Hoofdstuk 5: Verzorgingsstaat

§5.1 Wat is een verzorgingsstaat?

Verzorgingsstaat de overheid bemoeid zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners

Welvaart de mate waarin mensen over voldoende middelen beschikken om hun behoeften te vervullen

Welzijn de mate waarin mensen tevreden zijn over hun lichamelijke en geestelijke gezondheid

• Piet Thöenes

Welvaartsstaat land waarin de overheid zich inspant om de burgers te behoeden voor armoede en andere ellendige leefomstandigheden

In een verzorgingsstaat mag volgens Thöenes het actief ingrijpen van de overheid niet ten koste gaan van de economische vrijheid en de grondrechten van burgers

Solidariteitsgedachte bereidheid om risico’s met elkaar te delen

• Collectief belang

Functies van een verzorgingsstaat

• Verzekeren (als je werkt, betaal je premies)
  • Sociale zekerheidsstelsel verzekert mensen van een inkomen bij werkloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid
• Verzorgen (als je hulp nodig hebt door fysieke of psychische aandoeningen)
• Verheffen (goed onderwijs is gunstig)
• Verbinden (mensen afhankelijk van elkaar maken)

Sociale grondrechten rechten die niet bij een rechter afdwingbaar zijn, maar de grondwet verplicht de overheid om er actief naar te streven (voldoende werkgelegenheid, goed onderwijs etc.)

Verzorgingsstaat heeft ook plichten, bijvoorbeeld het betalen van premies

Gelijkheid: planeconomie

→ communisme en socialisme

Communistische staatsopvatting staat neemt de totale verzorging van burgers op zich

• Onderwijs, gezondheidszorg goed geregeld
• Laag analfabetisme
• Hoge arbeidsparticipatie vrouwen

→ hoge onderdrukking en geweld

Vrijheid: vrijmarkteconomie

→ kapitalisme

• Overheid passief
• Belasting laag
• Zelf verzekeren tegen ziekte etc.
• Risico van het delen als andere mensen meer gebruikmaken van collectieve voorzieningen dan jij, betaal je in facto meer dan je ervoor krijgt

Verzorgingsstaat zit tussen planeconomie en vrijmarkteconomie in

Scandinavisch model

• Kernwoord: flexicurity combinatie van flexibele arbeidsmarkt en sterke sociale zekerheid
  • Hoge collectieve lastendruk

Angelsaksisch model

• Goed ondernemingsklimaat loonvorming overlaten aan de markt en flexibele arbeidsmarkt geeft impulsen aan werkgelegenheid
• Veel en lang werken
• Overheid een bescheiden rol
• Overheidsuitgaven laag

→ lage premies en belastingen

Rijnlands of corporatistisch model

• Mengeling Scandinavisch en Angelsaksisch model
• Vrije markt ingeperkt door:
  • Sterkt ontwikkelde collectieve sector
  • Harmonieuze samenwerking tussen overheid, werkgeversorganisaties en vakbonden
• Sociale zekerheid
• Werknemers zijn goed verzekerd en betalen automatisch pensioenpremies etc.
• Onderwijs etc. minder goed geregeld dan bij Scandinavisch model
• Steeds meer collectieve voorzieningen overgelaten aan de vrije markt

§5.2 Ontstaan verzorgingsstaat

Nachtwakersstaat een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde (vrije markt)

• Rijken hadden via de kerk een rol om geld te geven aan zieken

Sociale wetten en maatregelen

• 1854: armenwet

→ gevolgd door andere sociale verzekeringen als ongevallenwet, eerste              woningwet, leerplichtwet etc.

Moet de staat ingrijpen?

• Katholieken en protestanten wilden zwakkeren beschermen en zagen overheidsbemoeienis als aanvulling
• Socialisten streefden naar betere leefomstandigheden en wilde sterkere rechtspositie van arbeiders
• Liberalen zagen de verloedering en onveiligheid in arbeidsbuurten, als gevolg van grote armoede, als bedreiging van de bestaande orde

Gemengde markteconomie waarin de overheid een voorwaardenscheppende en producerende rol vervulde, dit kwam door meer behoefte aan collectieve goederen

Door crisis (1929) en WOII gingen politieke partijen samenwerken

→ toenemende interventie

Principieel verschil sociale zekerheid eerst alleen voor werkenden, na WOII voor alle burgers

Dankzij de politiek en de Marchallhulp steeg de werkgelegenheid, verbeterde de concurrentiepositie van Nederland en groeide de welvaart

Sociaaldemocraten wilden nieuwe sociale wetten

Katholieken wilden dat vakbonden en werkgeversorganisaties nauw betrokken waren bij de loonpolitiek.

Geleide loonpolitiek → compromis

Drie soorten uitbreiding

• Het aantal risico’s dat gedekt werd
• Het aantal gerechtigden
• Het aantal sectoren

Liberalen → verzorgingsstaat = financieel vangnet

Sociaaldemocraten → accepteren vrije markt

Christendemocraten → tevreden met de rol van het maatschappelijk middenveld

§5.3 Sociale partners

Gemengde markteconomie met 5 doelstellingen

• Evenwichtige arbeidsmarkt overheid stimuleert de arbeidsmarkt met werk en subsidies
• Rechtvaardige inkomensverdeling door instellen minimumloon en progressief belastingstelsel
• Evenwichtige betalingsbalans zorgen voor goede import en export
• Goede arbeidsvoorwaarden bijvoorbeeld door overleg over loonontwikkelingen
• Goede arbeidsomstandigheden bijvoorbeeld door Arbo-wet en controle door inspectie bij bedrijven

Werknemers

• Georganiseerd per beroepsgroep → vakcentrale
• Vormen samen vakbeweging met als doel de belangenbehartiging van werknemers

Werkgevers

• Werkgeversorganisaties behartigen belangen van ondernemers in de onderhandelingen met vakbonden
• Zij oefenen druk uit op de regering

Sociale partners werkgeversorganisaties en vakcentrales samen

Arbeidsverhouding manier waarop sociale partners met elkaar omgaan

Sociaal economische raad (SER) hier overleggen werkgevers- en werknemersorganisaties, vertegenwoordigers van het ministerie van economische zaken en onafhankelijke deskundigen, de zogenaamde kroonleden

Stichting van de Arbeid hier overleggen werkgevers- en werknemersorganisaties over arbeidsomstandigheden

Collectieve arbeidsovereenkomst (cao) een overeenkomst tussen werkgevers en werknemers uit één bedrijfstak over de arbeidsvoorwaarden

• Wanneer minister van sociale zaken en werkgelegenheid een cao algemeen verbindend verklaart, geld deze voor alle werkgevers en werknemers in een bedrijfstak.

Conflictmodel als juist de belangentegenstellingen worden benadrukt

Harmoniemodel werkgevers en werknemers zoeken een gezamenlijke oplossing

Poldermodel als er compromissen gesloten worden

§5.4 Verzorgingsstaat in de praktijk

2 belangrijke doelen van de overheid in onderwijs

• Iedereen kans geven zijn/haar talenten te ontwikkelen
• Zorgen voor voldoende hoogopgeleide personen zodat Nederland beter kan concurreren met het buitenland