Vulkanen

Hoe ontstaat een vulkaan? Om dat te begrijpen moet je weten wat schollen zijn, breuklijnen en een eruptie. Ook de binnen- en buitenkant en de begroeiing van een vulkaan spelen een rol. Wat zijn schollen? Onze aarde is opgebouwd uit lagen. Deze lagen van binnen naar buiten zijn: de aardkern, de aardmantel en op de vloeibare aardmantel ligt de aardkorst. Die aardkorst is hard, maar bestaat niet uit één stuk. Hij bestaat uit allemaal enorme losse stukken die goed dik zijn. Deze losse stukken heten schollen of platen. Je hebt schollen waar alleen water op ligt zoals de zee, die noem je oceanische schollen. Je hebt ook schollen waar alleen land op ligt, deze noem je continentale schollen. De schollen op aarde hebben ook namen. De volgende schollen komen op aarde voor: Pacifische plaat, Amerikaanse plaat, Afrikaanse plaat, Euraziatische plaat, Nazca plaat, Antarctische plaat en de Indisch Australische plaat. Wat zijn breuklijnen? Schollen drijven niet zomaar wat rond, die liggen vast tegen elkaar aan. Maar het blijven losse dingen en daar blijft altijd een klein spleetje tussen en dat zijn nou precies de zwakke plekken in de aardkorst. De aardmantel stroomt en bouwt zo een enorme druk op. Op de zwakke plekken kan de aardkorst breken. Als de aardkorst breekt, stroomt het vloeibare gesteente van de aardmantel naar boven in de aarde, dat heet magma en als het eruit komt heet het lava. In Nederland hebben we geen echte vulkanen, gek genoeg, want Nederland ligt wel op een breuklijn. Vroeger was Nederland er nog niet; dat was zee. In zee komen alle afvalstoffen van de afgebroken gebergtes terecht (want door weer en wind worden langzaam de gebergtes afgebroken). Als je zand heel hard op elkaar duwt, krijg je zandsteen. Dat is zo hard, waardoor er geen kier meer overblijft, tussen bijvoorbeeld de Europese plaat en de Aziatische plaat. Deze wordt nu als één continent gezien. Een breuklijn is niet de enige oorzaak van een vulkaan. In IJsland bijvoorbeeld is de aardkorst heel dun en op sommige plaatsen zelfs zo dun, dat je door gaten in de vulkanische grond een paar meter onder je, het magma kan zien stromen (niet zonder beschermende kleding overigens, want je zou anders meteen verbranden). In ieder geval is de zandsteenlaag op de breuklijn onder Europa genoeg, om ervoor te zorgen dat West Europa beschermd wordt tegen vulkanen. <>B

Wat is een eruptie? Een eruptie is een ander woord voor uitbarsting. Een eruptie is er, als er door een breuklijn in de aarde tussen de aardschollen met grote kracht lava omhoog gespoten wordt. Als een eruptie heeft plaatsgevonden, is er door het opgedroogde lava een bergje ontstaan, dus hoe hoger de vulkaan, hoe ouder de vulkaan. Verder heb je ook verschillende soorten erupties: - Een instant eruptie: dat is als er meteen na het eerste gerommel al lavastromen op gang komen. - Een non-instant eruptie: als er na weken gerommel ineens as en lava komt. - Een Strombolieachtige eruptie: als lava in een fontein naar buiten wordt gespoten. Hoe ziet de binnen- en de buitenkant van een vulkaan eruit? Vulkanen zijn één van de mooiste dingen op aarde. Als vulkanen uitbarsten, komt er lava (magma) uit, soms komt de lava eruit tot een snelheid van 35 mijl ( 56 kilometer ) per uur. De snelheid van de lava hangt af van de temperatuur. Magma is heet gesmolten gesteente in de aarde. Als een vulkaan uitbarst, komt er uit de vulkaan magma naar boven en stroomt langs het oppervlak naar beneden. Lava is magma, gemixt met stoom en gassen. Lava verandert van rood naar wit als het eenmaal heet wordt. Net uit de vulkaan gekomen lava is zo'n 1.300 - 2.200 graden Farenheit ( 704 - 1204 graden Celsius ). In lava zit een hoog percentage kiezelaarde of een menging van kiezelaarde en zuurstof. Puimsteen dat is een lichtgevende steen, dat gebruikt wordt voor het schoonmaken van hout, metaal en andere soorten materialen en gevormd door kleine belletjes die dichtbij elkaar hebben gezeten en losgelaten worden in lava. Puimsteen zit onder andere in beton, isolatie, dakpannen en gips. Puimsteen is meestal wit, geel, bruin of zwart en wordt vaak gevonden in de Kanarische eilanden en/of IJsland, Italië, Hongarije, Griekenland, Nieuw Zeeland en Duitsland. Ook in Noord-Amerika in de Rocky Mountains bij de westkust en in Hawaï is het te vinden. Heel veel eilanden zijn gevormd doordat er steeds een laag lava opkwam, daardoor werd het eiland steeds hoger totdat het boven het zeeniveau kwam. Begroeiing van een vulkaan Vulkanen die nog regelmatig uitbarsten, verspreiden lava over hun eigendom, daardoor is er weinig begroeiing. Maar je hebt ook vulkanen die niet meer werken, die vulkanen hebben wel begroeiing, doordat de lava en as vruchtbare grond opleveren. De begroeiing op een vulkaan is meestal gras, bomen en andere soorten planten. Eilanden zijn gedeeltelijk niet werkende vulkanen, die vruchtbare grond hebben, waarop bomen en planten groeien. Een ander voorbeeld is de berg Mount Hood, (die een vulkaan geweest is en nu door de vruchtbare grond begroeiing heeft). Is een vulkaanuitbarsting te voorkomen? Een vulkaanuitbarsting is niet te voorkomen, maar er zijn wel middelen om een vulkaan uitbarsting minder erg te maken en dan heb ik het vooral over de mensenlevens die gered kunnen worden. Ik zal twee middelen noemen. Vulkanologen onderzoeken vulkanen. Zij houden ze constant in de gaten. Dat doen zo o.a omdat vulkanen veel schade aan kunnen richten. Zoals de lava, de asregen, de gaswolken, de rotsblokken, de puinlawines en de modderstromen. Maar natuurlijk ook omdat het mensenlevens kunnen kosten. In de buurt van vulkanen wonen altijd veel mensen omdat de grond daar heel erg vruchtbaar is, zoals wij al eerder gezegd hebben. De vulkanologen moeten op tijd zien wanneer de vulkaan uitbarst, zodat de mensen geëvacueerd kunnen worden. Ze houden vulkanen constant in de gaten met verschillende apparaten. Eén daarvan is de seismograaf. Daarmee kunnen ze de aardschokken meten. Dat komt door de magma. Hoe dichter het magma bij het aardoppervlak is hoe meer en hoe hardere schokken er komen. Ook zijn er satellieten. Daarmee kun je veranderingen in de aardbodem in de gaten houden. Veel vulkanen liggen in arme landen. In zulke landen is er niet genoeg geld, om goede apparatuur te kopen en mensen in dienst te nemen. Voorbeelden van rampen Rampen in de 20e eeuw
Jaar Plaats Doden
1902 Mont Pelée 34.000
1906 Vesuvius, Italië 700
1951 Mount Lamington, Papua Nieuw-Guinea 3.000
1980 Mount St. Helens, Verenigde staten 57
1985 Nevada del Ruiz, Colombia 34.000
1991 Mt Unzen, Japan 41
1991 Mt Pinatubu, Filippijnen 400 Historische uitbarstingen Jaar Plaats Gevolgen
1450 voor Christus Santorini, Griekenland Verwoest
79 na Christus Vesuvius, Italië 20.000 doden
1669 Etna, Sicilië 20.000 doden
1586 Kelud, Java 10.000 doden

1792 Unzen, Japan 15.000 doden
1815 Tambori, Indonesië 90.000 doden
1883 Krakatau, Indonesië 36.000doden
De Romeinse stad Pompei, is een van de beroemdste en meest fascinerende archeologische steden ter wereld. Deze stad kreeg op 24 en 25 augustus in het jaar 79 een uitbarsting van de nabije vulkaan “de Vesuvius” (6keer uitbarsting) over zich heen dat het einde van deze stad betekende. Ruim 1900 jaar later in 1991 werd van deze stad een nieuwe glimp opgevangen door archeologen die van de Italiaanse regering de gebouwen moesten vrijmaken van het vulkanische puin, en vervolgens de gebouwen moesten restaureren. Maar tijdens het verwijderen van het puin stuiten de archeologen op een dikke laag gestold as dat het werk in eens een andere wending gaf. Wat er werd gevonden lijkt voor iedereen een bekend verhaal, maar.......... 63 grote aardbeving in Pompeï mensen herbouwen stad tot 24 augustus Vesuvius uitbarst. Aardbeving was al voorbode van uitbarsting. Vesuvius barste 6 keer uit zesde keer Pompeï bijna geheel verdwenen. In 1748 begonnen de eerste opgravingen. De vulkanische as in Pompei was een soort wondermiddel. De as had namelijk aan het begin van de uitbarsting alles overdekt en toen de as was gestold bleven er, toen de lichamen vergingen, holten over met de precieze vorm van de slachtoffers. Met deze vormen zijn er levensechte afgietsels gemaakt van de door de vulkaangetroffen inwoners van Pompei. De eerste negen afgietsels, waren mensen gevangen op het moment dat ze stierven. Goed was te zien dat deze mensen waren gevlucht terwijl op het laatste moment de giftige gassen hen fataal werden. De slachtoffers waren kinderen, mannen en vrouwen waarvan 1 hoog zwanger. Archeologen hadden dit alles vaker gezien en toch was het verschrikkelijk indrukwekend. Door de stilzetting van de tijd was alles nog in goede staat en was het leven van de Pompejanen goed te achterhalen. Overal hingen de schilderijen nog aan de muur, en stonden de fruitmanden nog op tafel. Planten die werden gevonden konden gedetermineerd worden. Maar ook stonden er nog teksten op de stadsmuren en dat waren niet alleen liefdes verklaringen maar ook Politieke beelden. En langzaam kwam de Romeinse cultuur boven. Pompei was een schakel in het handelsverkeer, en werd bewoond door tientallen ambachtslieden - onder andere metaalbewerkers, pottenbakkers en glasblazers. Er waren nog enkele sporen van andere culturen, maar de Romeinse gewoonten hadden de overhand. Naast een heleboel andere faciliteiten bezat Pompei een groot amfitheater voor gladiatorengevechten. Dit amfitheater was gebouwd door een Romeinse speculant en er pasten 20.000 mensen in. In twee andere theaters kon iedereen vermaakt worden door toneelstukken en muziek, ook waren er zo’n 100 kroegen en tavernes waar iedereen zijn dorst kon komen lessen. Pompei bezat drie badhuizen. (Een vierde was in aanbouw) Verder had Pompei minstens 10 tempels en - vlakbij het grote forum - een grote basilica. De Pompejaanse straten waren geplaveid met vulkanisch gesteente, langs de straten liepen goten voor afvalwater. Op straat waren fonteinen aangelegd die de mensen en dieren van water voorzagen. De woningen waren zeer verschillend, van mooie gedecoreerde huizen met vele vertrekken en binnenplaatsjes, tot simpele appartementen en kleine kamertjes achter werkplaatsen. In 202 barst de Vesuvius een week lang uit, en daarna volgde nog verschillende grote uitbarstingen in 306, 427, 513, 533 en, na een millennium rust barste de Vesuvius in 1631 nog een keer uit en deze uitbarsting was vrijwel even erg als die in 79 en verwoeste opnieuw alle omliggende plaatsen en er waren ongeveer 18 000 doden. Na deze uitbarsting wist allang niemand meer dat Pompei ooit had bestaan en de herontdekking kwam dan ook vrij onverwachts. In 1707, Geleerden wisten dat Pompeï ten zuidoosten van de vulkaan had gelegen, maar niemand wist precies waar. Volgens sommige was er een interessante mogelijkheid. Al eeuwen lang op ongeveer 10 kilometer afstand van de Vesuvius vandaan staken wat restanten van oude gebouwen uit de grond. De plaatselijke bevolking noemde dit gebied La Civita – een moderne versie van het Latijnse woord civitas dat stad betekent. Er was al wel in keer in de 16e eeuw een inscriptie gevonden met de tekst decurio Pompeiis, maar daar was nauwelijks aandacht aan geschonken. In 63 n.C. werd de stad door een aardbeving gedeeltelijk verwoest, maar herbouwd. Op 24 augustus 79 n.C. werd de stad na een uitbarsting van de Vesuvius, die ook de naburige plaatsen Herculaneum en Stabiae trof, door een regen van as en vulkanische slakken onder een 5–8 m dikke laag bedolven. Van de 15000 à 20000 inwoners kwamen er ca. 2000 om. In 1748 begonnen de opgravingen. De te voorschijn gekomen resten geven een uitstekende indruk van een welvarende Romeinse kleine stad. In de stadsplattegrond zijn duidelijk drie kernen te onderscheiden in het zuidwesten de oude Oskische stad – waarvan nog enkele bochtige straten getuigen – met als centrum het forum (plein), dat pas in de loop der tijden zijn uiteindelijke monumentale vorm kreeg; ten noorden van dit stadsdeel een wijk met rechthoekig elkaar snijdende straten, die smalle insulae (huizenblokken) vormen, uit de Samnitische periode; in het oosten de agglomeratie uit de Romeinse tijd, ook met elkaar rechthoekig snijdende straten, die echter anders georiënteerd zijn. Het forum heeft een typisch Italische, lange en smalle vorm; behalve aan de noordzijde is het door zuilengalerijen omgeven. Aan de noordkant staat de Jupitertempel, de hoofdtempel van de stad; daartegenover staan de voornaamste drie administratieve gebouwen, met de curia (raadszaal) in het midden. Aan de oostkant sluiten civiele en religieuze gebouwen aan. Aan de westkant liggen een grote tempel van Apollo en, aan de zuidwesthoek dwars op de zuilengalerij waarbij zij aansluit, de basilica (rechtsgebouw), een drieschepige overdekte ruimte met verhoogd middenschip. Het forum kreeg deze oriëntatie in de 2de eeuw v.C.; toen werden ook de basilica gebouwd en de tempel, die aan het Capitolium voorafging. Van de andere tempels moet die van Venus Pompeiana, de schutsgodin van de stad, worden genoemd, aan de westzijde van de basilica. Ten zuidoosten van het oudste stadsgedeelte liggen, naast het zgn. Driehoekige Forum, een openlucht- (2de eeuw v.C.) en een kleiner overdekt (begin 1ste eeuw v.C.) theater. Uit deze tijd stamt ook het amfitheater in de zuidoostelijke hoek van de stad. Voorts zijn er twee palaestrae (gebouwen voor sport- en atletiekbeoefening) uit de hellenistische resp. vroege keizertijd en thermen (badinrichtingen). De straten waren geplaveid, hadden verhoogde trottoirs en oversteekstenen. De huizen zijn in groten getale in vrij behoorlijke staat te voorschijn gekomen. Bijzonder fraai zijn de Casa dei Vettii en de Casa del Fauno. Aan de rand van de stad lagen grote villae, landhuizen met gecombineerde woon- en bedrijfsruimte, o.a. de Villa dei Misteri. De wandschilderingen in de huizen geven een fraai overzicht van de Romeinse schilderkunst van 200 v.C. tot 79 n.C. Ook mozaïeken, speciaal op de vloeren, en stucwerk luisteren de woon- en slaapvertrekken op. Talrijke tuinbeelden en portretten van marmer en brons, kleine sculpturen, kunstig bewerkte meubelen, gebruiksvoorwerpen, enz. geven een beeld van het Romeinse interieur. Een groot deel van de vondsten is in de musea van Napels en Pompei te zien. Is de lavastroom te veranderen? (Zie film) Slot Zoals je al wel gemerkt hebt heeft een vulkaan dus vernietigende werkingen. De gevolgen van een uitbarsting kunnen enorm zijn, kijk maar naar de dodenstad Pompeï, die geheel verdween onder meters lava en as. Hopelijk weten jullie nu ook hoe een vulkaan ontstaat en dat het ondanks de vernietigende werking van een uitbarsting een ontzettend mooi natuurverschijnsel is (ook al wou ik er niet graag bij in de buurt zijn als hij uitbarst). Ook hebben vulkanen voordelen, bijvoorbeeld de vruchtbare grond. Dus, als je eens een keer naar Italië gaat, bijv. met vakantie, bezoek dan eens Pompei en de Vesuvius. Of de Etna op Sicilië. Maar kom niet, wanneer deze vulkanen dreigen uit te barsten, want de gevolgen kunnen enorm zijn! Zijn er nog vragen?