Rusland onder het regime van Stalin

Rusland onder het regime van Stalin Hoofdvraag: Wat was de invloed van Stalin op de economie in Rusland? Deelvragen: 1. Wie was Stalin? 2. Wat zijn de vijfjarenplannen? 3. Wat waren de gevolgen van de vijfjarenplannen? Deelvraag 1
Wie was Stalin? Zijn geschiedenis
Josef Wissarionowitsch Dschugaschwile werd op 21 december 1879 geboren in Georgië. Zijn vader was schoenmaker en zijn moeder wasvrouw. Rond zijn elfde verjaardag leerde hij zijn eerste woordjes Russisch. Door zijn moeder is hij voor priester gaan studeren op het Grieks - Orthodoxe klooster in Tiflis. Hij was een niet te serieuze leerling, hij is namelijk in 1898 van die school weggestuurd. Hij was vrienden met enkele aanhangers van de verboden socialistische partij en verzette zich tegen het gezag. Op deze school raakte hij dus in de ban van revolutionaire ideeën. Nadat de RSDLP, een socialistische partij, ermee ophield werd Josef lid van de Russische socialistische partij. Deze had als leider Lenin die kort daarvoor naar Siberië was verbannen. Josef zelf was illegaal werkzaam als beroepsrevolutionair en zette zich in voor de politieke bewustwording van de arbeiders in Transkaukasië. Hij had als bijnaam Koba. Dit is een beroemd rechteloos figuur uit Georgië. Soms noemde Josef zichzelf ook wel Nunu. Dit was een synoniem van de Georgische schrijver Kazbek. De echte Koba stond bekend als een vechter die streed voor de rechten van het volk, terwijl Josef als Koba juist alles opofferde om tegen het tsarisme te vechten, dus ook tegen de bevolking. Ondertussen was ‘Koba’ al verschillende keren uit gevangenissen ontsnapt en werd uiteindelijk in 1902 naar Siberië verbannen. Hij leerde daar Jekaterina Swanidse kennen. Zij schonk hem zijn eerste zoon. In 1905 maakte Josef persoonlijk kennis met Lenin. Hij waardeerde de strijdlust van Josef en verbaasde zich over praktische kennis van niet-Russische volken die Josef bezat. Ze deden samen mee aan een opstand. Deze mislukte en Josef werd opnieuw in de gevangenis gezet en verbannen. Ondertussen begon hij een roofoverval samen met de Revolutionairen voor te bereiden. Deze vond op 25 juni 1907 plaats. De Rijksbank van Tiflis was uitgekozen als goede plek om aandacht te trekken. Dit lukte, maar Josef moest wel een boete van 250.000 Roebel betalen. Josef werd tussen 1907 en 1917 vaak gevangengezet en veroordeeld. Hij kwam toch steeds na korte tijd vrij. Ondertussen hield hij zich bezig met de verspreiding van de bolsjewistische ideeën. Hij schreef namelijk voor de krant ‘ Da Prawda’ (de Waarheid). In 1912 kwam Josef naar Wenen. Lenin wilde graag dat Josef samen met Boecharin een werk over het nationale vraagstuk zou schrijven. In hetzelfde jaar zorgde Lenin ervoor dat Josef op de partyconferentie tot lid van het Centrale Comité werd gekozen. Wel onder een andere naam: Stalin, de man van staal. Deze naam heeft Lenin voor Josef verzonnen. Maar in 1913 werd Stalin weer verbannen naar Siberië en hij kwam pas na de Februarirevolutie weer vrij. Hij keerde terug naar Sint-Petersburg en volgde de radicale koers van Lenin. Hij werkte met andere Revolutionairen samen om de Oktoberrevolutie voor te bereiden. Ondertussen bleef hij schrijven voor ‘Da Prawda’. In de eerste revolutieregering was Stalin volkscommissaris voor Nationale Aangelegenheden. Daarnaast werden hem tijdens de burgeroorlog andere militaire en organisatorische taken opgedragen. Door de succesvolle verdediging van Tsaritsyn (later Stalingrad, Wolgagrad), onderscheidde hij zich. Wel raakte hij daar in onmin met de legeraanvoerder Trotski. Uiteindelijk werden het aartsvijanden. In maart 1919 werd Stalin één van de 5 leden van het pas opgerichte Politburo. Dit was het dagelijkse bestuur van de partij. Op het 11e partijcongres in april 1922 gebeurde er iets essentieels voor Stalin’s zijn carrière, hij werd benoemd tot secretaris-generaal. Lenin wilde dat Stalin de discipline in de gelederen van de bolsjewieken met harde hand zou herstellen. Hetzelfde jaar wilde Lenin hem weer weg hebben, omdat hij vond dat Stalin veel te veel macht had gekregen. Stalin had in zeer korte tijd een driemanschap weten te vormen met Zinovjev en Kamenev. Dit was om te verhinderen dat na de dood van Lenin Trotski aan de macht zou komen. Voor de dood van Lenin was namelijk al duidelijk dat het snel afgelopen zou zijn met de partijleider. Zijn gezondheid werd bedreigd door verlamming. De strijd tussen Stalin en Trotski was al hoog opgelaaid. Hun meningen verschilden erg over de opvatting van het communistisch ideaal en de verbreiding ervan in de wereld. Trotski en zijn aanhangers dachten dat een wereldrevolutie alleen mogelijk was als het een voortdurende revolutie werd. Het moest zich in één keer buiten de grenzen van de Sovjet-Unie over alle landen van Europa voortzetten. Stalin was er van overtuigd dat het het belangrijkst was om er voor te zorgen dat Rusland als bolwerk van het communisme werd zeker gesteld. Het moest een stevig fundament zijn voor de revolutie in de rest van de wereld. Het plan om Stalin te blokkeren staat bekend als Lenin’s testament. Na 1924 werd Stalin mede door het driemanschap de machtigste man van Rusland. In 1925 verkondigde Stalin de stelling van het socialisme in één land. Dit was totaal tegen de opvattingen van Trotski. Zinojev en Kamenev raakten door deze verkondiging ook van Stalin vervreemd. Nadat Stalin het 14e partijcongres had georganiseerd, sloten deze twee aan bij de inmiddels al van alle macht beroofde Trotski. Zij vormden de zogenaamde verenigde linkse oppositie. Maar al na 2 jaar werden zij tot zwijgen gebracht door de hulp van de rechterpartijvleugel onder leiding van Boecharin. In 1927 trad Stalin bij de viering van de 10e verjaardag van het sovjetbewind op als algemeen erkende partijleider. Stalin wilde in een versneld tempo de Sovjet-Unie industrialiseren en de landbouw collectiviseren. Twee dingen waartegen de linkse tegenstanders jaren lang opstand hadden gevoerd. Deze dingen vervreemdde hem ook van de rechtervleugel. Stap voor stap werden alle rechtse politici uitgeschakeld. Trotski werd verbannen en enkele jaren later in Mexico City, waar hij naartoe gevlucht was, vermoord door een paar sluipmoordenaars met een bijl. Veel mensen denken dat Stalin hiertoe opdracht had gegeven. Toen Stalin uiteindelijk in 1929 aan de macht kwam verklaarde hij: ‘We liggen vijftig tot honderd jaar achter op de ontwikkelde landen. We moeten deze achterstand inhalen, anders zullen zij ons vernietigen’. In 1928 had Stalin een methode geïntroduceerd om de productiviteit van de Sovjet-Unie geavanceerder te maken. Dit moest gebeuren via gedwongen industrialisatie en collectivisatie. Dit plan groeide uit tot de eerste 5 –jarenplannen. Met deze plannen begon ook een grootscheepse actie waarbij massa-executies, arrestaties en deportaties van de koelakken (de Russische boeren) plaatsvonden. Deze politieterreur werd heel slim opgevoerd en de officieel opgedrongen persoonsverheerlijking van Stalin ging van start. In zijn persoonlijke omgeving ging het slechter. Zijn tweede vrouw N. Alliloejeva pleegde zelfmoord en er waren verschillende samenzweringen van ‘vrienden’, die hem wilden vermoorden. In 1934 wilde een meerderheid van het kabinet Stalin’s persoonlijk bewind aan banden leggen. Als tegenactie begon Stalin de Grote Zuivering die ongeveer vier jaar duurde. De moord op zijn voornaamste mededinger, S. Kirov, was