Hoofdstuk 6 Strafrecht (blz 56-61)

Maatschappijleer vwo H6 Strafrecht: Opsporing en vervolging (blz 56-61)

Politie en justitie moeten zich aan de regels houden bij het opsporen van mensen die een strafbaar feit hebben gepleegd. Dit heeft alles te maken met de regels van de rechtstaat. Verdachten en daders van een misdrijf hebben net als alle burgers grondrechtelijke rechtsbescherming. Het strafrecht gaat over de manier waarop de staat omgaat met burgers die de wet overtreden

6.1 De rechtstaat en het strafrecht                                                                       Als de overheid criminaliteit wil bestrijden, moet er rekening worden gehouden met de grondbeginselen van de rechtstaat. Daarbij zijn 2 beginselen van belang: de grondrechten en het legaliteitsbeginsel.                            

Grondrechten en het strafrecht                                                                         Om te voorkomen dat grondrechten geschonden worden, gelden de volgende regels:

• - Iedereen heeft recht op een eerlijk proces door een onafhankelijke en onpartijdige rechter
• - Een verdachte is onschuldig tot het tegendeel door de rechter bewezen wordt geacht (heet ook wel onschuldvermoeden). Je bent pas verdachte als er een ‘redelijk vermoeden’ is van schuld aan een strafbaar feit.
• - Er bestaan wettelijke regels voor de behandeling van verdachten. Vanwege onze vrijheidsrechten mag de politie een verdachte niet zomaar arresteren en vasthouden.
• Deze regels voor politie en justitie staan in het strafprocesrecht.
• - Iedereen heeft recht op een advocaat. Als een verdachte die niet kan betalen, subsidieert de overheid een (pro-Deo)advocaat.

Legaliteitsbeginsel en het strafrecht                                                                 De wet geeft de overheid allerlei bevoegdheden, maar het legaliteitsbeginsel zorgt ervoor dat er grenzen zijn aan wat de overheid binnen die bevoegdheden mag doen. Dit is terug te zien in de volgende regels uit het Wetboek van Strafrecht (WvS):

• - Artikel 1: “Geen feit is strafbaar dan op grond van een daaraan voorafgegane strafbepaling”, dit is het strafbaarheidsbeginsel. Met andere woorden; je kunt niet veroordeeld worden voor iets dat volgens de wet niet strafbaar is
• - Een strafbepaling moet duidelijk omschreven zijn, zodat iedereen het kan begrijpen. Dus geen vage bewoordingen
• - De ne bis in idem-regel bepaalt dat je niet 2 keer vervolgd kan worden voor hetzelfde vergrijp. Anders ben je voor altijd een verdachte. In hele bijzondere gevallen wordt er van deze regel afgeweken, bvb als nieuwe DNA-analyse bewijs levert op een vrijgesproken verdachte
• - Per delict is wettelijk vastgelegd wat de maximumstraf is die gegeven mag worden
• - De wet sluit de mogelijkheid om te straffen uit als de dader niet schuldig bevonden kan worden
• - Het recht om iemand te straffen verjaart, dus bvb na 12 jaar kan je niet meer vervolgd worden. Er is een uitzonderingen voor misdrijven als moord, verkrachting en mensensmokkel. De gedachte hierachter is dat naarmate de tijd verstrijkt het verkrijgen van betrouwbaar bewijsmateriaal lastiger wordt

Misdrijven en overtredingen                                                                                 Het WvS maakt onderscheid tussen misdrijven en overtredingen.                    Misdrijven zijn ernstige strafbare feiten (moord, doodslag, mishandeling, verkrachting etc). Overtredingen zijn minder ernstige strafbare feiten (overlast veroorzaken, negeren van verboden toegang voor onbevoegden).   Het verschil tussen deze 2 is belangrijk, omdat de straffen voor misdrijven hoger zijn. Ook blijven misdrijven veel langer in de zogenoemde ‘justitiële documentatie’ staan (het vroegere strafblad).

6.2 Het strafproces                                                                                              

Er zijn 6 fases in het gehele traject van een misdrijf tot aan het moment dat de veroordeelde zijn straf ondergaat:

1. 1. Aanhouding
2. 2. Opsporing (het onderzoek van het misdrijf) onder leiding van een officier van justitie
3. 3. De vervolging door het Openbaar Ministerie
4. 4. De berechting door een of meer rechters tijdens een openbare terechtzitting
5. 5. Eventueel hoger beroep of cassatie
6. 6. De uitvoering van de opgelegde straf

Het Openbaar Ministerie (in de persoon van een officier van justitie) treedt op in naam van de staat en stuurt de politie aan bij de opsporing van plegers van misdaden. Vervolgens oordeelt het OM op basis van de uitkomst of een verdachte vervolgd zal worden.

Aanhouding                                                                                                              Iemand is een verdachte als er een redelijk vermoede van schuld aan een misdrijf of overtreding bestaat. De politie mag je staande houden als je verdachte bent, maar hij kan je ook aanhouden. Als iemand betrapt wordt op het plegen van een misdrijf, is iedereen bevoegd diegene vast te houden tot de politie komt.

Opsporing                                                                                                                   De politie start de opsporing met het verzamelen van informatie, het doel is om erachter te komen wat er gebeurd is en welke bewijzen er te vinden zijn. Het verslag gaat vervolgens als proces-verbaal naar de officier van justitie die het opsporingsonderzoek verder leidt en beslist of de zaak voor de rechter moet komen.

Opsporingsbevoegdheden

Tijdens dit onderzoek mag de politie dwangmiddelen gebruiken (staande houden, aanhouden, fouilleren, inbeslagname van bewijsmateriaal). Voor sommige spullen heeft de politie eerst toestemming nodig van de officier van justitie of rechter-commissaris, omdat er grondrechten van mensen in het geding zijn. Enkele voorbeelden:

• - De politie mag een woning alleen binnengaan met een machtiging tot binnentreding, alleen als de politie vermoedt dat er in de woning ernstig gevaar voor personen of goederen is, mag het zonder machtiging
• - De politie mag een woning pas grondig doorzoeken met een huiszoekingsbevel
• - De politie mag speciale persoonsgegevens alleen opvragen na toestemming
• Voor infiltratie in misdaadorganisaties is toestemming nodig

Een verdachte langer vasthouden                                                                           Een verdachte heeft het recht om te weten waar hij van verdacht wordt. Na de eerste 9 uur op het bureau kan een (hulp)officier van justitie 2x toestemming vragen om iemand nog 3 dagen langer vast te houden. Daarna is voor verlenging toestemming nodig van de rechters-commissaris. Als de officier van justitie/advocaat de voorbereidingen voor een strafzaak na max 110 dagen voorarrest nog niet af heeft, komt er een pro-formazitting. Daarin kan de rechter besluiten de verdachte nog langer in voorarrest te houden en de rechtszaak uit te stellen. In Nederland zit zelden iemand langer dan 1 jaar in voorarrest.