Rechtsstaat

1. Recht en rechtvaardigheid

Wat hebben rechtsnormen, rechtvaardigheid en de rechtstaat met elkaar te maken?

• Regels en wetten

Je hebt verschillende regels en wetten, maatschappelijke normen of gedragsregels komen voort uit geloof, tradities en gewoonten. Rechtsnormen zijn gedragsregels die wettelijk zijn vastgelegd. Sommige dingen kunnen wel tegen het gevoel van rechtvaardigheid gaan, eerlijkheid van bepaalde zaken.

• Ontstaan van de rechtsstaat

Om gevoelens van onrechtvaardigheid en misstanden te vermijden, kwamen ze ruim twee eeuwen geleden met het idee om een rechtsstaat in te voeren, hierin worden burgers beschermt met grondrechten tegen machtsmisbruik van de overheid.
De frans revolutie maakt een einde aan de absolute monarchie, een regeringsvorm waarbij een koning alle macht heeft. Om machtsmisbruik te voorkomen werd de verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger opgesteld. In artikel 1 werd de gelijkheid voor de wet geregeld en in artikel 4 dat iedereen alles in vrijheid kan doen, zolang dit iemands anders vrijheid niet beperkt.
Tegenwoordig hebben de meeste landen een grondwet, hierin staan de grondrechten en hoe het land geregeerd moet worden.
In 1798 was de eerste grond, toen werd Nederland bezet door de Fransen.

1814 werd Nederland een koninkrijk onder Willem I.
1848 Macht van de koning werd verminderd doordat Thorbecke dat grondwettelijk liet vastzetten.

1917 Alle mannen kregen kiesrecht

1919 Alle vrouwen kregen kiesrecht
1983 sociale grondrechten werden in de grondwet opgenomen, daarmee werd Nederland een sociale rechtsstaat.

• Rechten en plichten

Rechten zijn datgene waar je recht op hebt en plichten is datgene wat je moet doen.

Volwassenen hebben bijvoorbeeld belastingplicht en jongeren leerplicht. Je bent verplicht om iemand te helpen die in levensgevaar is en je moet je DNA afstaan als er om wordt gevraagd (DNA plicht).

• Rechtsgebieden

Het publiekrecht regelt de inrichting van de staat en de relatie tussen burgers en overheid. Dit is onderverdeeld in meerdere takken

• Staatsrecht
• Bestuursrecht
• Strafrecht

Het privaatrecht of burgerlijk recht regelt de betrekking tussen burgers onderling.
Hieronder behoren onder andere:

• Personen- en familierecht
• Ondernemingsrecht
• Vermogensrecht

1. Grondbeginselen

Wat zijn de fundamenten van onze rechtsstaat?

• Uitgangspunten

Doelen van een rechtsstaat:

• Veiligheid van burgers
• Gelijke behandeling bij burgers
• Zorgen dat burgers in vrijheid kunnen leven

Hoe worden deze uitgewerkt in grondbeginselen?

• Machtenscheiding (Trias Politica)
• Grondrechten zijn vastgelegd in de grondwet
• Het legaliteitsbeginsel: de overheid is gebonden aan de wet

• Machtenscheiding

Het principe machtenscheiding = Trias Politica, werd bedacht door Fransman Montesquieu (1689-1755).  Het doel van trias politica was dat de macht niet bij een persoon of instantie lag. Dit voorkomt absolutisme en een dictatuur.

De machten:

• Wetgevende macht = stelt wetten vast waar de burgers en overheid zich aan moeten houden.
  - de regering en het parlement zijn hiervoor verantwoordelijk. ( ministers geven meestalen wetsvoorstellen en het parlement keurt ze.
• Uitvoerende macht = het uitvoeren van goed gekeurde wetten en erop toezien dat deze goed worden uitgevoerd. (ministers geven richtlijnen aan hun ambtenaar en instanties.
• Rechterlijke macht= beoordeelt of mensen maar ook rechtspersonen of de overheid, wetten hebben overtreden en doet uitspraak in conflicten. (door onafhankelijke rechters)

Checks and balances: Evenwicht, oftewel de verschillende machten controleren elkaar.

Het feit dat rechters neutraal en onafhankelijk zijn zorgt voor bescherming.

• Je kunt je recht halen
• Bescherming tegen ongeoorloofd overheidsoptreden
• Mensen spelen geen eigen rechter

Rechter worden voor het leven benoemd.

• Grondrechten en grondwet

Grondrechten worden onderverdeeld in:

• Klassieke grondrechten ( vrijheid van meningsuiting en godsdienst)
• Sociale grondrechten (recht op woongelegenheid en gezondheidszorg)

EVRM: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en fundamentele vrijheden. Dit heeft als functie het beschermen van mensenrechten.

• Legaliteitsbeginsel

Volgens het legaliteitsbeginsel mag de overheid allen beperkingen opleggen aan de vrijheid van burgers als die regels voor iedereen gelden en door de volksvertegenwoordiging in weten zijn vastgelegd.

Dit zie je terug in:

• Strafbaarheid: iets is alleen strafbaar als het in de wet staat
• Strafmaat: Alle straffen hebben een wettelijk vastgesteld maximum.
• ne bis in idem – regel: Na uitspraak kan iemand niet voor een tweede keer worden vervolgd.

1. Strafrecht: de opsporing

Wat is de rol van de politie en het Openbaar Ministerie bij het opsporen van criminaliteit?

• Rechtshandhaving en rechtsbescherming

Een rechtstaat moet zorgen voor rechtshandhaving en mag daarbij als enige geweld gebruiken, dit heet geweldsmonopolie.
Er is ook rechtsbescherming: de grondwet beschermt burgers tegen andere burgers en tegen machtsmisbruik van de overheid.

• Misdrijven en overtredingen

Misdrijven zijn de meer ernstige strafbare feiten en overtredingen zijn de minder ernstige strafbare feiten. In het Wetboek van strafrecht staan de meeste overtredingen en misdrijven.
Criminaliteit zijn alle misdrijven die in de wet staan omschreven.

• De procedure in vogelvlucht

De regels van het strafproces staan in het Wetboek van Strafvordering.

Strafprocedure:

1. De politie verzamelt informatie ( gegevens worden vastgelegd in proces-verbaal)
2. De officier van justitie bepaalt of er een rechtszaak komt.
3. De rechter stelt tijden een rechtszaak vast of de verdachte schuldig is en welke straf hij krijgt.

• Opsporingsbevoegdheden politie