het startsein. Naast politieke tegenstanders werden ook trouwe partijaanhangers, kunstenaars, staatsfunctionarissen, wetenschappers en burgers die men van spionage, verraad of ‘trotskisme’ beschuldigden, naar strafkampen gebracht of vermoord. Ook werd 70 % van de leidinggevende militairen vermoord. Er waren schijnprocessen om de buitenwereld de indruk te geven dat het er in de Sovjet-Unie rechtvaardig aan toe ging. Maar het was zo’n golf van processen dat uiteindelijk de kranten in de Westerse wereld er nauwelijks meer aandacht aan besteedden. Op het hoogtepunt van deze zuiveringen weigerde Stalin ook een nieuwe grondwet aan te nemen, die de burgers meer democratische rechten en vrijheden zou geven. Doordat de Tweede Wereldoorlog in aantocht was, namen de zuiveringen toch geleidelijk af. Stalin zorgde voor een verrassende wending. Samen met zijn rechterhand, de minister van defensie Molotov, sloot hij een vriendschapspact met het nationaal-socialistische Duitsland. Het Molotov- Von Ribbentrop-pact had vele voordelen en werd door Stalin zonder pardon benut. De Sovjet-Unie werd aanzienlijk uitgebreid ten koste van de zwakkere buurlanden. Polen werd verdeelt en Estland, Letland en Litouwen kwamen onder de invloed van Stalin. De Russen moesten zich wel buiten de oorlogen houden die de Duitsers zouden aangaan. Stalin had dus totaal niet verwacht dat Duitsland de Sovjet-Unie zou gaan binnenvallen op 22 juni 1941. Na grote verliezen in de eerste oorlogsmaanden als gevolg van de zwakke (voor het grootste deel uitgemoorde) Sovjetdefensie, slaagde Stalin er uiteindelijk toch in zijn kansen te keren. Zowel op diplomatiek als militair gebied droeg Stalin in doorslaggevende mate bij tot de grote successen in de slotfase van de oorlog. Hij bleek in topoverleg met andere geallieerde leiders zeer goed te zijn in het doordrukken van zijn eigen doelstellingen. Hij kreeg hierdoor een enorm aanzien als staatsman in zowel binnen- als buitenland. Zijn leiderschap had hij benadrukt door aanvaarding van nieuwe ambten, titels en onderscheidingen. Hij werd voorzitter van de Raad van Volkscommissarissen, minister-president, hoofd van het Opperste Defensiecomité, maarschalk en generalissimus van het Rode Leger. Na de oorlog voerde hij een strak binnenlands beleid door zijn ambitieuze buitenlandse politiek en de enorme problemen rond de naoorlogse opbouw van zijn land. Hij leidde in het Kremlin een vereenzaamd leven temidden van een gesloten kring van medewerkers. Regelmatig vonden er nog zuiveringen plaats. Een afwijkende mening of vreemd gedrag werd dus nog steeds niet getolereerd en bovendien werd de bevolking gedwongen Stalin met Byzantijns eerbetoon te verafgoden. Heel veel van zijn oude medewerkers vertrouwden Stalin niet meer en hij regeerde dan ook autocratisch via zijn persoonlijk secretariaat, dat geleid werd door generaal Poskrebysjev. Stalin overleed in maart 1953 onder onduidelijke omstandigheden: volgens officiële berichten was het een hersenbloeding. Zijn gebalsemde lijk werd eerst in het mausoleum van het Kremlin gelegd naast Lenin, maar Chroesjtsjov die een hekel had aan het beleid van Stalin, zorgde ervoor dat Stalins stoffelijke resten gecremeerd werden en de as ervan bij een muur van het Kremlin werd gedeponeerd. Deelvraag 2
Wat zijn de vijfjarenplannen? In 1927 gaf Stalin een korte karakteristiek van een communistische staat. De vroegere ‘wijzen’ van het communisme; Marx, Engels en Lenin, hadden namelijk nooit goed beschreven hoe zo’n staat eruit zou komen te zien. Stalin gaf zeven punten: 1. Geen particulier eigendom van werktuigen en middelen; al het eigendom is volledig collectief

2. Geen klassen en geen staatsmacht. De werkers van de industrie en landbouw besturen zich economisch als een vrije associatie van werkers
3. De economie is gebaseerd op de hoogste techniek, zowel in de landbouw als industrie
4. Geen tegenstellingen tussen stad en platteland, tussen industrie en landbouw
5. ‘Van ieder naar zijn eigen vermogens, aan ieder naar zijn eigen behoeftes’ 6. Wetenschap en kunst in volle bloei
7. Het volk is werkelijk vrij, er zullen geen zorgen zijn om de kost te verdienen en er is geen onderdrukking door meerderen
Het belangrijkste doel van het communisme was dus: het afschaffen van de ongelijkheid in inkomens. Maar over hoe dit doel bereikt moest worden liepen de meningen uiteen. Volgens Lenin moest het geleidelijk gaan. Langzaam moest ‘de Staat afsterven’. In die periode moest een absolute macht heersen, de Staat mocht dan niet gehinderd worden. Stalin vond echter, dat voordat ‘de Staat afstierf’ er een maximale versterking van de Staatsmacht moest zijn. Op deze manier kon hij heel slim zijn dictatuur rechtvaardigen. Voordat Stalin aan de macht kwam, heeft Lenin de ‘NEP’ ingezet. De Nieuwe Economische Politiek was een binnenlandse hervorming, een combinatie van het socialisme en het kapitalisme. De staat had controle over de zware industrie, het bankieren en transport. Maar de staat stond de vrije internationale markt, restaurants, winkels en het op kleine schaal fabriceren van dingen toe. Ook mochten de boeren blijven werken op hun eigen boerderijen. De staat was wel eigenaar van het land. Lenin beloofde ook dat de boeren de grond in persoonlijk eigendom zouden krijgen. Dit systeem werkte redelijk goed. Er was meer voedsel voor de boeren, er waren spullen te krijgen in de winkels. Maar Stalin verzette zich tegen deze namier van beleid voeren. Hij zag het als verraad van het echt communistisch gevoel. Toen hij uiteindelijk aan de macht kwam, hief hij elke privé-onderneming op en stelde alles onder staatscontrole. Iedereen moest gaan produceren voor het algemeen belang. Er werd een begin gemaakt aan het uitvoeren van de vijfjarenplannen. Deze plannen moesten de structuur van de economie vorm geven, de arbeid van alle mensen bundelen en tot aanwijsbare voorruitgang leiden in het verwezenlijken van de doelstellingen van Stalin. Een centraal economisch instituut, het Gosplan legde daarin de doelen vast die bereikt moesten worden. In het eerste vijfjarenplan stonden in het algemeen de jaarplannen en de plannen voor kortere perioden. Een belangrijk onderdeel was het speerpuntenprincipe. Dit betekende dat op ieder willekeurig moment de inspanningen van de planners werden gericht op het bereiken van plandoelen in een bepaalde prioriteitssector. In het eerste vijfjarenplan waren de speerpunten ijzer, staal, de wapenindustrie en de zware machinebouw. Er moest dus in vijf jaar een grote zware industrie worden opgebouwd. In de plannen werd beschreven hoeveel elk bedrijf moest produceren en welk bedrijf het moest produceren. Er werd niet gelet op de kwaliteit, maar wel op de kwantiteit. Ook werd er niet echt gelet op de vraag naar de producten. Volgens Stalin was het vijfjarenplan de manier om de modernisatie van de Sovjet-Unie aan te pakken. De nieuwe economie moest vloeiend lopen. De Sovjet-Unie mocht niet meer bij de verslagenen horen. Het tempo moest hoog liggen, want Stalin wilde een grotere industrie dan Amerika, de grote vijand. Ook was Stalin bang voor een volksopstand. Als er onvrede onder het volk zou uitbreken, zou hij het erg moeilijk krijgen zijn status te bewaren. Maar om de vijfjarenplannen uit te voeren en dus de Sovjet-Unie te industrialiseren, had hij arbeiders nodig en genoeg voedsel om hen te voeden. Rond 1925 werkte drievierde deel van de bevolking in de Sovjet-Unie nog op het platteland. Dit moest volgens Stalin veranderen. Er moest urbanisatie gaan optreden, anders zou de Industriële Revolutie in de Sovjet-Unie nooit op gang komen. Dit moest wel efficiënt gebeuren. Daarom speelde collectivisatie in de vijfjarenplannen ook zo’n grote rol. ‘Samen werken aan een goede toekomst.’ Kleine boerderijen moesten fuseren tot zeer grote goed opgezette bedrijven. Er moest zoveel mogelijk geproduceerd worden in korte tijd. In een razendsnel tempo moest opeens van alles opgebouwd worden. Hier was een hoop geld voor nodig. Dit geld werd verdiend door het exporteren van voedsel. De industriebedrijven konden met behulp van dit verdiende geld opgebouwd worden en het leger kon gemoderniseerd worden. Als arbeiders hard genoeg werkten, konden ze een soort promotie krijgen. Ze kwamen in de krant te staan en kregen een medaille. Het belangrijkste was dat ze een hoger loon kregen en een hoger voedselrantsoen. Ze behoorden dan tot de arbeidersadel. Als ze dan nog meer hun best deden, konden ze een hogere functie krijgen in de partij. Zo wilde Stalin de arbeiders stimuleren om nog harder te werken. Het eerste vijfjarenplan ging zo snel, dat eigenlijk alle plannen in 4 jaar waren afgewerkt. Dit vijfjarenplan was ook het belangrijkste, omdat het een stevig fundament moest vormen voor de uiteindelijk twaalf opvolgende vijfjarenplannen. Maar met deze plannen ging het niet allemaal even goed. Het tweede vijfjarenplan (1933-1937) sloot aan op het eerste plan en zorgde ervoor dat her fundament verstevigd werd. Het derde vijfjarenplan (1938-1942) werd onderbroken door de Tweede Wereldoorlog. Het vierde plan (1946-1950) zorgde er vooral voor dat de Sovjet-Unie weer opgebouwd werd na de zware oorlog. In het vijfde plan (1951-1955) ging men hiermee door. Het zesde vijfjarenplan werd verworpen. Dit kwam doordat de vraag naar de hoeveelheid beschikbare bronnen groter was dan het aanbod. Het werd vervangen door het zevenjarenplan (1959-1965). Dit gebeurde na de dood van Stalin. Chroestsjov kwam aan de macht. Hij verafschuwde de persoonsverheerlijking van Stalin. Hij vond dat de mensen goed moesten eten, zich konden kleden en goed konden leven. Hij geloofde niet helemaal meer in het communistische ideaal. Het zevenjarenplan viel vooral op landbouwkundig gebied erg tegen, hoewel Chroestsjov het toch goed voorhad met de boeren. Dit plan was eerder een start van een periode van twintig jaar waarbij vooral werd gelet op het materiële en technische deel van de Sovjet-Unie. Dit kwam voornamelijk door de koude oorlog. Er was een wapenwedloop gaande en de chemische industrie werd uitgebreid. Het negende vijfjarenplan (1971-1975) gaf voor het eerst de voorkeur aan de lichte industrie in plaats van de zware industrie. De landbouwsector groeide veel minder hard dan eigenlijk de bedoeling was van het tiende plan (1976-1980). In het elfde vijfjarenplan (1981-1985) was het gehele economische systeem arm. Het laatste plan (1986-1990) was geprojecteerd op de consument en het energieverbruik. Maar de economie zakte totaal in. De onder Stalin aangevangen planeconomie eindigde in een desillusie. Deelvraag 3
Wat waren de gevolgen van de vijfjarenplannen? De Sovjet-Unie werd door de vijfjarenplannen de tweede industriële mogendheid in de wereld. Amerika bleef groter. Er kwamen in de agrarische sector twee soorten landbouwbedrijven: kolchozen en sovchozen. Kolchoz is in het Russisch de afkorting voor collectief landbouwbedrijf. Deze bedrijven ontstonden door het samenvoegen van bestaande, kleine boerderijen. Een sovchoz was een groot landbouwbedrijf, opgezet door de staat, meestal in pas ontgonnen gebieden. In het begin verdiende de kolchozboer veel minder dan de