Romantiek

NL Literatuur Romantiek 2.1 De term ‘Romantiek’ Ontstaan uit Engels Romantic in de 17e eeuw, duidend op kenmerken in ridder en herderverhalen, oftewel pastorales of arcadia. Deze geidealiseerde herders spraken elkaar toe in literaire taal over de Griekse en Romeinse mythologie. Ook gekenmerkt door verlangen en harmonie naar het verloren paradijs. Eind 17e eeuw gebruikte men romantic vooral voor fantastische gebeurtenissen en gevoelens. In Engeland was het eerst negatief, verbonden met ridiculous etc. Als men vond dat het verhaal voortkwam uit overspannen fantasie dan werd het romantisch genoemd. 2.3 Verzet tegen bestaande normen Verzet is een belangrijke karaktertrek, in de romantiek is deze tegenbeweging tegen een bepaalde stroom in, het grootst geweest. Men gelooft niet meer dat de mens alles kan oplossen, Jean-Jacques Rousseau hield een pleidooi over de natuurlijkheid en het gevoel, in de romantiek zal het verzet tegen overheersing haar toppunt bereiken. Ook veel politiek verzet in die tijd (Franse revolutie). Wordsworth en Coleridge wilden in Amerika een gemeenschap te stichten waarin iedereen de zelfde rechten en plichten had. Veel landen in Europa zoals Italie en Griekenland pleitten toen ook al voor onafhankelijkheid. Deze drang komt naar voren in de literatuur. Multatuli in Nederland schreef in zijn boek Max Havelaar over het fout zitten van Nederland in Indie. Er is ook een cultureel verzet tegen de regels van het classicisme, net zoals vrijheid in de politiek willen kunstenaars ook vrijheid in kunst, geen voorbeelden meer uit de klassieke oudheid. Jacob geel vond dat het harmonieuze evenwicht nog niet bereikt was omdat kunst nog steeds op zoek was naar de eigen vorm. Hij bekritiseerde vooral buitenlandse literatuur.
3.1 Het verleden Romantische schrijvers waren veel meer geïnteresseerd in wat er in het verleden was gebeurd, allerlei romantische idealen werden naar lang vervlogen eeuwen geprojecteerd. Scott kon het leven in de vorige eeuwen heel nauwkeurig beschrijven, hij schreef over boeren en gewone mensen. Spanning werd opgeroepen door motieven uit de veel oudere avonturen en sensatieroman, de redding van de liefde, het duel, gevangenschap en ontvluchting, de brief die in verkeerde handen valt etc. Jacob van Lennep was de bekendste schrijver van historische avonturenromans, hij schreef de eerste politieroman, hoofdpersoon Ferdinand raakt tijdens een voettocht terug uit Italie verwikkeld in avonturen, er is geen sprake van karakterontwikkeling, ze zijn goed of slecht. 3.2 Griezel en gruwelelementen Zwarte romantici schreven meer over de gruwelijke aspecten. De zwarte romantiek is afkomstig uit Engeland aan het eind van de 18e eeuw, het waren gothic novels. Spelen zich af in adelijke kringen in enge kastelen, slechte misdaden gepleegd en komen vaak heksen, geesten en tovenaars voor. In de romantiek wordt dit vol doorgezet tot een echt griezelverhaal. Hoffman en Poe waren bekende schrijvers, maar Frankenstein van Mary Shelley is het allerbekendste boek uit dit genre. Poe probeerde om met elementen zoals tijd en ruimte een afschuwelijke spanning te creeren, bijvoorbeeld langzaam een mes op je af zien komen. Deze schrijver schreef ook de eerste detectiveroman. Marquis de Sade, gaat het verst in het ‘zwart’ vandaar ook sadisme. I.p.v. alles is goed, alles is god, werd het bij hem ‘alles is slecht, alles is van Satan’ Ook de nachtzijde van de romantiek had grote aantrekkingskracht. 3.3 De natuur Veel romantische dichters dachten dat zij met hun speciale gaven in staat waren de diepere betekenis van de dingen te begrijpen. Daarbij vonden zij hun inspiratie vaak in de natuur. Wordsworth geef in zijn bekende gedicht ‘lyrical ballads’ aan wat voor wezen de natuur is voor hem. De schoonheidservaring van de natuur is niet alleen het genieten op het moment zelf, maar ook het opbouwen van een bestand aan schoonheidservaringen, die men te allen tijde kan oproepen, om er nog eens van te genieten. ‘Er moet wel een God zijn en een hiernamaals als de natuur zo prachtig is. 3.4 Het Noodlot Baudelaire schreef gedichten die zich afspeelden tussen huizen in Parijs. Nare dingen die mensen ervaren beschrijft hij met ‘het noodlot’. Hij legt vooral de nadruk op het sombere, de stad wordt vergeleken met een woestijn waar mensen lijden. Dichters die het noodlot gebruiken in hun gedichten worden ook wel Poètes Maudits (vervloekte dichters) genoemd, dit noodlot kan tot uiting komen door vroeg overlijden, ziekte, erfelijke belasting etc. Baudelaire is de eerste ‘genoemde’ dichter. Hij schreef ook lesbische gedichten in zijn bundel, er werd gesproken van een grof schandaal, hij nam wraak met provocerende gedichten over satan en kwaad. 3.5 Het religieuze gevoel Na de Franse revolutie richtte de kunst zich meer op de burgers i.p.v. op de adel. Ook de opkomst van de natuurwetenschappen maakten een einde aan allerlei ‘mysterieuze dingen’. De kunst in de romantiek diende niet meer om de bestaande handhaven te ordenen maar steeds meer om het schijnheilige van de burgerlijke samenleving te tonen. Ze wilden antwoorden en God diende niet meer als goed antwoord, maar ze wilden wel een nieuwe geestelijke verklaring, ze richtten zich op het directe contact met het opperwezen. Emily Dickinson schreef anoniem slechts 7 gedichten, maar na haar dood werden er honderden meer gevonden, zij dacht dat God verantwoordelijk was voor de schepping. Alphonse de Lamartine gebruikte een poetische taal die een gevoelige snaar raakte bij velen in zijn ‘Harmonies poetiques et religieuses’ werden religieuze gevoelens geuit.
3.6 Humor Humor wordt eigenlijk voor het eerst mogelijk in de romantiek, dit heeft te maken met het gevoel voor betrekkelijkheid o.a. ten aanzien van kunst. Er was geen ware kunst, volgens de romantici bracht elke tijd zijn eigen kunst mee. Na de Franse revolutie gooide men ook allerlei zogenaamde onveranderlijke dingen overboord. Absolute waarheden van de godsdiensten werden nu met wantrouwen aanhoord. Veel kunstenaars gingen zich met humor bezighouden; kluchten, ironie etc. Hoffman gebruikte bijvoorbeeld hele mooi romantische ironie in zijn gedichten en verhalen. Paaltjens en Gerrit van der Linde gebruikten ook veel humor, bijvoorbeeld door spellingsafwijkingen en de spot drijven met zwarte thema’s. Volgens Twain zijn er veel soorten humor die per land verschillen. Hij bedacht ook de practical jokes. 3.7 Het nationale element Niet alleen volksverhalen maar ook volksmuziek behoorde tot het nationale element in de romantiek, er kwam zelfs een vak; volkskunde. De gebroeders Grimm trokken rond, sprookjes vertellend die ze niet zelf hadden verzonnen. Zo ontstond het cultuursprookje. In de jaren ’30 van de 19e eeuw ontstond een nieuw genre; streekroman, met schilderachtige beschrijvingen die aandacht hadden voor de problemen van de boeren. Conscience, een schrijver uit Vlaanderen wekte met zijn historische roman de nationale wedergeboorte op. Hij liet zich inspireren door Duitse, Franse en Engelse voorbeelden uit de romantiek om via schilderende letterkunde het volk te onderwijzen en het nationaliteitsbesef te stimuleren. Dit speelde vooral in landen die in die tijd van buitenlandse heersing af wilden zoals Belgie en Duitsland.