Literatuurgeschiedenis

Nederlands – Literatuur geschiedenis

Middeleeuwen (500-1500)                                                                                                                        

• Vroege middeleeuwen (500-1000)

• 700 à Karel de Grote, onderwijs was belangrijk

• Hoge middeleeuwen (1000-1300)

• 1100 à West-Europese literatuur
• 1250 à Opkomst burgerij

• Late middeleeuwen (1300-1500)

• Na val Romeinse rijk à beschaving en cultuur verdwenen grotendeels

• Theocentrisme = geloof is het belangrijkste

• Standenmaatschappij:

1. Geestelijkheid
2. Adel
3. Burgerij

Ridderromans

Lied in de middeleeuwen

• Liederen werden mondeling overgeleverd, later opgeschreven.

• Liederen schrijven was in eerste instantie een elitaire aangelegenheid (ridders moesten dat dus kunnen/later ook burgers).

• Liederen zingen was voor iedereen.

• Veel soorten onderwerpen: liefdesliedjes, geestelijke liederen, historieliederen.

• Bekende soorten: ballade (danslied) en klaagzang/elegie (egidiuslied).

Toneel in de middeleeuwen

• Ontstaan in kerken à geestelijk toneel

Dit wil je ook lezen:

Online oplichting

• Diensten in Latijn
• Saai en onbegrijpelijk

• Bijbelse verhalen uitgebeeld (Pasen en Kerst) à zo werd het begrijpelijker voor de gewone burgers

• De toneelstukken werden ook opgevoerd buiten de kerk: veel publiek, speciale effecten

• Beroepsspelers, wereldlijk toneel (dagelijkse onderwerpen)

• Rederijkers = schrijvers, dichters, kunstenaars die zich verzamelde in groepen (rederijkers kamers) à literatuur in wedstrijdvorm

• Landjuweel = grote literatuurwedstrijd waar rederijkerskamers tegen elkaar ‘streden’.

Belangrijke werken uit de middeleeuwen:

• Van den Vos Reynaerde

• Karel en de Elegast

• Mariken van Nimwegen

• Lied van heer Halewein

• Walewein

• Roelantslied

Renaissance (1500-1700)                                                                                                                           

• Ontstaan in de 14^e eeuw in Italië (Florence)

• Renaissance betekend letterlijk ‘wedergeboorte’, wedergeboorte van de klassieken oudheid.

• De klassieken oudheid was een belangrijk voorbeeld in de renaissance

• Afzetten tegen de cultuur van de middeleeuwen.

Historische achtergrond

• Centraal geregeerde staten, het feodale stelsel verdween.

• Opkomst burgerij, zij kregen meer macht (Gouden Eeuw)

• Splitsing van de kerk, katholieken en protestanten

• Tachtigjarige Oorlog met Spanje (1568-1648) à oorlog tussen het katholieken Spanje en het protestantse Nederland

• Republiek der Verenigde Nederlanden (1587-1795)

3 kenmerken van de renaissance

• Antropocentrisme à “carpe diem”

• Leven op aarde is net zo belangrijk als leven na de dood.

• Individualisme à “zelfbewustzijn”

• De mens als individu (humanisme)

• Empirisme à “bloei van de wetenschap”

• Uitvinden hoe de wereld in elkaar zit door experimenten en onderzoek.

• Homo universalis = kenner en beoefenaar van alles (da Vinci)

• Grote namen: Isaac Newton (zwaartekracht), Michelangelo (kunstenaar), Leonardo da Vinci (wetenschapper en kunstenaar)

Dit wil je ook lezen:

Linda (27) werkt in de zorg: ‘Hier kun je het verschil maken’

• Kunst werd erkend als beroep en wetenschap.

3 stromingen in de kunst

• Realisme

• Anatomie (hoe de mens in elkaar zit)
• Perspectief
• Portret en familieschilderijen

• Estheticisme

• Kunst moet mooi zijn
• Streven naar symmetrie in de bouw- en schilderkunst
• Literatuur: eisen aan de vorm

• Classicisme

• Thema’s en motieven uit de klassieke oudheid
• Beeldhouwkunst werd weer een aparte kunstvorm (contrapost = bepaalde houding)

3 kenmerken in literatuur en taal

• Estheticisme   à regels t.a.v. genres, metrum, verstypen

• Realisme         à literairwerk moest geloofwaardig zijn, gedrag en handelingen moesten natuurgetrouw zijn.

• Classicisme     à Translatio = vertalen uit Grieks en Latijn, Latijn was een internationale taal

                            à Imitatio = navolgen van klassieke schrijvers (epigram = puntdicht)

                            à Aemulatio = oude literatuur overtreffen (nieuwe genres, zoals aforisme en sonnet)

•  Purisme          à Archaïsmen = oude woorden in ere herstellen (bijv. Hooft)

                            à Neologisme = nieuwe woorden maken

Griekse literatuur en filosofen

• Homerus à Griekse schrijver 8^e eeuw v.Chr.

• Illias à ‘50 dagen uit oorlog tussen Grieken en Troyanen’  (16.000 versregels epos)

• Odyssee à ‘Odysseus’ zwerftocht na de val van Troje’ (13.000 versregels)

• Socrates à “Mens moet zelfstandig nadenken.”

• Plato à leerling Socrates “Er bestaan vaste ethische waarden onder de dagelijkse werkelijkheid, ideeën. De ziel streeft daarnaar.”

• Aristoteles à leerling van Plato “Het leven heeft tot doel gelukzaligheid (hedonisme), maar de mens moet ook balans vinden tussen uitersten.”

• Stoïcisme à “Het leven is onvermijdelijk.”, “De reactie erop heb je als mens zelf in de hand.”,

“Laat je niet meeslepen door emotie.”

Dit wil je ook lezen:

Simpel stappenplan voor betere wachtwoorden

Latijnse literatuur: dichters

• Vergilius à ‘Aeneis’, de Latijnse Odyssee

• Horatius à “Carpe diem”

• Ovidus

Nederlandse literatuur

• Belangrijke schrijvers: Bredero, Hooft, Vondel, Huygens.

• Hollands dialect werd standaardtaal voor literatuur à later ABN

• Statentbijbel (1637): Grote invloed op het Nederlands.

G.A. Bredero (1585-1618)

• Amsterdamse schilder en schrijver uit middenstand.

• Op de grens van Middeleeuwen en Renaissance.

• Volkse dichtkunst in Rederijkerstraditie.

• Werken:

• ‘Boertig, amoureus en aandachtig groot liedboek’ (1622) à humoristische, liefdes en vrome liederen
• Toneelstukken: kluchten, treurspelen, blijspelen: ‘Spaanse Brabander Jerolimo’ (1617)

P.C. Hooft (1585-1618)

• Hield zich aan de regels van de renaissance.

• Maakt zijn huis, het Muiderslot, tot kunstkring.

• Werken:

• Liefdeslyriek (sonetten)
• ‘Nederlandse Historiën’ à levenswerk over de Nederlandse opstand tegen Spanje

• In navolging van Romeinse geschiedschrijver Tacitus
• Belangrijkste werk uit de renaissance
• Moeilijk leesbaar door Latijnse zinsconstructie

Joost van den Vondel (1585-1679)

• Barok

• Autodidact (kennis door zelfstudie0

• Werk:

• Hekeldichten/protestgedichten
• Klaagzangen/elegieën
• Tragedies (20) à ‘Gijsbrecht van Aemstel’ (Griekse tragedie in Amsterdam, een aemulatio)

• Vertalingen uit Grieks en Latijn