Capoeira
Inleiding
Als jullie vorige week een beetje het nieuws hebben gevolgd, dan hebben jullie ook gezien dat Luiz Lula Da Silva in Brazilië is uitgeroepen als president om het volk te vertegenwoordigen. De socialist Lula streeft, net als elke socialist, naar meer gelijkheid. Ook streeft hij naar minder armoede voor het grootste deel van de 175 miljoen Brazilianen en wil hij er een kansrijker land van maken. Voor degenen die het nog niet weten, Brazilië, het land van capoeira, is heel arm en niet alleen Lula Da Silva probeert meer toekomst aan het volk te bieden. Vele capoeira-meesters zijn al tientallen jaren bezig kansloze jongeren van de straat te plukken/houden, normen en waarden bij te brengen, capoeira te leren, en ze laten zien dat als je niet de mogelijkheid hebt om te studeren je nog altijd capoeiraleraar kunt worden!
Opbouw
Door eerst iets over de aparte geschiedenis van het ontstaan van capoeira te vertellen en vervolgens over het heden van capoeira hoop ik jullie een beetje op de hoogte te brengen en misschien worden jullie wel net zo enthousiast over capoeira als ikzelf!
Geschiedenis capoeira in Brasil
Capoeira is een mengvorm van dans en straatgevecht die eeuwen geleden is ontstaan. Capoeira is onlosmakelijk verbonden met de meedogenloze koloniale politiek van Portugal. Tussen de zestiende en de negentiende eeuw zijn twee miljoen Afrikaanse slaven afkomstig uit de landen langs de Golf van Guinee, Angola, Mozambique en Zaïre met geweld aan boord gebracht van de negerschepen die naar Brazilië koersten. Daar werden de slaven uitgebuit op de suikerrietplantages en mijnen.
’s Avonds werden ze bijeengedreven in grote schuren (senzala’s). Etnische groepen werden systematisch gemengd om te voorkomen dat er opstanden zouden uitbreken. Om toch met elkaar te kunnen communiceren, ontwikkelden de slaven een soort bewegingsspel van handen, voeten en muziek. Verschillende vormen van schijngevechten uit Afrika ontwikkelden zich tot het zogeheten capoeira.
Vechten was ten strengste verboden. Niet alleen in de senzala’s werd capoeira beoefend, ook verzamelden ze zich midden in velden waar het gras heel hoog groeide. Door het gras plaatselijk kort te knippen creëerden ze een open plek waar ze uit het zicht van de politie konden oefenen. Waarschijnlijk ontleent het zijn naam hieraan, want in de taal van de Guarani indianen betekent ‘caa-apuera’ een plek waar het gras kort is.
Zodra de politie op de plek kwam waar ze aan het trainen waren, veranderde hun heftige duel in een onschuldige theatrale dans (frevo). Het tempo van de instrumenten vertraagde en de deelnemers zongen plots onbeduidende woorden. Als de politieagenten weer vertrokken waren, werd het tempo opgevoerd, begonnen de gevechten weer en werden er weer strijdbare teksten gezongen.
In de loop van de negentiende eeuw werd capoeira steeds meer gebruikt als puur en alleen een vechtsport. Sommigen maakten gebruik van huurcapoeirista’s om wanbetalers tot het aflossen van hun schulden te dwingen of om politieke tegenstanders onder druk te zetten voor en na de verkiezingen. Capoeira werd gebruikt door de imperialisten en onbeheersbare bendes die terreur zaaiden op straat. Doordat het een gevaar vormde voor de samenleving werd capoeira in 1887, een jaar voor de afschaffing van de slavernij, bij de wet verboden.
In de jaren dertig keerde het tij weer en de politie kon niet langer op tegen de enorme voorliefde van het volk voor capoeira en besloot de sport te gedogen, mits beoefend op besloten plaatsen. Twee analfabeten maakten van deze gelegenheid gebruik: Allereerst opent meester Bimba in 1932 een school voor capoeira regional. Deze stijl is snel, licht, zeer sportief en is geïnspireerd op bewegingen ontleend aan gevechtskunsten als jiujitsu, karate en judo. Meester Pastinha opende in 1941 een school voor capoeira angola, een naam die verwijst naar de Afrikaanse oorsprong van de sport. Deze stijl is dichter bij de grond dan capoeira regional en wordt uitgevoerd met een bedachtzame traagheid en een duidelijke voorliefde voor sluwheid. Meester Bimba, die leefde van 1900 tot 1974, en Meester Pastinha, die leefde van 1889 tot 1981, worden nog steeds gezien als helden van capoeira.
Hedendaagse capoeira in Brasil
Tegenwoordig is capoeira naast voetbal verreweg de meest populaire sport van Brazilië en in de armste streek van Brazilie, ver van de enorme rijkdom in het zuiden, heeft capoeira veel weg van een godsdienst. Men aanbidt geen god maar roemt de kwaliteiten van de meesters.
Wat ik in het begin al zei doen capoeirameesters in Brazilie er ook alles aan om meer toekomst te bieden aan kansloze jeugd in Brazilie. Ze gaan de straat op en spreken jonge Braziliaantjes aan, bemoedigen ze om naar capoeirascholen te komen. De arme mensen hoeven er niet voor te betalen. De kinderen kunnen hun toekomst dan zien in het lesgeven van capoeira of het geven van voorstellingen en demonstraties.
Capoeira in de rest van de wereld
Capoeiraleraren uit Brazilie hebben tegenwoordig veel kans van slagen in de Verenigde Staten of in Europa doordat de sport steeds populairder wordt. Zelfs de media doet mee aan de “capoeira-hype”, je ziet het regelmatig in een flits op tv, zoals in de clip van Christina Aguilera “dirty” en in een nokia-reclame van een tijdje terug zie je twee capoeirista’s spelend op het strand.
Het spel van capoeira
Capoeira die hier gegeven wordt is meestal capoeira regional, de hoge snelle vorm. Dat is ook de stijl van capoeira waarin ik meestal les krijg. In allebei de stijlen heb je ook nog verschillende vormen van spelen, zoals:
Jogo duru: hard spel
Jogo dente: als wormen, dicht bij elkaar
Boca des speras: afwachten, geen spel maken
Benguela: abrobatisch spel.
De plek waar het spel, de dans en de strijd plaats vindt is de roda. Hier toont men zijn kracht en kwetsbaarheid, neemt men risico’s en speelt men een rol. De roda zou positieve energie voortbrengen en die overdragen op de twee spelende capoeirista’s. Als je speelt merk je dit ook. Als de kring niet goed gesloten is, de zang niet goed, en de instrumenten matig is de energie in de roda niet aanwezig. Het gevolg is vaak ook dat de spelers niet goed op elkaar inspelen en het spel niet vloeiend verloopt. Als er veel energie in de roda is merk je dat natuurlijk ook aan het ‘adremme’ gedrag van de spelers.
Op het ritme van de zang, het geklap en de muziek, meestal een aantal berimbau’s (een gespannen draad waar je met een stokje opslaat), een attabaque (trommel) en een tamboerijn, geven twee kameraden elkaar een hand, slaan een kruis en stappen de roda in met een au (ahoe). Dit is een soort ratslag die in een spel goed werkt je tegenstander te verwarren, wat de bedoeling is van het hele spel. Bij capoeira gebeurt alles vanuit de ‘ginga’ een soort loopbeweging die zorgt dat je continu van positie verandert, waardoor je moeilijker te raken bent. Vanuit de ginga beweeg je om je tegenstander heen en probeer je hem of haar te verrassen. Het basisidee van capoeira is om zo mooi en acrobatisch mogelijk te bewegen. Wij noemen dat ook wel ‘floreios’, wat zoiets betekent als ‘bewegen als een bloeiende bloem’. De capoeirista maakt iets moois van zijn spel en probeert vanuit die beweging zijn tegenstander te verrassen door steeds te blijven improviseren. Er zijn verschillende bewegingen die leiden tot een goed spel. Het goed op elkaar inspelen leidt tot een goed spel, maar ook de soort bewegingen opvolgend van elkaar zijn heel belangrijk voor een goed spel.
Er zijn heel veel verschillende bewegingen in de capoeira, teveel om op te noemen, en allemaal hebben ze een eigen naam. De meest gemaakte bewegingen die ik in een les leer zijn:
-Armada
-Negativa
-Cabecada
-Meia lua de compasso
Capoeira examen (batizado e troca de cordas)
Als je de bewegingen goed onder de knie hebt kun je examen doen. Examens vinden 1x per jaar plaats en per jaar kun je 1 koord halen. Een mestre heeft … koorden. Mijn eigen leraar heeft er … en is nu in Brazilie om het eind van deze maand op te gaan voor zijn … koord. Op een examen speel je tegen een mestre die dan bepaalt of je het koord krijgt. Tijdens het examen draagt iedereen een witte capoeirabroek.
