplegers.
Men denkt dat Hendy IV tussen 1597 en 1598 werd uitgevoerd. In deze tijd (Elizabeth was aan de macht in Engeland) was er een grote behoefte aan vermaak. Daarom is Henry IV (deel 1) meteen uitgevoerd nadat het helemaal af was. Het script bestaat uit 26.158 woorden. Henry IV is gebaseerd op echte mensen en gebeurtenissen uit de geschiedenis van Engeland. De spelers zijn de bewoners van de koninklijke huizen van Lancaster en York.

Recensies.
De Volkskrant:
‘Henry IV’ in Diever ook mooi bij regen
Theater
Henry IV (deel 1) van William Shakespeare door Shakespearetheater Diever. Regie/vertaling: Jack Nieborg. Decor: Harm Naaijer. Openluchttheater Diever, 5 juli. Hier (alternerend met deel 2) t/m 8 september. Marathonvoorstelling (1&2) op 9 september.
Het is een vermakelijk moment: de koddige Falstaff gaat er eens lekker voor zitten en houdt vol overgave een van zijn stellige betogen, als er een nachtvlinder neerstrijkt op zijn hoofd. Alsof zijn dikke grijze krullenbos ineens is voorzien van een parmantig strikje. Dat heb je met de natuur, en daar is er veel van in het Drentse Diever. Het zijn de elementen die zich weinig aantrekken van wat er gebeurt in het fraaie bostheater. Nét iets te weinig eigenlijk, als het een dik half uur voor het einde van Henry IV begint te onweren en de voorstelling moet worden afgebroken.
Erg jammer, voor ons, maar al niet minder voor de (amateur-)spelers van Shakespearetheater Diever, die goed op dreef waren op de première van hun Henry !V – deel 1. Het gezelschap vier feest dit jaar, ter ere van zestig jaar (inmiddels landelijk befaamde) Shakespeare-opvoeringen in Diever. Met Henry IV deel 1 èn deel 2 – dat zijn première een week later beleeft. Stukken die in principe los van elkaar kunnen worden gezien, maar die wel duidelijk in thematiek en personages verbonden zijn. Een hele onderneming dus.

Ook al omdat het wemelt van de personages: prinsen, lords, ridders, erfgenamen, neven, dieventuig, kroeglopers en boerenbedienden. En er kan er maar één koning zijn. De verwikkelingen rondom de Engelse koningen (denk pakweg 1199-1509) staan centraal in Shakespeares koningsdrama’s.
Regisseur en vertaler Jack Nieborg heeft van het eerste deel een helder en amusant geheel weten te maken. Enerzijds heb je de koning, Henry IV, die zich geconfronteerd ziet met opstandigheid in de gelederen die hem eerder aan de macht hielpen; inmiddels rommelt het in Wales en in Schotland – ook daar krijgen we het nodige van mee – en vreest hij voor kroon en kop. Aldus de situatie aan het hof.
Dan die in de kroeg. Daar houdt de zoon van de koning zich graag op, prins Henry. Samen met de bolle ridder Sir John Falstaff en tal van andere morsige types is hij voornamelijk bezig met kattenkwaad: moppen tappen, anderen op het verkeerde been zetten, voor de lol een diefstalletje hier of daar – samen met Falstaff voert hij toneelstukjes op.
Nieborg laat de hof- en kroegscènes soepel in elkaar overlopen, waarbij de grappen en grollen van Henry en kornuiten de ruimte krijgen. Melige kluchterigheid ligt daar op de loer, maar het loopt geen moment uit de hand: Falstaff (Wim Smits) en de prins (Ap van Muijen) blijven leuke, overtuigende personages, en hun entourage is kleurrijk.
Het decor van Harm Naaijer ten slotte, is oogstrelend. Hof en herberg ineen en uiteindelijk zelfs slagveld, waar je hele legers ziet opdoemen tussen de bomen en de mist. En, helaas, de regen. Zelfs mooi in de regen.
Karin Veraart

Meppeler Courant:
Onderbroken première in Diever
Venijnige vriendschap in ‘Henry IV’
07/07/2006
Diever, woensdagavond. Premièrevoorstelling: Henry IV. Schrijver: William Shakespeare. Vertaling: Jack Nieborg. Spelers: Wim Smits, Anne Peter van Muijen, Bert Bijker, Rob Jongepier e.v.a. Decor: Margot van der Kamp. Gezelschap: Shakespearetheater Diever.
Zoals de oorlog in Henry IV komt aanrollen vanuit de verte, zo kwam woensdagavond bij de première in Diever het onweer aanrollen. Tijdens de pauze was het nog maar een zachtmoedig gerommel achter de einder, maar na de hervatting begon het te regenen en werd de hemel verlicht door spectaculaire bliksemflitsen. Heel mooi, maar ook gevaarlijk: kort na het begin van het vijfde bedrijf moest de voorstelling gestaakt worden en haastten de toeschouwers zich het theater uit. Dat was extra jammer, omdat zij nu niet alleen het einde van de voorstelling misten, maar ook de ontknoping van Nieborgs behandeling van Henry IV. Het is een merkwaardig stuk. Op het eerste gezicht gaat het over de zoon van koning Henry IV, Hal, die zolang hij nog geen koning is, er lekker op los leeft en met een stelletje slempers en slampampers van vrienden niets anders doet dan de bloemetjes buiten zetten. Je bent jong en je wil wat, nietwaar? Maar als je goed kijkt, zie je dat Hal eigenlijk een keurige jongen is, die houdt van een goede pratical joke, die ruimhartig de rekeningen van zijn klaplopende vrienden betaalt, maar zelf niet drinkt en geen vrouw aanraakt. Zijn dikste maatje, letterlijk en figuurlijk, is Falstaff, een aan lager wal geraakte ridder. Shakespeare laat ze vaak verbaal met elkaar dollen, mannen onder elkaar, maar daar achter gaat serieuze rivaliteit en wantrouwen schuil. Niet voor niets gaat het in dit stuk veel over tijd - Falstaff begint er zijn eerste opkomst meteen al mee. Falstaff heeft zijn tijd gehad en hoopt onder het toekomstige bewind van zijn kroegmakker zijn vrolijke leventje te kunnen voortzetten. Maar hij wantrouwt Hal tegelijkertijd als lid van het establishment, want Hal kan ten allen tijde de vriendschap opzeggen en overstappen naar de andere wereld van het hof. Hal is ongetwijfeld gesteld op die ouwe dikzak, maar minacht hem ook. Bovendien vreest hij de invloed die Falstaff op hem heeft en probeert daarom zich tegen hem af te zetten.

Dat is de fundamentele spanning waar dit stuk zijn stroom aan ontleent en dat heeft Nieborg terecht op de voorgrond gezet. De voorstelling wordt haast een duel tussen twee generaties, twee maatschappelijke posities, twee filosofieën, belichaamd door twee vrienden. Dat dit - voorzover we hebben kunnen zien - gelukt is, hebben we vooral te danken aan beide hoofdrolspelers. Anne Peter van Muijen maakt van de prins een vooral zakelijke, nuchtere jongeman. Hij mag dan grapjes uithalen, lachen doet hij nooit. En in het weidse scala aan scheldwoorden waar hij Falstaff mee bestookt klinkt herhaaldelijk vuil venijn door. Geen moment hangt hij de losbol uit, van het begin af aan is hij een koning in de dop, zich ten zeerste bewust van de rol die hij - tijdelijk - speelt. Wim Smits geeft Falstaff een allure die je zelden ziet en al helemaal niet bij amateurs. Met superieure timing en rust maakt hij het haast onmogelijke waar: zijn Falstaff is een waardige klaploper, een man die nooit voor één gat te vangen is, die weet dat hij zijn jonge vriend kan vertrouwen voor zolang hij hem ziet, maar niet verder dan dat. Nieborg, wetend dat hij met Smits goud in handen heeft, laat hem vaak voor op het toneel, zittend op een kist, zich met het publiek onderhouden, op zijn gemak als een doorgewinterd cabaretier.


Ook Bert Bijker valt op, die met scherpe accenten en klemtonen Henry Hotspur neerzet als een onbesuisde driftkop. Helaas had van het leidende viertal in het stuk Rob Jongepier, koning Henry IV, zijn dag niet. Misschien was hij met zijn hoofd meer bij het naderende onweer dan bij zijn rol. Nieborg zou Nieborg niet zijn, als hij niet een eigentijds geintje in de voorstelling vervlocht. De ’rijke kooplieden’ die door Falstaff en zijn maats overvallen worden, werden hier gespeeld door het meisje dat aan het begin van de voorstelling programma’s verkocht en twee mannen in hun gewone kloffie, die met een koektrommel met munten rammelden. Zo overvielen de acteurs als het ware het publiek. Uiteindelijk werd iedereen overvallen door de natuur. Tja, ook dat kan in Diever.
.
Theo de Jong

- De kijker.
Ik vond het heel leuk om hier naar toe te gaan. Ik had nog nooit iets van William Shakespeare gezien, op een moderne verfilming van Romeo en Julia na. Ik wist dus niet echt wat ik moest verwachten. Ik dacht dat het taalgebruik veel ouderwetser zou zijn, maar dat is dus absoluut niet het geval. Er werd zelfs een keer over een ‘projectontwikkelaar’ gesproken!
Als er van die lange monologen werden gehouden vond ik het soms wat saai worden. Dit had de tekstschrijver ook al voorzien, want een speler werd onderbroken door zijn collega tijdens een lange toespraak met de woorden: ‘ ja, houd maar op, we zijn hier niet gekomen voor van die saaie lange monologen hoor.’
Ik vond het ook heel mooi dat het in de openlucht was. Dit gaf een hele speciale sfeer, vooral toen het donker werd. Al met al vind ik dit voor herhaling vatbaar!