sovchozboer. Dit verschil werd door maatregelen van de regering pas in 1972 verholpen. In de sovchozen bepaalde de staat wat er gebeurde en zij kregen ook producten van de Staat. In de Kolchozen hadden de boeren iets meer vrijheid, ze mochten zelfs een klein stukje grond bezitten en een groot deel van de eigen producten verkopen in de dichtstbijzijnde stad. Daar had iedere kolchozboer een eigen vaste standplaats. Want iedereen mocht alleen eigen producten verkopen en niet die van de buren. De stedelingen konden op de kolchozmarkt producten kopen die in de staatswinkels nauwelijks verkrijgbaar waren, zoals groente, fruit en eieren. Maar op de kolchozmarkt was wel alles veel duurder. In de praktijk hadden kolchozboeren weinig in te brengen. Aan het hoofd stond een boer die aangewezen was door de partij. Hij kreeg instructies van hogere partijleden en moest ervoor zorgen dat ze uitgevoerd werden. (Toch heeft een klein deel van de boeren zich staande weten te houden. Zij bleven verbouwen voor zichzelf, omdat ze geen vertrouwen hadden in de nieuwe plannen van Stalin en het geluk hebben gehad dat ze in het grote Rusland nooit zijn opgemerkt.) Na een jaar was nog maar vier procent van de boerderijen gecollectiviseerd. Maar vijfentwintig procent van de boeren had zich vrijwillig opgegeven om in een kolchoz te gaan werken. Stalin besloot tot hardere actie over te gaan. Partijleden uit de steden, politie en eenheden van het leger trokken naar het platteland en dwongen de overige boeren tot collectivisatie. De meerderheid verzette zich hevig. Het vee werd afgeslacht en de oogst vernield. Een verschrikkelijke hongersnood was het gevolg. Stalin nam nog hardere maatregelen. Enkele miljoenen boeren, ongeveer tien procent, werd gedeporteerd naar Siberië. Een ander groot aantal werd geëxecuteerd of kwam in concentratiekampen terecht. In 1938 was drieënnegentig procent van de boerderijen gecollectiviseerd. Van modernisering in de landbouw kwam eigenlijk weinig terecht. Het aantal machines nam toe, maar het gebruik van zaai- en pootgoed, kunstmest en bestrijdingsmiddelen tegen insecten en onkruid werd niet ingevoerd. De gemiddelde landbouwproductie per hectare in 1953 (het jaar van Stalin’s dood) was nauwelijks groter dan die van tsaristisch Rusland in 1913. Toch was door het vele produceren van voedsel de export goed opgang gekomen. Het geld begon de Sovjet-Unie binnen te stromen. De industriebedrijven schoten als paddestoelen uit de grond. Daardoor trokken er veel boeren naar de stad. Uiteindelijk werkte rond 1950 al tweederde deel van de bevolking in de steden, die dus zeer snel groeiden. De Industriële Revolutie was echt begonnen. Arbeiders kregen het zwaar. Veel mensen wisten niet hoe ze met de nieuwste techniek en de gemoderniseerde machines moesten omgaan. De vrouwen mochten ook gaan werken, dit was een totaal nieuw fenomeen in de Sovjet-Unie. Alle arbeiders werkten in slechte arbeidsomstandigheden. Het werk was gevaarlijk en ongezond, er was weinig of geen voedsel, ze kregen een laag loon en moesten hard werken. Het bouwen van een fabriek had voorrang op het bouwen van een huis. De arbeiders leefden soms in barakken of tentenkampen. Ziektes konden zo in één keer een groot deel van de arbeiders vellen. Mensen begonnen in onvrede te leven. Maar ook hier werd met opstandelingen korte metten gemaakt en kon je maar beter hard werken voor je geld, anders liep het slecht met je af. De arbeidersadel had het ook moeilijk. Hoewel ze wel meer loon en voedsel kregen, moesten de andere arbeiders eigenlijk niets van hen hebben. De arbeidersadel werd beschouwd als een stelletje uitslovers. Meestal werden ze dan ook vermoord, waarvan velen op gruwelijke wijze. Deze tabel laat de hoeveelheid zien die geproduceerd moesten worden. De cijfers zijn opgesteld door het Gosplan. Producten 1928 1930 1931 1932
Steenkool (miljoen ton) 35,4 47,8 56,8 64,4

Aardolie (miljoen ton) 11,7 18,5 22,4 21,4
Elektriciteit (miljoen kWh) 5,1 8,4 10,7 13,5
IJzer(miljoen kilo) 2,3 5,6 5,9 5,8
Na het eerste vijfjarenplan was het uiteindelijk behaalde percentage van de producten in de zware industrie: Steenkool 71,6 % Aardolie 79,3 % Elektriciteit 79,4 % IJzer 65,6 % Er is dus veel minder geproduceerd dan eigenlijk de bedoeling was. Stalin heeft na de eerste vijfjarenplannen wel heel succesvolle cijfers laten zien, maar deze bleken later niet te kloppen. De cijfers waren voor propagandadoeleinden aangepast. In deze jaren zijn er ook veel minder akkerbouwproducten geproduceerd dan gepland. De volgende tabel laat zien hoeveel er is geproduceerd. Producten 1928 1930 1931 1932
Graan (miljoen ton) 73,3 83,5 66,1 66,4
Aardappels (miljoen ton) 46,4 49,4 44,8 43,2
Suikerbieten (miljoen ton) 10,1 14,0 12,0 6,0
Melk (miljoen ton) 30,1 27,9 24,8 19,6
Van de akkerbouw is gemiddeld maar 60% gehaald van de totale productie die men had willen halen. De kloof tussen staat en sovjetburgers werd langzaam op het platteland zichtbaar. De boerenbevolking voelde zich als consument en producent buitengesloten. De producten van de kleine stukjes grond waren steeds meer nodig om van eigen levensonderhoud te voorzien. Vrouwen voelden zich uitgebuite agrarische arbeidskrachten. De boeren in het Zuiden van de Sovjet-Unie hadden het wat makkelijker. De grond was daar veel vruchtbaarder en daarom hadden de boeren dus genoeg voedsel voor zichzelf. Stalin slaagde er dus niet in om een culturele ommekeer te maken. Boerenfamilies bleven vasthouden aan tradities, de kerk kreeg tijdens de Tweede Wereldoorlog weer meer vrijheid en de geboortecijfers daalden snel. De mensen raakten gedemotiveerd door woningnood, hongersnood en de groeiende ongelijkheid in de Sovjetsamenleving. Ook het deporteren en vermoorden van miljoenen Sovjetburgers riep verzet op. Doordat Stalin in de oorlogsjaren een minder strakke benadering koos en de Russen, ondanks grote verliezen, de oorlog toch wonnen, kregen ze weer meer een gevoel van eenheid. Maar na de oorlog werd de nadruk in de plannen wederom gelegd op de zware industrie. Daardoor was er onvoldoende geld voor zaken als kleding en het herstel van de huizen, terwijl er door de oorlog 25 miljoen mensen dakloos waren geworden. De nieuwe Sovjetmens van Stalin moest gecreëerd worden door de opvoeding van de jeugd in het onderwijs en jeugdbewegingen. De bevolking moest ook opnieuw opgevoed worden. De massamedia en kunst werden ingezet, er werden sportmanifestaties georganiseerd en vrijetijdsbesteding werd in dienst gesteld om de idealen van het Rode Leger duidelijk te maken. Na de dood van Stalin hadden de jongeren nauwelijks meer politieke belangstelling, hoewel ze op parades wel enthousiasme toonden. Lidmaatschap van de partij werd meer beschouwd als vanzelfsprekend voor jongeren uit de hogere bevolkingsgroepen. De Staat hield maatschappelijke ongelijkheid bij toegang tot hoger onderwijs in stand en de jongeren zagen dat vrouwen dikwijls de zwaarste lasten droegen. De jongeren werden teleurgesteld door het verschil tussen ideaal en praktijk. Door de angst voor vernieuwing en politieke instabiliteit konden de opvolgers van Stalin de stagnatie in het communistische systeem niet doorbreken. Angst had voorrang boven aanpassing op de planeconomie en kritiek drong niet door tot de partijtop. De leiders bleven twijfelen tussen centralisatie en regionalisatie. Ze waren er in ieder geval zeker van dat het communistische regime van Stalin niet bleek te werken.