Literatuurtheorie

Caput 6 Middeleeuws toneel: · Geestelijk
o Mysterie spelen § Ontlenen hun stof aan: de Bijbel, (godsdienstles) o Mirakelspelen § Toneelbewerkingen van legenden waarin een mirakel gebeurt doel is om god of maria te verheerlijken. o Moraliteiten § ookwel sinnespelen, in plaats van of naast werkelijke personen er ook zinnebeelden optreden zoals: De Dood, de Deugd en de Schoonheid

· Wereldlijk
o Abele spelen § Gedramatiseerde ridderromans, liefde speelt een grote rol

o Middeleeuwse kluchten § Cluten § Sotternieen § Esbattementen

Dit wil je ook lezen:

Zo schrijf je een goed opiniestuk

Claus De hoeveelheid tekst die een spreker spreekt zonder onderbroken te worden
Proloog (in het begin) De problematiek wordt uitgelegd om de aandacht op het stuk te vestigen
Epiloog (op het einde) de lering van het stuk wordt nogmaals duidelijk uitgelegd
Structuur belangrijkste kenmerken van middeleeuws toneelspel · Proloog · Clausen · Spreken in rijmende verzen · De plaats wordt vaag aangeduid · epiloog

Excursie · Na de val van het West-Romeinse Rijk in 476 is het Romeins toneel zo ver in niveau gezakt dat de kerk het bestrijd · In de 10e en 11e eeuw laat de kerk het toneel opnieuw ontstaan om mensen die geen latijn kunnen, kennis te laten nemen van de bijbelverhalen. Deze worden op kerkelijke feestdagen opgevoerd, eerst door priesters, toen door leken. ZO ONTSTOND HET GEESTELIJK TONEEL. · Landjuwelen zijn wedstrijden waar de rederijkers hun toneelstukken opvoeren om zo uitgeroepen te worden tot het beste toneelstuk, hier zijn grote prijzen (vandaar juwelen) aan verbonden.

Caput 7

Klassieke drama in de Renaissance
16e en 17e eeuw Het klassieke toneel in de renaissance is geen voortzetting van het middeleeuws toneel. Het is alleen nog maar bestemt voor de rijken in de schouwburg. Door de belangstelling voor de griekse en romeinse kunsten gaan dramaturgen (toneelschrijvers en kenners) deze bestuderen.

· Tragedies of klassieke treurspelen
o Tragische helden gaan ten onder aan de macht van het noodlot of eigen zwaktes, de helden zijn van hoge komaf · Komedies of klassieke blijspelen
o De mens wordt (komisch) getoond in zijn kleinheid en ijdelheid, de dwaasheid van de schone schijn wordt doorprikt. Ontleend aan het dagelijks leven.

Structuur: er zijn vijf wetten: · Vijf bedrijven, te weten: · Expositio; de uiteenzetting van wat vooraf ging · Intrige; de verwikkeling waardoor er spanning komt · Climax; de opvoering van de spanning · Catastrofe; het hoogtepunt van de spanning en begin van ontknoping · Peripetie; de beslissende wending ten goede of ten kwade en de ontknoping

Deus ex machina Onlogische ontknoping, onverwacht en van buiten komende ontknoping
Rei De eerste vijf bedrijven eindigen met slotzang (rei) Klassiek drama houdt zich aan de volgende 3 eenheden
1. de eenheid van tijd; binnen 24 uur moeten de gebeurtenissen plaatsvinden
2. de eenheid van plaats; eist dat de handelingen zich op een plaats afspelen
3. de eenheid van handeling; stelt dat alle gebeurtenissen in het drama nauw moeten samenhangen.

Manier om op 1. in te springen: bodes die vertellen wat er eerder al is gebeurd. Publiek ziet dan weinig handelingen maar hoort veel verhaal. Men ziet in feite geen dramatiek maar hoort epiek en lyriek

Veel klassieke drama’s zijn in onze tijd als leesstuk interessant maar als toneelstuk onbruikbaar.

4e eeuw voor christus De griekse wijsgeer Aristoteles bestudeerd de grote toneelwerken
De drie wetten van aristoteles
Joost Vondel is de enige die zich echt aan deze wetten houdt.

Caput 8 Toneel tot aan de 2e wereld oorlog

Tot de 19e eeuw zijn lyriek en dramatiek de belangrijkste literaire uitgangsvormen. Maar vanaf 1800 wordt epiek het populairste genre
De traditionele indeling van de toneelstukken vervaagt.

Komedie in de 18e eeuw · intrige blijspel
o Ingewikkelde verhoudingen tussen personen, komisch is het onbegrip tussen de personen · zeden blijspel
o maakt de gewoonten van een bepaalde groep in een bepaalde tijd belachelijk.

Toneel/ komedie in de 19e eeuw · historische stukken
o laten een bepaalde gebeurtenis uit het verleden zien, niet objectief · ideeen stukken
o de uitbeeldingen van de strikt persoonlijke opvattingen van de schrijver. · Tendensstukken
o Hebben de bedoeling de toeschouwer maatschappelijke misstanden te tonen. · Psychologische stukken
o Beelden de geestelijke ontwikkeling of aftakeling van personen uit. Vrijwel altijd pessimistisch.

Dramatiek in de 18e eeuw · De traditionele types worden personage’s · Star optreden verandert in allerdaags gedrag · De uitbeelding op het toneel komt steeds dichter bij die van het echte leven · De grens tussen speler en toeschouwer vervaagt.

Pieter langendijk Opvallend moderne schrijver in de 18e eeuw en laat zien waar de mens sterk en zwak in is. Hendrik jan schimmel Belangrijk in de 19e eeuw, kenmerkend door zijn vooruitstrevendheid, geen betrokkenheid
Multatuli Heeft de betrokkenheid die bij schimmel ontbreekt wel
Einde 19e eeuw Biedt de psychologie als wetenschap een prachtige kans tot dramatische nieuwe mogelijkheden. 20e eeuw Herman Heijermans speelt de grootste rol. Vb.: Op hoop van zegen
1909 Heijermans schrijft: de verzamelde toneelspelen.Uitgangspunt: de mens verheffen tot echte mens. Het wezenlijke aspect in het werk van Heijermans Toneel als wapen
Vorstenschool van Multatuli Over maatschappelijke misstanden

Caput 9 Toneel na 1945
De psychologische test van Willem Frederik Hermans. Over: de positie van de mens in de kosmos.

Existentialistisch toneel
Ontstaat na 1945 in Frankrijk als levenshouding en filosofie. Fout= de verklaring dat dit gaat over de zinloosheid van het bestaan
Goed = er zijn twee richtingen: de christelijke en de Atheïstische, beide gaan uit van subjectiviteit van het individu. De christelijke richting: de mens moet als individu de koers waarmaken die god hem heeft meegegeven. De atheïstische: de mens is bij de geboorte helemaal niets en moet zichzelf maken., vandaar de angst voor als iets niet lukt.

Fransman Jean Paul Satre: De mens is wat hij van zichzelf maakt. Dat is het wezenlijke uitgangspunt voor het existentialistische.

Het existentialistische toneel heeft als thema: de levensangst, de eenzaamheid, de walging van het bestaan.

Om dit op toneel te laten zien komt het episch toneel waartoe Heijermans de aanzet gaf. En die Bertol Brecht vervolmaakt heeft.

Om dit op toneel te laten zien komt het episch toneel waartoe Heijermans de aanzet gaf. En die Bertol Brecht vervolmaakt heeft.

Episch toneel: · Vernieuwend
o De inhoud
o De bouw
o De relatie tussen toneelspelers en publiek

· Het episch toneel toont geen vaststaand wereld en mens beeld, het wil het publiek laten schokken. En wil dat het publiek meedenkt. · Episch toneel laat het publiek niet met een oplossing maar met vragen achter. · Het verfremdungs effect: de vertrouwde toneelvormen zijn verdwenen.

Absurdistisch toneel · De twee wereldoorlogen · Het existentialisme · De wetenschap van de psychologie
o Die onze schijnbaar zinloze droombeelden als symbolen ziet van onderbewuste wensen en conflicten.

Het absurdistische toneel wil de chaos in de wereld uitbeelden., angst en eenzaamheid staan centraal. Uitgangspunt is een situatie en geen ideologie. De situatie’s kunnen niet met gezond verstand verklaard worden. En is niet realistisch.

Toneel Nu

Het grootste deel van het toneel nu is existentialistisch, het gaat over het zoeken naar de zin van het bestaan.

Belangrijkste toneelschrijver: Judith Herzberg, hoofdthema in haar werk: het gevoel niet te weten waar je bij hoort. Bekend stuk: Leedvermaak, en Kras.

Geëngageerd toneel · Het leven tonen zoals het is. · Het vinden van oorzaken voor de gebeurtenissen, · Het effect van de gebeurtenissen voor de toekomst bepalen. In de jaren 60 is dit geprobeerd te verenigen onder de noemer happening. Vaak hebben happenings het karakter van een protestactie.

Na de tweede wereldoorlog zijn er:

· Hoorspelen
o Een soort toneelstukken maar dan korter en omdat er geen oogcontact plaatsvindt zijn er beschrijvende stukken ingelast. · En Televisiespel
o Combinatie van toneel en film.