Venus en Adonis

Inleiding Ik heb in het museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam een schilderij uitgezocht dat ik mooi vond, het schilderij 'Venus en Adonis' van Hendrick Goltzius. Hierover zal ik straks meer vertellen. In dit verslag ga ik ook vertellen over het verhaal van Venus en Adonis en over hoe dat verhaal in de loop der tijd is terug te vinden in de verschillende vormen van kunst. Venus en Adonis wordt tegenwoordig steeds vaker gekozen als onderwerp van een kunstwerk, omdat het een verhaal is over een onmogelijke liefde en dat is iets waarmee iedereen wel eens te maken krijgt en daarom veel mensen aanspreekt. Er zijn perioden geweest dat dit verhaal helemaal niet is uitgebeeld en er zijn perioden geweest waarin het wel is uitgebeeld, maar telkens met de nadruk op een ander gedeelte van het verhaal. Dat wil ik duidelijk maken in dit verslag. Het verhaal 'Venus en Adonis' is een verhaal dat rond het jaar nul door Ovidius werd geschreven. De zanger Orpheus vertelde een aantal verhalen over onmogelijke liefdes. Het verhaal van Venus en Adonis is er één van. Het gaat over Venus, de godin van de liefde, die per ongeluk door een pijl van Amor wordt geraakt en verliefd wordt op de mooie Adonis. Adonis is een dappere jongeman en een jager. Venus probeert hem te waarschuwen voor de gevaren van het jagen. Voor de wilde beesten die even dapper zijn als Adonis en bovendien 'gewapend' zijn met horens of slagtanden. Helaas, Adonis is een jager en verkiest het jagen boven de liefde van Venus. Ondanks alle wijze raad van Venus zoekt hij toch de uitdaging en probeert hij een wild zwijn op te jagen. Hij verwondt het wilde zwijn, dat woedend wordt en met zijn slagtanden Adonis doodt. Venus hoort het gejammer van de honden van Adonis en komt er meteen op af. Daar ziet ze Adonis dood liggen in een plas bloed. Als eerbetoon aan Adonis verandert Venus het bloed in een bloem, de Anemoon.
De 'Venus en Adonis' van Hendrick Goltzius De 'Venus en Adonis' die Hendrick Goltzius in 1614 heeft gemaakt is het schilderij dat ik heb uitgekozen om wat over te vertellen. Hierboven staat een kleine afbeelding, een grotere afbeelding is te vinden op de voorkant van dit verslag. Dit schilderij heb ik in de eerste plaats uitgekozen omdat ik het een mooi schilderij vind. De verhoudingen in het schilderij kloppen mooi en er zijn mooie heldere kleuren gebruikt. Het schilderij is realistisch geschilderd. Er is gebruik gemaakt van een piramidaal compositie en het schilderij is vrijwel symmetrisch, waardoor sterk de nadruk wordt gelegd op Venus en Adonis. Zij zijn duidelijk het belangrijkst op het schilderij. Dit werk is geschilderd in de tijd van de Barok. Dat is te zien aan het schilderij. Er is een dramatisch moment afgebeeld. Venus probeert Adonis te waarschuwen om niet meer op gevaarlijke diersoorten te jagen, maar hij negeert de waarschuwingen en wordt daardoor gedood. De hond links op het schilderij staat daar symbolisch voor. Hij is de leraar van de recht en bestraft zonden van mensen. Adonis is eigenwijs en luistert niet naar de wijze raad van Venus en wordt daarvoor gestraft. Je kunt de hond ook als een jachthond opvatten en de hoorn die rechts naast Adonis ligt als een jachthoorn, als tekens dat hij toch op jacht gaat. Je kunt de slechte afloop van het verhaal ook zien in de manier waarop de twee naar elkaar kijken. Zij zegt 'doe het niet!' en hij zegt 'ik moet!'. In dit schilderij zijn ook kenmerken van het maniërisme terug te vinden. Er zijn veel details geschilderd en de voorgrond is niet vrij gelaten. De omgeving is nauwkeurig weergegeven en door een doorkijkje rechts kun je het zwanenrijtuig van Venus zien staan. Venus en Adonis door de tijden heen De middeleeuwen Van ongeveer het jaar 1000 tot ongeveer 1450 had de kerk in Europa vrijwel alle macht in handen. Kunst moest gaan over het (Christelijke) geloof. Het verhaal van Venus en Adonis heeft geen belangrijke Christelijke boodschap en ik heb er niets over kunnen vinden dat uit deze periode komt. De renaissance Van 1400 tot 1550 was er in Europa de renaissance, er kwam opnieuw belangstelling voor de klassieke oudheid. Na de kerk, stond nu de mens weer centraal. Dat is goed terug te zien in de kunst, er worden weer schilderijen gemaakt zonder een godsdienstig onderwerp en zonder een godsdienstige boodschap. Bovendien kan men ook weer de goede verhoudingen van een menselijk lichaam schilderen. Dat was een lange tijd niet meer gedaan, omdat zulk soort zaken ondergeschikt waren aan het (godsdienstige) onderwerp. 'Venus en Adonis' wordt in de renaissance vaak geschilderd. Adonis wordt gezien als een symbool van de roekeloze jeugd. Adonis trekt zich niets aan van de waarschuwingen van Venus, en sterft daarom. Het schilderij van Bartholomeus Spranger, met de titel 'Venus en Adonis' is een goed voorbeeld. Het is gemaakt aan het eind van de renaissance, rond 1540. Venus en Adonis staan meerdere keren afgebeeld op dit werk. Op de voorgrond staan Venus en Adonis afgebeeld als geliefden en op de achtergrond waarschuwt Venus Adonis vooral voorzichtig te zijn, maar achter hen staat al een duivel. Het maniërisme Vanaf 1550 tot 1600 gaan de schilders op een andere manier schilderen. Zij willen geen harmonie of mooie natuur meer schilderen, maar de toeschouwer overweldigen. Er worden veel kleine details afgebeeld en geen plekje op het doek wordt leeg gelaten. Schilderijen uit deze periode zijn elegant en sierlijk, maar meestal zonder emoties. Ik heb uit deze periode geen schilderijen kunnen vinden over Venus en Adonis maar wel een ander kunstwerk dat eigenlijk ook al een beetje lijkt op barok. Het is een gedicht van Shakespeare. Hij schreef het in 1593. Het gedicht is vooral een spel van woorden. Het verhaal wordt met elegantie gebracht, maar af en toe komen er dramatische stukken in voor. (zie bijlage 1a en 1b voor begin 'Venus and Adonis' van Shakespeare) Barok In deze periode (1600-1725) gaat het in de kunst vooral om het uitbeelden van dramatische hoogtepunten. Een gedeelte van het verhaal van Venus en Adonis wat nu vaak wordt uitgebeeld is het moment dat Venus de dode Adonis vindt. Een voorbeeld uit deze periode is het schilderij van Cornelis Holsteyn met de titel 'Venus en Amor bewenen de dode Adonis'. Hij schilderde dit in1650. Op het schilderij staan Venus, Amor en Adonis afgebeeld in dramatische poses. Venus staat op het punt om haar dode geliefde te omhelzen. Er zit drama en dynamiek in het schilderij, typisch voor deze periode. Een ander voorbeeld is het schilderij van Jacob Backer. Hij schilderde het moment dat Venus en Adonis elkaar liefhadden en Venus Adonis waarschuwde, dit blijkt verder in het verhaal een tragisch moment te zijn.
Rococo Van 1720 tot 1760 worden de onderwerpen van schilderijen speelser en luchtiger. Er wordt nu vaker gekozen voor wat minder zware, wat minder serieuze onderwerpen. Er worden niet langer drama en emoties uitgebeeld, en niet langer is het verhaal het belangrijkst. Nu gaat het vooral om de uitwerking van het verhaal. Venus en Adonis worden nu afgebeeld als geliefden, de rest van het verhaal wordt weggelaten. Het Neoclassicisme Van 1750 tot 1830 verandert er opnieuw iets in de kunst. Kunstenaars willen geen emotie meer uitbeelden, maar een kunstwerk moet waardigheid uitstralen. Wat het onderwerp ook is. De schilderijen zijn eenvoudig en stil en hebben een rustige uitstraling. In deze periode zijn verschillende momenten uit 'Venus en Adonis' afgebeeld, schilders hebben niet een bepaalde voorkeur. De twintigste eeuw In de twintigste eeuw gaat het er vooral om wat de kunstenaar voelt, wat de kunstenaar denkt bij een bepaald onderwerp. De kunstenaar probeert zijn kijk op de zaken weer te geven. Dat kan heel realistisch zijn, maar ook heel abstract. Hierdoor ontstaan kunstwerken die niet iedereen begrijpt of mooi vindt. Een voorbeeld is een foto, gemaakt door Mahendra Singh. Deze foto heeft als titel 'Venus en Adonis'. Het is een zwart-wit foto. Mahendra Singh laat de machteloosheid van het meisje zien, tegenover de eigenwijsheid en lompheid van Adonis. Conclusie Het verhaal van Venus en Adonis een populair onderwerp geweest voor veel kunstenaars in veel verschillende tijden. Iedere kunstenaar heeft zijn eigen kijk op het verhaal en geeft het anders weer, wat vaak ook samenhangt met de tijd waarin de kunstenaar leeft. Hierdoor kan een zelfde verhaal toch steeds heel anders naar voren komen. Als een drama, of juist als een perfecte liefde, iedere kunstenaar ziet het anders. Het schilderij van Hendrick Goltzius laat zien hoe moeilijk het is om een schilderij in een hokje te stoppen. Het is niet helemaal Barok, of helemaal maniëristisch maar iets daartussenin. Iets dat zeker is, is dat het verhaal van Ovidius in de geschiedenis vaak is uitgebeeld en in de toekomst ook zeker heel vaak zal worden uitgebeeld. Bronvermelding 1. Internet:  
http://hsa.brown.edu/~maicar/000Free/000Aphrodite/AphroditeAlbum.html 2. Internet:  http://www.msingh.com/art_vadonis.html 3. Internet: http://ncs.cathedral.org/onlineclasses/authoring/projects/gutenberg/Daniel/1.htm 4. Internet:  http://www.rochester.edu/MAG/kenttxt.htm 5. R.H. Fuchs, 1988, Aspecten van de Nederlandse kunstgeschiedenis, 1390-1970, Weesp, stichting Teleac. 6. C. Fisser, T. Jansen, 1999, Forum, basisboek Klassieke Culturele Vorming, Lunteren, HERMAION. 7. Natascha Bär, 1992, Beeldende kunsten van Oudheid tot 1800, Utrecht, Spectrum. 8. Hollands Classicisme, het andere gezicht van de Gouden Eeuw, bijlage bij 'Vrij Nederland', 1999, Delft, Brouwer Rotatie BV. 9. Tentoonstelling 'Hollands Classicisme, het andere gezicht van de Gouden Eeuw', museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam.