Hoofdstuk 3, Renaissance

Eldorado hoofdstuk 3, de Renaissance In de nuovocento werd de basis gelegd voor een vernieuwing die in de 16de eeuw in de rest van Europa haar hoogtepunt zou bereiken. Europa werd rijker en machtiger door handelsreizen en ontdekkingstochten, en betrekkelijke beslotenheid maakte plaats voor dynamische onrust. Verder kwamen er nieuwe producten en werden er uitvindingen en ontdekkingen gedaan. De klassieke cultuur werd weer tot leven gewekt. Hierdoor ontstond de humanist: een mens die optimistisch op zoek ging naar zijn eigen waarden, gestimuleerd door de ideeën van de klassieke filosofen. Hij ging kritisch met zijn geloof om, was intensief met cultuur bezig en probeerde een uomo universale te zijn, een ideale mens die van alle markten thuis was. Het geloof bepaalde nog steeds een groot deel van het leven, maar er waren verschillen met de Middeleeuwen: - de mens stond in het middelpunt in plaats van God - ‘memento mori’ werd vervangen door ‘carpe diem’ De leiders van de Kerk kregen steeds meer kritiek. Luther wilde mensen zelf de bijbel laten bestuderen en uitleggen, en wilde dat de Kerk en politieke macht gescheiden zouden worden. Dit zorgde voor een hevige politieke strijd. Calvijn was nog strenger in de leer. De mensen moesten sober leven om in de hemel te komen. De kerkorganisatie was echter wel heel democratisch, en predikanten mochten wel trouwen. De godsdiensthervormingen heten samen de Reformatie, waardoor ook de Contrareformatie ontstond. De beeldenstormen waren een enorme volksopstand tegen de katholieke heersers. De katholieke inquisitie heeft veel slachtoffers gemaakt door veroordeelden aan de wereldlijke macht over te dragen. Dan bekeerden ze, of ze werden verbrand. In de 16de eeuw kwamen er kapitalistische ondernemers in plaats van het oude gildesysteem. Handel werd gedreven op basis van concurrentie, en sociale voorzieningen waren er niet. Daardoor was er een bovenlaag van patriciërs (rijke kooplieden en bankiers), een middenklasse met de kleine burgerij en de boerenstand, en de arme volksklasse. In de Gouden Eeuw groeiden Frankrijk, Engeland en Nederland uit tot wereldmachten. De hoorn des overvloeds veroorzaakte een tweestrijd tussen moraal en geld, want de verfijnde cultuur van de Renaissance bleef hoofdzakelijk een aangelegenheid voor de welgestelden. De volksgezondheid was slecht, maar mensen genoten wel van het leven door verschillende feesten. Toch waren er veel vanitasschilderijen en er stierven veel mensen aan de pest. De Renaissance was een mannenmaatschappij. Het huwelijk was een zakelijke aangelegenheid, en werd gesloten in het huis van de vader van de bruid. In de Gouden Eeuw sprak men vrij en direct over seksualiteit, maar respect en trouw waren niet zo belangrijk. Kunst in de Renaissance was veel individuelere dan die in de Middeleeuwen. Kunstenaars haalden uit de klassieke literatuur dat kunst en poëzie het hoogste was waaraan men zich kon wijden. Kunstenaars kregen aanzien en bewogen zich in de hoogste kringen. De beeldhouwkunst werkte all’antica: op de manier van de klassieke oudheid. Beelden waren levensgroot en van marmer, en er was veel aandacht voor de anatomie. In de schilderkunst werd de mens centraal gesteld, en er werd met diepte gewerkt. Kunst moest ook een technisch meesterstuk zijn, en er werd veel aandacht besteed aan de opbouw van een schilderij. Door de Reformatie werd de kerkelijke kunst in de 16de eeuw een stuk soberder. In de bouwkunst was eerst nog veel invloed van de gotiek, maar vanaf 1600 werden de gebouwen breed en moesten ze helemaal in evenwicht zijn. In de 17de eeuw kwam de barok, een stijl van de katholieken die heel feestelijk en uitbundig was, herkenbaar aan de weelderige vormen en krullen. De heersers wildenhun macht illustreren met uiterlijk vertoon. De portretkunst maakte ook een bloeiperiode door met veel clair-obscur. In de 16de eeuw bereikte de graveerkunst een hoogtepunt. Met een burijn of met een bijtend zuur werden fijne lijntjes uit een metalen plaat weggestoken. Vanaf de 14de eeuw ontwikkelde zich naast de kerkelijke muziek de wereldlijke muziek: ars nova, waarin de schepping in al zijn vormen werd bezongen. De muziek kreeg een persoonlijk karakter doordat een stem de boventoon kreeg. Er ontstonden madrigalen (meerstemmige, niet godsdienstige liederen) en chansons (lichtvoetige liedjes van Franse origine), en er was belangstelling voor suites (een reeks van soorten dansmuziek uit verschillende landen. Vanaf de 16de eeuw wilde men grootse en indrukwekkende muziek. In zuidelijk Europa ontstond de opera (gezongen verhaal). In Frankrijk ontstond ballet (gedanst verhaal) en in Noord-Europa ontwikkelde zich godsdienstige orgelmuziek. In de Renaissance had je cantates, zangstukken waarin solist en koor elkaar afwisselen. In de Barok waren er sonates, klankstukken. Namen zijn: Lully, Bach, Handel en Vivaldi. In de Renaissance wilden schrijvers gelijkwaardig of beter werk leveren dan de klassieke schrijvers. (imitatio-aemulatio-creatio, nabootsen-verbeteren-zelf scheppen). De belangstelling voor klassieke schrijvers kwam door de bovenlaag van de maatschappij. Ondanks de hoge prijs van boeken, dat weinig mensen konden lezen en schrijven en dat literatuur bleef voorbehouden aan een kleine elite van ontwikkelde, rijke mensen, was er grote behoefte aan boeken. Veel boeken waren ook verboden. Naast de verhalen, gedichten en toneelstukken waren er ook veel kleine teksten met seksuele wetenswaardigheden en stevige grappen. Illegaal verschenen er ook teksten waarin godsdienstige tegenstanders zeer grof bejegend werden. Schrijvers kregen lage honoraria en moesten dus vaak met een heel andere baan in hun levensonderhoud voorzien. Het schrijven van verhalen raakte in de Renaissance uit de mode. In de 16de en 17de eeuw werden verhalen geschreven over ontdekkingsreizigers die de wijde wereld introkken, vaak ten koste van de bevolking van verafgelegen gebieden. In een schelmenroman probeert de hoofdpersoon, die leeft aan de zelfkant van de samenleving, door list en sluwheid te overleven. Petrarca onderging invloed van de middeleeuwse liefdespoëzie en ontwikkelde de nieuwe poëzie, waar de schoonheid van de geliefde wordt beschreven. De geliefde wordt boven alles verheven en de vorm van de gedichten is het sonnet. Gedichten van Petrarca zijn op muziek gezet in de vorm van madrigalen, en het petrarkisme ontstond. De Pleiade-groep wilde een eigen Franse literatuur vormen. Antripetrarkistische sonnetten dreven de spot met het verheven, onwerkelijke karakter van de liefdesverhoudingen in de gedichten. Typerend voor de Renaissance zijn de gelegenheidsgedichten, waardoor de literatuur een belangrijke rol in het sociale leven vervulde. Ook waren er veel gedichten over de godsdiensttwisten. In tegenstelling tot in de Middeleeuwen, was het toneel in de 17de eeuw niet voor iedereen. Alleen de gegoede burgerij had een plaatsje in de schouwburg. De teksten werden zo mooi mogelijk gedeclameerd, en belangrijke scènes werden soms gespeeld. Er waren drie genres, die aansloten bij de klassieke toneelvormen van de Grieken en de Romeinen: - Tragedie, hoofdpersoon is een tragische held die meestal ten onder gaat aan noodlottige ontwikkelingen of aan eigen zwakheden. - Komedie, blijspel geënt op de lange traditie van kluchten. - Tragikomedie, een tragedie die goed afloopt. De schouwburgen waren niet zo mooi. Er waren veel kaarsen en de gordijnen en de droge doeken vlogen dan vaak in brand. De spelers droegen de poëtische teksten heel overdreven voor, en vrouwen mochten niet meedoen met het toneel.