NEDERLANDS LITERATUUR H7 19e EEUW
P45 Historische achtergrond 1800-1875
Aan het einde van de 18e eeuw waren de ideeën van de Verlichting zo sterk verbreid dat ze tot politieke veranderingen leidden. In 1776 verklaarde Amerika zich onafhankelijk van Engeland.
In laatste kwart van de 18e eeuw begint in Engeland de Industriële Revolutie: vervanging van handenarbeid door machines. De heersende ideologie van de 19e eeuw was het liberalisme: economische en politieke vrijheid. De burger probeerde meer politieke invloed te krijgen en slavernij werd afgeschaft. Naast de burgerij ontstond het industrieproletariaat, dat in krottenwijken van de grote steden leefden en onder ellendige omstandigheden moest werken. In 1848 waren er opstanden van arbeiders in heel Europa. De arbeidersklasse was echter nog niet genoeg georganiseerd om verbeteringen af te dwingen, pas na 1875 kwam een sociale wetgeving op gang.
Nederland
In 1805 strok Napoleon Koninkrijk Holland binnen en zette zijn broer op de troon. Wetboek van Strafrecht en Burgerlijk Wetboek kwamen. Omdat koninkrijk te zelfstandig werd moest de broer aftreden en werdt het een Franse kolonie. Toen Napoleon verslagen werd, verenigde het Noorden en het Zuiden zich tot Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. De landen waren echter al te lang gescheiden geweest en het zuiden kwam in opstand, Koninkrijk België gesticht. In het noorden ontstaat een drang naar politieke vernieuwing. Met grondwetsherziening werd macht Tweede Kamer uitgebreid en werd vrijheid van godsdienst en onderwijs vastgelegd. Door de liberale economische politiek kon ook de Industriële Revolutie in Nederland beginnen.
Cultureel gebied: einde 18e eeuw, van Verlichting naar Romantiek.
Midden van 19e eeuw: Romantiek en opkomst van realisme.
1875: nieuwe tijd, Fin de siècle.
P46 De romantiek
Aan het einde van de 18e eeuw krijgt het woord ‘De Romantiek’ een positievere betekenis: nieuwe cultuurstroming die sterk tegenover de Verlichting staat.
Kunstenaars
In de Verlichting waren kenmerken van kunstenaars het rationalisme en het classicisme. In de Romantiek waren dit: gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme. Kunst moest origineel zijn en eigen gevoelens bevatten. Het waren individualisten die zich niet aan maatschappelijke regels wilden houden (drank, affaires, drugs, zwerven, armoede); behémiens. Het waren vaak ook revolutionairen: oude burgerlijke maatschappij is slecht, nieuwe wereld scheppen.
Romantische kunst is lyrisch te noemen omdat ze een grote nadruk leggen op eigen gevoelens. Kunst in de Verlichting was didactisch. Met hun verbeelding probeerde ze te ontsnappen aan de wereld. Centraal hierbij staat de natuur, het ongerepte. In Romantiek wilde natuur (engelse tuin), in Verlichting geordende natuur (franse tuin).
Wetenschappen
Op wetenschappelijk gebied komt interesse voor het ‘natuurlijke’ tot uiting in: (ontstaan van)
- volkenkunde (etnologie): bestuderen van cultuur van niet-westersevolkeren. Vereist kennis van vreemde talen.
- volkskunde: bestuderen van westerse bevolkingsgroepen. Vereist kennis van geschiedenis van eigen taal en dialecten
Zo ontstond er een vergelijkende taalwetenschap om tot indeling van de soorten mensen te komen. Naast de taalwetenschap kwam de literatuurwetenschap op. Uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-westerse literaturen vertalen, middeleeuwse handschriften uitgeven en de verhalen en gedichten opschrijven die tot nu toe mondeling overgeleverd werden. De Romantiek was een hele belangrijke periode in de kunst. Nu moet kunst ook nog origineel zijn en moet het de individuele gevoelens en gedachten van de kunstenaar weergeven.
Romantisch: -in de periode van de Romantiek, in de geest van Romantiek en als betekenis: sentimenteel, gevoelig.
P48 Literatuur
Romantische schrijvers leggen nadruk op gevoel. Twee gevoelens overheersend (gebruikt als inspiratiebron):
- Weltschmerz: romantische melancholie (altijd triest gevoel).
- Sehnsucht: verlangen naar onbereikbare geluk (ideale geliefde).
Antirationalisme van romantici leidde tot nieuwe belangstelling geloof; niet voor bestaande kerkgenootschappen maar persoonlijke verhouding met Opperwezen. Zochten het geloof in zichzelf en in de ongerepte natuur. Haalden geen inspiratie meer uit klassieke oudheid, maar uit Middeleeuwse literaturen van West-Europa. Ballade en sprookje herleefden.
Nieuwe romangenres
Verlichting: realistisch. Romantiek: escapisme (vluchten), blijkt uit belangstelling voor bovennatuurlijke zaken, bloei griezelverhaal en romans afspelend in het verleden en toekomst.
Historische romans ontstaan uit de 18e eeuwse gothic novel. In de historische roman is de historische achtergrond veel authentieker, maar ze romantiseerden ook (ME als tijd van avonturen, toernooien, schone jonkvrouwen en dappere helden). De bekendste schrijver is Sir Walter Scott met o.a. Ivanhoe.
De Romantische griezelroman (horror) ontstond ook uit de gothic novel: schrijver speculeert op allerlei irrationele angsten die diep in de mens leven, bv. angst voor dood (Frankenstein van Mary Shelley en Edgar Allen Poe)
Sciencefiction: gaat om de nog onbekende mogelijkheden van wetenschap en techniek. Jules Verne was de bekendste schrijver. De structuur is vaak een imaginair reisverhaal.
De detectiveroman en het detectiveverhaal: latere gothic novels waarin aan het einde bovennatuurlijke gebeurtenissen ontmaskerd worden als bedrog.
Het sprookje bloeide in Romantiek. Volkssprookjes leefden onder volk en iedereen kende ze maar werden nu opgeschreven. Later ontstonden ook de cultuursprookjes: deze waren zelf bedacht en moeilijker.
P49 Het realisme
In de literatuur en de schilderkunst komt in ongeveer 1850 een nieuwe stroming naar voren: het realisme. Het bestond al als stil leven/portret, maar het wordt nu een stroming die betrekking heeft op alle genres. Het was een reactie op de sentimentele kant van de Romantiek. De onderwerpen werden in de realiteit gezocht. Ze beelden vooral het leven van de middenklasse en de arbeiders uit. Het waren vaak sociale en politieke protesten. Ook de romantici wilden veranderingen.
In het literaire realisme ontstond de klassieke roman; het plot heeft een duidelijk begin, verloop en afsluiting en is heel zorgvuldig opgebouwd. Het onderwerp: natuurgetrouwe uitbeelding of sociaal-psychologische analyse van mens en maatschappij. De NL literatuur van de 19e eeuw was een mengeling van Romantiek en realisme. De Romantiek past niet echt bij de nuchtere cultuur van NL.
P50 Nicolaas Beets (Hildebrand)
Verhalenbundel: Camera Obscura (1839), heel populair. Satirisch beeld van Hollandse burgerij uit 1800-1850. Hij maakte als het ware kleine portretjes van de leden van deze stand. Populariteit blijkt ook uit feit dat het woord ‘nurks’ in betekenis van onaangenaam-hatelijk in NL taal is opgenomen.
P51 François Haverschmidt (Piet Paaltjens)
Hij heeft onder de naam Piet Paaltjens in 1867 de bundel ‘Snikken en Grimlachjes’ uitgebracht en begint met een levensschets van P.P. door F.H. In de figuur P.P. laat hij zijn eigen sombere levensangst (depressies) verborgen achter spot, naar buiten komen. Maar ook zijn de gedichten grappige parodieën op de overdreven romantische poëzie van die dagen. Haverschmidt was een echte romanticus.
Samenvatting
Als reactie op Verlichting kwam tegen het eind van de 18e eeuw de Romantiek naar voren. Het hoofdkenmerk daarvan is de individualisme: de opvatting dat kunst orgineel moet zijn en de persoonlijke gevoelens en opvattingen van de auteur moet weergeven. De Romantiek is in essentie lyrisch, in tegenstelling tot de didactische Verlichting. Een centraal begrip is de natuur, die een symbool is voor het oorspronkelijke, het nog niet bedorvene (in tegenstelling tot de stad). In de wetenschap kwam de belangstelling voor het natuurlijke onder andere tot uitning in het ontstaan van volkenkunde, volkskunde en taal- en literatuurwetenschap.
het verzet tegen het rationalisme en de Verlichting leidde tot een gevoelige litaratuur, waarin Weltschmerz en Sehnsucht belangrijke begrippen zijn, en tot een nieuwe bloei van godsdienstige literatuur. Men zocht zijn inspiratie niet langer meer in de Oudheid maar in de ME, wat onder meer tot gevolg had dat de oude genres als sprookje en ballade opnieuw in de mode kwamen. Het verzet tegen het realisme van de Verlichting leidde tot het ontstaan van bijvoorbeeld de griezelroman, de historische roman en de toekomstroman.
in de 19e eeuw ontstonden uit de 18e-eeuwse gothic novel diverse subgenres van de roman: historische roman (Scott), griezelroman (Shelley, Poe), detectiveroman (Poe) en sciencefiction (Shelley, Verne). De laatste heeft nog vaak de vrom van een 18e- eeuws imaginair reisverhaal.
Tegen het midden van de 19e eeuw maakte de Romantiek plaats voor het realisme. In de literatuur ontstond de ‘klassieke roman’, die een heel zorgvuldig opgebouwde intrige heeft.
In Nederland kwam de Romantiek niet tot een echte bloei. Tot de zuivere Romantiek rekenen we slecht enkele losse figuren. François Haverschmidt schreef als ‘Piet Paaltjens’ gedichten die enerzijds parodieën op de overgevoelige Romantiek zijn, anderzijds heel persoonlijke gedichten waarin hij zijn eigen levensangst verborg achter spot. De satirische verhalen van Nicolaas Beets (Camera Obscura) staan op de grens van Romantiek en realisme.
P45 Historische achtergrond 1800-1875
Aan het einde van de 18e eeuw waren de ideeën van de Verlichting zo sterk verbreid dat ze tot politieke veranderingen leidden. In 1776 verklaarde Amerika zich onafhankelijk van Engeland.
In laatste kwart van de 18e eeuw begint in Engeland de Industriële Revolutie: vervanging van handenarbeid door machines. De heersende ideologie van de 19e eeuw was het liberalisme: economische en politieke vrijheid. De burger probeerde meer politieke invloed te krijgen en slavernij werd afgeschaft. Naast de burgerij ontstond het industrieproletariaat, dat in krottenwijken van de grote steden leefden en onder ellendige omstandigheden moest werken. In 1848 waren er opstanden van arbeiders in heel Europa. De arbeidersklasse was echter nog niet genoeg georganiseerd om verbeteringen af te dwingen, pas na 1875 kwam een sociale wetgeving op gang.
Nederland
In 1805 strok Napoleon Koninkrijk Holland binnen en zette zijn broer op de troon. Wetboek van Strafrecht en Burgerlijk Wetboek kwamen. Omdat koninkrijk te zelfstandig werd moest de broer aftreden en werdt het een Franse kolonie. Toen Napoleon verslagen werd, verenigde het Noorden en het Zuiden zich tot Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. De landen waren echter al te lang gescheiden geweest en het zuiden kwam in opstand, Koninkrijk België gesticht. In het noorden ontstaat een drang naar politieke vernieuwing. Met grondwetsherziening werd macht Tweede Kamer uitgebreid en werd vrijheid van godsdienst en onderwijs vastgelegd. Door de liberale economische politiek kon ook de Industriële Revolutie in Nederland beginnen.
Midden van 19e eeuw: Romantiek en opkomst van realisme.
1875: nieuwe tijd, Fin de siècle.
P46 De romantiek
Aan het einde van de 18e eeuw krijgt het woord ‘De Romantiek’ een positievere betekenis: nieuwe cultuurstroming die sterk tegenover de Verlichting staat.
Kunstenaars
In de Verlichting waren kenmerken van kunstenaars het rationalisme en het classicisme. In de Romantiek waren dit: gevoeligheid, verbeeldingskracht en individualisme. Kunst moest origineel zijn en eigen gevoelens bevatten. Het waren individualisten die zich niet aan maatschappelijke regels wilden houden (drank, affaires, drugs, zwerven, armoede); behémiens. Het waren vaak ook revolutionairen: oude burgerlijke maatschappij is slecht, nieuwe wereld scheppen.
Romantische kunst is lyrisch te noemen omdat ze een grote nadruk leggen op eigen gevoelens. Kunst in de Verlichting was didactisch. Met hun verbeelding probeerde ze te ontsnappen aan de wereld. Centraal hierbij staat de natuur, het ongerepte. In Romantiek wilde natuur (engelse tuin), in Verlichting geordende natuur (franse tuin).
Wetenschappen
Op wetenschappelijk gebied komt interesse voor het ‘natuurlijke’ tot uiting in: (ontstaan van)
- volkenkunde (etnologie): bestuderen van cultuur van niet-westersevolkeren. Vereist kennis van vreemde talen.
Zo ontstond er een vergelijkende taalwetenschap om tot indeling van de soorten mensen te komen. Naast de taalwetenschap kwam de literatuurwetenschap op. Uit interesse voor het verleden en het exotische ging men niet-westerse literaturen vertalen, middeleeuwse handschriften uitgeven en de verhalen en gedichten opschrijven die tot nu toe mondeling overgeleverd werden. De Romantiek was een hele belangrijke periode in de kunst. Nu moet kunst ook nog origineel zijn en moet het de individuele gevoelens en gedachten van de kunstenaar weergeven.
Romantisch: -in de periode van de Romantiek, in de geest van Romantiek en als betekenis: sentimenteel, gevoelig.
P48 Literatuur
Romantische schrijvers leggen nadruk op gevoel. Twee gevoelens overheersend (gebruikt als inspiratiebron):
- Weltschmerz: romantische melancholie (altijd triest gevoel).
- Sehnsucht: verlangen naar onbereikbare geluk (ideale geliefde).
Antirationalisme van romantici leidde tot nieuwe belangstelling geloof; niet voor bestaande kerkgenootschappen maar persoonlijke verhouding met Opperwezen. Zochten het geloof in zichzelf en in de ongerepte natuur. Haalden geen inspiratie meer uit klassieke oudheid, maar uit Middeleeuwse literaturen van West-Europa. Ballade en sprookje herleefden.
Nieuwe romangenres
Verlichting: realistisch. Romantiek: escapisme (vluchten), blijkt uit belangstelling voor bovennatuurlijke zaken, bloei griezelverhaal en romans afspelend in het verleden en toekomst.
Historische romans ontstaan uit de 18e eeuwse gothic novel. In de historische roman is de historische achtergrond veel authentieker, maar ze romantiseerden ook (ME als tijd van avonturen, toernooien, schone jonkvrouwen en dappere helden). De bekendste schrijver is Sir Walter Scott met o.a. Ivanhoe.
Sciencefiction: gaat om de nog onbekende mogelijkheden van wetenschap en techniek. Jules Verne was de bekendste schrijver. De structuur is vaak een imaginair reisverhaal.
De detectiveroman en het detectiveverhaal: latere gothic novels waarin aan het einde bovennatuurlijke gebeurtenissen ontmaskerd worden als bedrog.
Het sprookje bloeide in Romantiek. Volkssprookjes leefden onder volk en iedereen kende ze maar werden nu opgeschreven. Later ontstonden ook de cultuursprookjes: deze waren zelf bedacht en moeilijker.
P49 Het realisme
In de literatuur en de schilderkunst komt in ongeveer 1850 een nieuwe stroming naar voren: het realisme. Het bestond al als stil leven/portret, maar het wordt nu een stroming die betrekking heeft op alle genres. Het was een reactie op de sentimentele kant van de Romantiek. De onderwerpen werden in de realiteit gezocht. Ze beelden vooral het leven van de middenklasse en de arbeiders uit. Het waren vaak sociale en politieke protesten. Ook de romantici wilden veranderingen.
In het literaire realisme ontstond de klassieke roman; het plot heeft een duidelijk begin, verloop en afsluiting en is heel zorgvuldig opgebouwd. Het onderwerp: natuurgetrouwe uitbeelding of sociaal-psychologische analyse van mens en maatschappij. De NL literatuur van de 19e eeuw was een mengeling van Romantiek en realisme. De Romantiek past niet echt bij de nuchtere cultuur van NL.
P50 Nicolaas Beets (Hildebrand)
Verhalenbundel: Camera Obscura (1839), heel populair. Satirisch beeld van Hollandse burgerij uit 1800-1850. Hij maakte als het ware kleine portretjes van de leden van deze stand. Populariteit blijkt ook uit feit dat het woord ‘nurks’ in betekenis van onaangenaam-hatelijk in NL taal is opgenomen.
P51 François Haverschmidt (Piet Paaltjens)
Hij heeft onder de naam Piet Paaltjens in 1867 de bundel ‘Snikken en Grimlachjes’ uitgebracht en begint met een levensschets van P.P. door F.H. In de figuur P.P. laat hij zijn eigen sombere levensangst (depressies) verborgen achter spot, naar buiten komen. Maar ook zijn de gedichten grappige parodieën op de overdreven romantische poëzie van die dagen. Haverschmidt was een echte romanticus.
Samenvatting
Als reactie op Verlichting kwam tegen het eind van de 18e eeuw de Romantiek naar voren. Het hoofdkenmerk daarvan is de individualisme: de opvatting dat kunst orgineel moet zijn en de persoonlijke gevoelens en opvattingen van de auteur moet weergeven. De Romantiek is in essentie lyrisch, in tegenstelling tot de didactische Verlichting. Een centraal begrip is de natuur, die een symbool is voor het oorspronkelijke, het nog niet bedorvene (in tegenstelling tot de stad). In de wetenschap kwam de belangstelling voor het natuurlijke onder andere tot uitning in het ontstaan van volkenkunde, volkskunde en taal- en literatuurwetenschap.
in de 19e eeuw ontstonden uit de 18e-eeuwse gothic novel diverse subgenres van de roman: historische roman (Scott), griezelroman (Shelley, Poe), detectiveroman (Poe) en sciencefiction (Shelley, Verne). De laatste heeft nog vaak de vrom van een 18e- eeuws imaginair reisverhaal.
Tegen het midden van de 19e eeuw maakte de Romantiek plaats voor het realisme. In de literatuur ontstond de ‘klassieke roman’, die een heel zorgvuldig opgebouwde intrige heeft.
In Nederland kwam de Romantiek niet tot een echte bloei. Tot de zuivere Romantiek rekenen we slecht enkele losse figuren. François Haverschmidt schreef als ‘Piet Paaltjens’ gedichten die enerzijds parodieën op de overgevoelige Romantiek zijn, anderzijds heel persoonlijke gedichten waarin hij zijn eigen levensangst verborg achter spot. De satirische verhalen van Nicolaas Beets (Camera Obscura) staan op de grens van Romantiek en realisme.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden