sjabbath

Spreekbeurt over De Sjabbath –
Benodigdheden:
- de spullen die we hebben
- een fles of pak druivensap
- een zoutvaatje
- een pakje lucifers of anders een aansteker
- een teiltje om het water straks in te gooien.

Inleiding:
Ons werd gevraagd om een spreekbeurt te doen over hoe joden hun sjabbath houden. Er zijn veel joden in Nederland, misschien wel 30.000, maar de meesten vieren hun zaterdag zoals jij en ik. Lekker televisie kijken en winkelen, misschien wat huiswerk tussendoor. Er zijn zo’n 1000 joden in Nederland die de sjabbath op de traditionele manier doen. En daar gaan we het vandaag over hebben.

Vrijdag.
Het is vrijdagmiddag, een uur of vijf. De kinderen en volwassenen zijn in bad geweest, want op sjabbath mag je niet douchen. Ze krijgen hun mooie sjabbath kleren aan. De jongens in een pak, de meisjes in hun mooiste jurk.


De heren en jongens boven de 13 gaan naar sjoel, de synagoge. De joden hebben een ochtendgebed, een middaggebed en een avondgebed. Eigenlijk moeten die allemaal elke dag. De meesten doen het in elk geval op sjabbath. Dan wordt het middaggebed aan het eind van de middag gedaan zodat daarna een korte pauze genomen kan worden en meteen het avondgebed kan worden gedaan. Het begin van de sjabbath wordt dan door de heren in sjoel op die manier ingeluid.

Ondertussen de vrouwen thuis.
De vrouw des huizes, en alle vrouwen die daar prijs op stellen, steken 2 kaarsjes aan. In sommige orthodoxe culturen doen alle vrouwen in huis het, ook de bezoekers en ook de kleine meisjes. En in sommige gevallen steekt de vrouw des huizes 2 kaarsjes aan plus een kaarsje voor elk kind dat ze heeft. Het gaat zo:

(steek de kaarsjes aan, draai 3 keer met je handen ervoor, doe je handen voor je ogen en zeg: )

Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam, asjer kidesjanoe bemitsvotaf vesjiewanoe lehadliek neer sjel sjabath.
(klaar.)

Het betekent zoiets als: gezegend bent u, onze god, koning van de wereld, die ons bevolen heeft ons aan het gebod te houden om voor de sjabath kaarsen aan te steken.

Nu is het sjabath.

De vrouwen dekken de tafel. Er mag geen vuur meer gemaakt worden, het gasstel staat uit of moet aan blijven staan, het eten staat warm klaar.

De heren komen thuis.

(de tafel nu: de zilveren schotel met alleen de zilveren beker voor de wijn, deze vol met druivensap schenken. De twee challes (broden) op het broodplankje en dan bedekken met de doek). Er zijn twee challes omdat het symbool staat voor de manna die in de woestijn uit de hemel kwam vallen. Op vrijdag kwam er dubbel voor de sjabbath.

De heer des huizes gaat een spreuk doen over de wijn. Het is een spreuk met een hoge status en rangorde en bovendien mag hij eerst. Omdat het brood jaloers zou worden, wordt het brood afgedekt met de mooie sierdoek.


Als de spreuk over de wijn is gezegd door de heer des huizes, of als die er niet is, een man van boven de dertien, of als die er niet is…. Dan mag een vrouw ook. Dan zegt het gezelschap allemaal: amèn, en dan moeten ze stil zijn tot ze een slokje hebben gehad.

Aan de spreuk gaat nog een inleidend gebedje vooraf, die we hier overslaan.

(pak nu de wijnbeker en houd hem omhoog en zeg: )
Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam boree perie hagafen.
(amèn)

Neem nu zelf een slok, en dan aan de anderen een slokje geven.

Deze spreuk betekende ongeveer: gezegend bent u god, onze god, konint van de wereld, die de wijnstokken heeft geschapen.

Nu gaan we ritueel onze handen wassen. Het is belangrijk om goed te weten dat je vanaf het moment dat je handen overgoten zijn, je niets mag zeggen tot je zelf een stukje brood hebt gehad. Je mag alleen “amèn” zeggen op de spreuk die straks gezegd wordt.

De beker water vullen. Eerst over je rechterhand drie scheutjes, dan over je linkerhand drie scheutjes, dan over je rechterhand een grote en over je linkerhand ook. Dan de spreuk:

Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam al netielat jadajiem.

Als iedereen tot de kleinste peuter toe zijn handen heeft gewassen en terug is aan tafel, al zwijgend, pakt de heer des huizes (of een vrouw) de twee broden op en zegt de spreuk:


Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam hamotzie lechem min ha’aretz

Hij snijdt het brood in, en scheurt de rest af, dipt het brood in zout en neemt een hap. Daarna scheurt hij voor iedereen een stukje brood af, dipt het in zout en geeft het aan hen. Zodra je een stukje brood hebt gegeten, mag je praten. De gene die de spreuk doet krijgt het eerst, dan zijn vrouw, en dan een beetje op leeftijd. De kleintjes moeten dan ook vaak ellenlang hun mond houden. Grappig is dan om ze een beetje te pesten en een vraag te stellen.

Het brood is gevlochten, maar dit is niet verplicht. Het is traditie om op de heilige sjabbath zo mooi mogelijk te eten, de tafel te dekken, en om dingen anders te doen dan anders. Door de week eet je geen gevlochten brood en op sjabbath wel.

Daarna begint het eten. Op vrijdagavond is het altijd:

Eerst vis,
Dan soep,
Dan een hoofdmaaltijd,
Dan een toetje.

Na het toetje is een langdurig zanggebed.

Zaterdag
De volgende dag gaan eerst de heren weer naar sjoel (meisjes mogen ook maar gaan minder vaak). Dan weer eten, weer de wijn en het brood, dan een vaak koude maaltijd. Het is dan vaak een uur of 12.30 uur als de maaltijd begint.

’s Middags is het gezin gezellig met zijn allen bij elkaar. Veel ouders gaan ’s middags even een paar uurtjes slapen. En verder spelletjes, lezen, zingen. Televisie en computer mogen niet, want je mag geen elektriciteit aan of uit doen.

’s Avonds als het donker is (als je 3 sterren kunt zien, maar als het bewolkt is, als het de tijd is die volgens het joodse agendaatje aangeeft dat de sjabbath ten einde is, wordt er nog een ritueel gedaan. Het havdala – ritueel. We hebben hier een set.


Schenk de wijn in (of druivensap), zodat het overloopt. De kaars en het geurdoosje staan klaar.

Eerst een stukje inleidende spreuk die we versneld doen

Hinee el jesjoewatie, eftach welo efchad…
Sawrie maranan, werabanan, werabbotai:
(til de beker wijn op)

Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam, boree peri hagafen.
(amen) (neem zelf een slokje wijn).
(pak het kruidenbusje)

Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech ha’olam, boree minee basamiem.
(amen) (ruik er zelf aan en laat iedereen in het gezelschap er aan ruiken)

(steek de kaars aan en houd hem omhoog)

Baroech atta hasjeem, ellokeenoe melech ha’olam, boree moree ha eesj.
(amen)(zet de kaars weer neer)

Baroech atta hasjeem ellokeenoe melech haolam hamafdiel been kodesj lechol been or lechosjech been jisrael leamiem, bejom hasjewie-ie lesjesjet jemee hama-ase. Baroel atta hasjeem hamafdiel been kodesj lechol.
(Amen)


Schenk nu wat wijn in de schotel en druk de kaars eruit.

De kaars is gevlochten omdat het een gebod is. Als je geen gevlochten kaars hebt mag je ook twee kaarsen gebruiken waarvan je de vlammen tegen elkaar houdt zodat het ook een soort van fakkel is.