Capoeira-kleding en naam
In tegenstelling tot de witte broeken op je examen, maakt het in de gewone les niet uit wat je draagt. De kleding in de les verschilt van gele capoeira broeken tot oranje en groenen, noem maar op. In de les krijgt ook iedereen zijn eigen capoeira-naam waar je elkaar mee aanspreekt. Dit komt ook van vroeger, de tijd van de slaven. Ook de slaven onder elkaar hadden bijnamen zodat ze dan minder snel getraceerd konden worden door de politie. Onze naam is gewoon symbolisch en krijg je meestal pas na een aantal maanden. Je krijgt deze van je leraar als deze vindt dat je er een verdient. De naam zegt meestal iets over je spel of je uiterlijk. Mijn capoeira-naam is Risonha, omdat ik volgens mijn leraar altijd lach. Zijn naam is Vulcao. Hij is ijzersterk en kan vurig uit de hoek komen, vandaar de naam ‘vulkaan’. Helaas is Vulcao, zoals ik net al zei, even terug naar zijn roots, in Brazilie.
Slot
Over roots gesproken: het is wel duidelijk dat capoeira zijn roots in Afrika heeft liggen en een geheel eigen culturele identiteit in Brazilie heeft ontwikkeld die zich meer en meer uitspreidt over de rest van de wereld. Een mooie zin die ik laatst op tv hoorde over capoeira was:
Ik, capoeira, ben niet 100% een sport of dans.
Een etnische voorstelling, een spel, een kunst, een levensbeschouwing? Dat ben ik allemaal en meer. Een halfbloed, een mysterie. Een aristocraat, geboren in slavernij. Een zwerver, trots op zijn afkomst. Ik kom uit Brazilie, maar mijn moeder komt uit Afrika.
Afsluitende zin
Tot slot heb ik nog een prachtige videoband over capoeira die ik jullie graag helemaal zou laten zien, maar waar ik een mooie scene van een alleen spel van capoeira uit heb gekozen om de schoonheid van capoeira te laten zien.
Tip na video
Mochten mensen zeer geïnteresseerd zijn: er is volgende week woensdag een capoeira-workshop in het Kumulus-theater in Maastricht. Misschien een leuk uitje voor de klas!?
Inleiding
Als jullie vorige week een beetje het nieuws hebben gevolgd, dan hebben jullie ook gezien dat Luiz Lula Da Silva in Brazilië is uitgeroepen als president om het volk te vertegenwoordigen. De socialist Lula streeft, net als elke socialist, naar meer gelijkheid. Ook streeft hij naar minder armoede voor het grootste deel van de 175 miljoen Brazilianen en wil hij er een kansrijker land van maken. Voor degenen die het nog niet weten, Brazilië, het land van capoeira, is heel arm en niet alleen Lula Da Silva probeert meer toekomst aan het volk te bieden. Vele capoeira-meesters zijn al tientallen jaren bezig kansloze jongeren van de straat te plukken/houden, normen en waarden bij te brengen, capoeira te leren, en ze laten zien dat als je niet de mogelijkheid hebt om te studeren je nog altijd capoeiraleraar kunt worden!
Opbouw
Door eerst iets over de aparte geschiedenis van het ontstaan van capoeira te vertellen en vervolgens over het heden van capoeira hoop ik jullie een beetje op de hoogte te brengen en misschien worden jullie wel net zo enthousiast over capoeira als ikzelf!
Capoeira is een mengvorm van dans en straatgevecht die eeuwen geleden is ontstaan. Capoeira is onlosmakelijk verbonden met de meedogenloze koloniale politiek van Portugal. Tussen de zestiende en de negentiende eeuw zijn twee miljoen Afrikaanse slaven afkomstig uit de landen langs de Golf van Guinee, Angola, Mozambique en Zaïre met geweld aan boord gebracht van de negerschepen die naar Brazilië koersten. Daar werden de slaven uitgebuit op de suikerrietplantages en mijnen.
’s Avonds werden ze bijeengedreven in grote schuren (senzala’s). Etnische groepen werden systematisch gemengd om te voorkomen dat er opstanden zouden uitbreken. Om toch met elkaar te kunnen communiceren, ontwikkelden de slaven een soort bewegingsspel van handen, voeten en muziek. Verschillende vormen van schijngevechten uit Afrika ontwikkelden zich tot het zogeheten capoeira.
Vechten was ten strengste verboden. Niet alleen in de senzala’s werd capoeira beoefend, ook verzamelden ze zich midden in velden waar het gras heel hoog groeide. Door het gras plaatselijk kort te knippen creëerden ze een open plek waar ze uit het zicht van de politie konden oefenen. Waarschijnlijk ontleent het zijn naam hieraan, want in de taal van de Guarani indianen betekent ‘caa-apuera’ een plek waar het gras kort is.
Zodra de politie op de plek kwam waar ze aan het trainen waren, veranderde hun heftige duel in een onschuldige theatrale dans (frevo). Het tempo van de instrumenten vertraagde en de deelnemers zongen plots onbeduidende woorden. Als de politieagenten weer vertrokken waren, werd het tempo opgevoerd, begonnen de gevechten weer en werden er weer strijdbare teksten gezongen.
In de loop van de negentiende eeuw werd capoeira steeds meer gebruikt als puur en alleen een vechtsport. Sommigen maakten gebruik van huurcapoeirista’s om wanbetalers tot het aflossen van hun schulden te dwingen of om politieke tegenstanders onder druk te zetten voor en na de verkiezingen. Capoeira werd gebruikt door de imperialisten en onbeheersbare bendes die terreur zaaiden op straat. Doordat het een gevaar vormde voor de samenleving werd capoeira in 1887, een jaar voor de afschaffing van de slavernij, bij de wet verboden.
In de jaren dertig keerde het tij weer en de politie kon niet langer op tegen de enorme voorliefde van het volk voor capoeira en besloot de sport te gedogen, mits beoefend op besloten plaatsen. Twee analfabeten maakten van deze gelegenheid gebruik: Allereerst opent meester Bimba in 1932 een school voor capoeira regional. Deze stijl is snel, licht, zeer sportief en is geïnspireerd op bewegingen ontleend aan gevechtskunsten als jiujitsu, karate en judo. Meester Pastinha opende in 1941 een school voor capoeira angola, een naam die verwijst naar de Afrikaanse oorsprong van de sport. Deze stijl is dichter bij de grond dan capoeira regional en wordt uitgevoerd met een bedachtzame traagheid en een duidelijke voorliefde voor sluwheid. Meester Bimba, die leefde van 1900 tot 1974, en Meester Pastinha, die leefde van 1889 tot 1981, worden nog steeds gezien als helden van capoeira.
Hedendaagse capoeira in Brasil
Tegenwoordig is capoeira naast voetbal verreweg de meest populaire sport van Brazilië en in de armste streek van Brazilie, ver van de enorme rijkdom in het zuiden, heeft capoeira veel weg van een godsdienst. Men aanbidt geen god maar roemt de kwaliteiten van de meesters.
Wat ik in het begin al zei doen capoeirameesters in Brazilie er ook alles aan om meer toekomst te bieden aan kansloze jeugd in Brazilie. Ze gaan de straat op en spreken jonge Braziliaantjes aan, bemoedigen ze om naar capoeirascholen te komen. De arme mensen hoeven er niet voor te betalen. De kinderen kunnen hun toekomst dan zien in het lesgeven van capoeira of het geven van voorstellingen en demonstraties.
Capoeira in de rest van de wereld
Capoeiraleraren uit Brazilie hebben tegenwoordig veel kans van slagen in de Verenigde Staten of in Europa doordat de sport steeds populairder wordt. Zelfs de media doet mee aan de “capoeira-hype”, je ziet het regelmatig in een flits op tv, zoals in de clip van Christina Aguilera “dirty” en in een nokia-reclame van een tijdje terug zie je twee capoeirista’s spelend op het strand.
Capoeira die hier gegeven wordt is meestal capoeira regional, de hoge snelle vorm. Dat is ook de stijl van capoeira waarin ik meestal les krijg. In allebei de stijlen heb je ook nog verschillende vormen van spelen, zoals:
Jogo duru: hard spel
Jogo dente: als wormen, dicht bij elkaar
Boca des speras: afwachten, geen spel maken
Benguela: abrobatisch spel.
De plek waar het spel, de dans en de strijd plaats vindt is de roda. Hier toont men zijn kracht en kwetsbaarheid, neemt men risico’s en speelt men een rol. De roda zou positieve energie voortbrengen en die overdragen op de twee spelende capoeirista’s. Als je speelt merk je dit ook. Als de kring niet goed gesloten is, de zang niet goed, en de instrumenten matig is de energie in de roda niet aanwezig. Het gevolg is vaak ook dat de spelers niet goed op elkaar inspelen en het spel niet vloeiend verloopt. Als er veel energie in de roda is merk je dat natuurlijk ook aan het ‘adremme’ gedrag van de spelers.
Op het ritme van de zang, het geklap en de muziek, meestal een aantal berimbau’s (een gespannen draad waar je met een stokje opslaat), een attabaque (trommel) en een tamboerijn, geven twee kameraden elkaar een hand, slaan een kruis en stappen de roda in met een au (ahoe). Dit is een soort ratslag die in een spel goed werkt je tegenstander te verwarren, wat de bedoeling is van het hele spel. Bij capoeira gebeurt alles vanuit de ‘ginga’ een soort loopbeweging die zorgt dat je continu van positie verandert, waardoor je moeilijker te raken bent. Vanuit de ginga beweeg je om je tegenstander heen en probeer je hem of haar te verrassen. Het basisidee van capoeira is om zo mooi en acrobatisch mogelijk te bewegen. Wij noemen dat ook wel ‘floreios’, wat zoiets betekent als ‘bewegen als een bloeiende bloem’. De capoeirista maakt iets moois van zijn spel en probeert vanuit die beweging zijn tegenstander te verrassen door steeds te blijven improviseren. Er zijn verschillende bewegingen die leiden tot een goed spel. Het goed op elkaar inspelen leidt tot een goed spel, maar ook de soort bewegingen opvolgend van elkaar zijn heel belangrijk voor een goed spel.
Er zijn heel veel verschillende bewegingen in de capoeira, teveel om op te noemen, en allemaal hebben ze een eigen naam. De meest gemaakte bewegingen die ik in een les leer zijn:
-Negativa
-Cabecada
-Meia lua de compasso
Capoeira examen (batizado e troca de cordas)
Als je de bewegingen goed onder de knie hebt kun je examen doen. Examens vinden 1x per jaar plaats en per jaar kun je 1 koord halen. Een mestre heeft … koorden. Mijn eigen leraar heeft er … en is nu in Brazilie om het eind van deze maand op te gaan voor zijn … koord. Op een examen speel je tegen een mestre die dan bepaalt of je het koord krijgt. Tijdens het examen draagt iedereen een witte capoeirabroek.
Capoeira-kleding en naam
In tegenstelling tot de witte broeken op je examen, maakt het in de gewone les niet uit wat je draagt. De kleding in de les verschilt van gele capoeira broeken tot oranje en groenen, noem maar op. In de les krijgt ook iedereen zijn eigen capoeira-naam waar je elkaar mee aanspreekt. Dit komt ook van vroeger, de tijd van de slaven. Ook de slaven onder elkaar hadden bijnamen zodat ze dan minder snel getraceerd konden worden door de politie. Onze naam is gewoon symbolisch en krijg je meestal pas na een aantal maanden. Je krijgt deze van je leraar als deze vindt dat je er een verdient. De naam zegt meestal iets over je spel of je uiterlijk. Mijn capoeira-naam is Risonha, omdat ik volgens mijn leraar altijd lach. Zijn naam is Vulcao. Hij is ijzersterk en kan vurig uit de hoek komen, vandaar de naam ‘vulkaan’. Helaas is Vulcao, zoals ik net al zei, even terug naar zijn roots, in Brazilie.
Slot
Over roots gesproken: het is wel duidelijk dat capoeira zijn roots in Afrika heeft liggen en een geheel eigen culturele identiteit in Brazilie heeft ontwikkeld die zich meer en meer uitspreidt over de rest van de wereld. Een mooie zin die ik laatst op tv hoorde over capoeira was:
Een etnische voorstelling, een spel, een kunst, een levensbeschouwing? Dat ben ik allemaal en meer. Een halfbloed, een mysterie. Een aristocraat, geboren in slavernij. Een zwerver, trots op zijn afkomst. Ik kom uit Brazilie, maar mijn moeder komt uit Afrika.
Afsluitende zin
Tot slot heb ik nog een prachtige videoband over capoeira die ik jullie graag helemaal zou laten zien, maar waar ik een mooie scene van een alleen spel van capoeira uit heb gekozen om de schoonheid van capoeira te laten zien.
Tip na video
Mochten mensen zeer geïnteresseerd zijn: er is volgende week woensdag een capoeira-workshop in het Kumulus-theater in Maastricht. Misschien een leuk uitje voor de klas!?
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden