Hoofdstuk 4 (Over lezen, Taalschat, Lees vaardig, Schrijf vaardig, Spreken kijken en Luisteren & Over taal)

-           De lezer overhalen of aansporen om iets wel of niet te gaan doen

-           De lezer een mening vertellen

-           De lezer amuseren of vermaken: iets grappigs, boeiends of bijzonders vertellen

6.4 Tekstsoorten: nieuwsberichten en artikelen in de krant

In de krant kunnen verschillende soorten teksten staan. De belangrijkste zijn nieuwsberichten en artikelen.

In een nieuwsbericht wordt een actuele gebeurtenis beschreven. Deze berichten zijn waarheidsgetrouw en objectief. Dat wil zeggen: onpersoonlijk en zakelijk. Het gaat om een zo precies mogelijke weergave van feiten. Feiten zijn controleerbare gegevens.

De opbouw van een nieuwsbericht is vaak als volgt:

-           titel

-           ondertitel (niet altijd)

-           naam schrijver (vaak ‘Van onze verslaggever’)

-           plaatsnaam

-           eerste alinea met hoofdzaken= de lead (vaak vetgedrukt, soms iets grotere letters

-           middenstuk, verdeeld in alinea’s

-           aanvullingen op middenstuk: minder belangrijk, kunnen vaak worden weggelaten

-           slot (afronding): ontbreekt vaak

Artikelen gaan meer op de achtergronden van het nieuws in, geven uitleg en toelichting. Ze zijn subjectiever, ze bevatten vaak een persoonlijke mening van de journalist. In artikelen laat de journalist vaak verschillende mensen met verschillende meningen aan het woord. Deze artikelen, die vaak langer zijn dan nieuwsberichten, lees je niet in de eerste plaats om op de hoogte te komen van het dagelijkse nieuws, maar om je eigen mening te vormen, om een eigen standpunt in te kunnen nemen. Artikelen in de krant lijken veel op tijdschriftartikelen. Artikelen in tijdschriften zijn vaak alleen nog wat langer dan krantenartikelen.

7.1 Schrijven op niveau

Als je een tekst schrijft voor je vrienden of bekenden, kun je net zo schrijven als je zelf wilt. Je hoeft niet na te denken over woorden die je gebruikt, je kunt afkortingen gebruiken, je mag sms taal gebruiken. Dit noem je informeel taalgebruik.

Over een tekst aan onbekenden moet je van tevoren goed nadenken. Je moet namelijk beleefd zijn om je doel te bereiken. Dit noemen we formeel taalgebruik.

Bij formeel taalgebruik zijn de regels;

• Je spreekt de ander aan met u
• Je gebruikt nette woorden. Je bent dus niet brutaal, maar beleefd
• Je zorgt ervoor dat je tekst er netjes uitziet

Verwijswoorden

Je wilt natuurlijk geen saaie tekst schrijven, want dan wil niemand jouw tekst lezen. Een tekst waarin elke keer dezelfde woorden worden gebruikt, is erg saai. Daarom gebruik je verwijswoorden.

Verwijswoorden die je veel gebruikt zijn; ze, zij, haar, hij, hem, zijn, die, deze, het, dat.

Verwijswoorden

Enkelvoud

Mannelijk (de-woord)

Hij, hem, zijn, deze, die

Enkelvoud

Vrouwelijk (de-woord)

Zij, ze, haar, deze, die

Enkelvoud

Onzijdig (het-woord)

Het, dat, dit

Meervoud

Meervoud

Ze, hen, hun, deze, die

7.2 Een reclametekst

Een reclametekst is een tekst waarmee je een ander wilt overhalen of zelfs overtuigen. De tekst is subjectief. Een reclametekst is anders opgebouwd dan een tekst voor een tijdschrift of een krant. Een reclametekst heeft vaak een opvallende foto of illustratie. De letters van de tekst zijn niet allemaal even groot. De tekst is op een aantrekkelijke manier over het papier verdeeld.

Voor de reclamemaker is het publiek erg belangrijk. Hij wil de lezer overhalen of overtuigen. Om dit doel te bereiken zal hij woorden, zinnen, illustraties, enzovoort kiezen die bij het publiek passen. Hij mag overdrijven, nieuwe woorden maken, humor gebruiken en rijmen.

De meeste reclames kun je gemakkelijk onthouden, omdat de reclamemakers een slagzin hebben bedacht. In deze slagzin kan de naam van het product staan en een eigenschap van het product kan de nadruk krijgen. Ook kan de sfeer waarin je het product gebruikt, worden opgeroepen.

8.1 Spreken op niveau: informeel en formeel gesprek

In een informeel gesprek met vrienden, familie of goede bekenden praat je anders dan in een formeel gesprek met bijvoorbeeld de dokter of schooldirecteur. Je bent dan beleefd, gebruikt nette woorden en spreekt de ander aan met u. Wat je zegt en op welke manier, hangt af van je publiek.

Ook bij een monoloog, zoals presenteren of voorlezen, bepaalt het publiek je manier van spreken. Een verhaaltje voorlezen aan je nichtje is gemakkelijk, je bent op je gemak. Spreken in een formele situatie is een stuk moeilijker, denk maar aan een mondelinge presentatie of een toespraak.

9.1 Het ontstaan van talen – Taalverwantschap

Als we wat van elkaar willen weten of onze gevoelens duidelijk willen maken, gebruiken we onze taal. Het probleem is dat er zo veel talen bestaan, dat je met talloze mensen in andere landen niet kunt communiceren. Hoe talen zijn ontstaan en waarom er zoveel talen zijn, weten we niet.

De taalgeleerden hebben de talen bestudeerd om na te gaan of ze ´familie´ van elkaar zijn. Maar ze kunnen natuurlijk voor hun studie alleen maar gebruikmaken van geschreven teksten. En die bestaan nog niet zo lang. De oudste geschreven tekst in het Nederlands is nog maar zo´n duizend jaar oud. Hij luidt: Hebban olla uogala nestas bigunnan hinase hic enda thu. Hij betekent: Alle vogels hebben hun nesten begonnen behalve ik en jij. Waarschijnlijk is het een gedeelte van een liefdesgedicht.

We weten dat Nederlands nauw verwant is aan onder andere het Fries, Duits, Engels, Afrikaans, Deens, Noors, Zweeds en IJslands. Dat zijn alle Germaanse talen.

9.2 Woordvorming – Afleidingen

Van werkwoorden kun je andere werkwoorden maken door een een voorvoegsel aan toe te voegen.

Voorbeeld: zetten; aanzetten, afzetten, inzetten, ontzetten, uitzetten, verzetten

Van werkwoorden kun je bijvoeglijke naamwoorden maken door er het achtervoegsel –baar aan toe te voegen.

Voorbeeld: Uitvoeren – uitvoer – uitvoerbaar

leveren – lever – leverbaar

leveren – lever – leverbaar

Voor het bijvoeglijk naamwoord dat je net hebt gemaakt kun je weer een voorvoegsel zetten. Daarmee geef je het tegengestelde aan.

Voorbeeld: uitvoerbaar – onuitvoerbaar