Hoofdstuk 15

15.1
1815 -> Napoleon nederlaag Waterloo / NL -> Willem I koning -> stimuleerde koloniale handel voor betere economie -> Nederlandse Handelmaatschappij [1824]
1939 -> Amsterdam/Haarlem spoorlijn / België eigen land, onafhankelijk koninkrijk.

Willem II -> grondwet veranderd door J.R. Thorbecke -> ministeriële verantwoordelijkheid -> NL parlementaire democratie
Tot 1870 welgestelde burgerij macht -> kleine burgerij ging politiek in -> socialistische arbeidersbeweging
Rond zelfde tijd -> burgeroorlog VS / revoluties Frankrijk / eenwording Duitsland [Bismarck]


15.2
19e eeuw -> industrialisatie / sociale tweedeling; rijken en armen / steden -> metropolen; mensen opgaan in massa, vervreemding -> Charles Baudelaire; À une passante
1830 -> Van den Bosch; Aziatische koloniën -> cultuurstelsel -> landarbeiders moesten 1/5e deel aan vorsten opgeven voor Europese markt -> vorsten óók winst, daarom uitbuiting arbeiders, Nederlandse Handelmaatschappij hiervan profiteur
Nederland -> burgerlijke ideologie [gezin, vaderland, vorstenhuis] centraal
de zelfgenoegzame burger [le bourgeois satisfait] -> dacht te leven -> la belle époque [veilige, rationele tijd] -> optimistisch
normen en waarden / ideologie toendertijd van 'le bourgeois satisfait' -> onder druk door wetenschappers [Darwin] + filosofen [Marx]
nieuwe inzichten [o.a. Freud + Nietszche] deden normen en waarden wankelen

15.3
19e eeuw -> nationalisme belangrijk; organische eenheid -> gemeenschappelijke afstamming, cultuur en taal -> gevolg; zoeken naar eigen verleden + volkseigene [o.a. sprookjes en liederen] -> bijv. gebroeders Grimm
Nederlandse nationalisme toppunt -> Franse bezetting; Belgische opstand; afscheiding België 1839 -> trots gekrenkt, men wou nieuwe identiteit NL; verheerlijking verleden hielp daarbij; heldenvereering [Vondel, Rembrandt, de Ruyter, Coster]
vernieuwingen; Charles Darwin, Origin of Species [1859] -> evolutie + natuurlijke selectie; 'survival of the fittest', 'struggle for life' -> kritiek want ondermijning van geloof van burgers

Karl Marx [+ Friedrich Engels -> Communistisch Manifest [1848]] -> bedreiging voor burgeoisie; kritiek op vervreemding door kapitaal + industrie -> mensen zagen elkaar als concurrenten; werden gezien als koopwaar
politieke + sociale vervreemding door tweedeling van maatschappij; proletariaat [loonarbeiders] + bourgeoisie [kapitaal] -> uiteindelijk arbeiders organiseren -> socialisme werd gevormd

15.4
kunst/literatuur 19e eeuw; twee hoofdstromen -> romantiek [accent op weegave van gevoel + verbeelding]; realisme [nadruk betrouwbare weergave werkelijkheid]

aspecten romantiek;
breuk met classicisme -> i.p.v. rationele benadering, individuele verbeeldingskracht -> idealisatie van gevoel
gevoel -> natuur meestgebruikte bron [ondoorgrondelijk], ook maan, liefde, ruïnes -> gevoelens/emoties spontaan weergeven, schrijver/dichter hiervan was genie en was origineel
verbeelding -> verbeelding centraal; nieuwe werelden opgezocht; contact met God -> schrijver werd 'ziener', een eigen God; probeerde het onzichtbare/oneindige reëel weer te geven
engagement -> in conflict met omgeving; partij kiezen voor minderheid [ b.v. Multatulie, sociale hervormingen willen ]
Weltschmerz -> gevoel van onvrede eigen tijd; lijden van bestaan -> natuur, religie, humor, verleden; konden lijden troosten -> Piet Paaltjens; beroemde schrijver -> ironie en spot gebruikt om ellende tegen te gaan; gevoel van Weltschmerz paroderen
personages -> vaak altijd-dolenden, idealisten, wereldverbeteraars

romantisch levensgevoel -> gevoelens van romantiek [Weltschmerz, breuk met classicisme, enz.] niet alleen in muziek/kunst/literatuur; ook in echte leven -> romantisch levensgevoel óók belangrijk voor alledaagse mensen

eerste paar decennia 19e eeuw -> sociaal cultuur; meer met groep, dan individueel -> daarom literaire genootschappen opgericht tot eind jaren 30 -> vaderlandsliefde + huiselijkheid belangrijk als onderwerp -> vaak openbaar voorgedragen; Hendrik Tollens belangrijke NL schrijver -> 'De Overwintering van de Hollanders op Nova Zembla'

~1830 -> historische roman vooraanstaand [nieuwe generatie schrijvers/dichters]; Sir Walter Scott [EN] beroemdste; schreef historische avonturenromans [o.a. Ivanhoe]; veel aandacht aan motieven [liefde, reizen, geheimen ontsluieren] + veel aandacht aan omgeving -> zo levensecht mogelijk; lezer moest toeschouwer worden -> David Jacob van Lennep -> wou een NLe Walter Scott, dus oproep voor historische romanschrijvers; o.a. Aarnout Drost, J.F. Oltmans -> beroemd in NL

1838 -> Hendrick Conscience -> Leeuw van Vlaanderen uitgebracht [historisch roman]; vertelt over Guldensporenslag, beroemd geschiedenisverhaal Vlaanderen; in zijn verhaal o.a. emancipatiestreven naar voren, ook nationalisme en heldenmoed -> gericht op grootheid landelijk verleden -> zijn verhalen -> lessen voor toekomst
boek van Conscience -> sloot aan denkgang 'Vlaamse beweging': beweging voor groter zelfbewustzijn + zelfontplooing + verzet tegen franse taal

Leidse studenten [o.a. Nicolaas Beets] -> tijdelijke verwondering buitenlandse dichters [o.a. Lord Byron [EN]+ Victor Hugo [FA]]; na studie, studenten -> dominee -> bleven dichten -> gedichten voor massapubliek om moralen te leren [in poëzie vorm vanwege aantrekkelijkheid luisteren [is leuker dan preek]]; o.a. nationalisme + gezin onderwerpen;

1860 -> Multatuli [Eduard Douwes Dekker] -> Max Havelaar uitgebracht
Javanen worden uitgebuit; Max klaagt hierover -> genegeerd -> schrijver aan einde spreekt Koning Willem III toe: stop uitbuiten!
Multatuli -> boek geschreven aan hand eigen ervaringen; d.m.v boek wilde hij ingrijpen in politiek [ingrijpen in echte leven d.m.v. boek? -> buitenliterair effect!] -> arbeiders helpen; waarheid koloniaal bewind vertellen [uitbuiters]
Max -> écht romantische personage [vanwege verzet + onvrede + illusies van wereld]; lezers konden kiezen in boek [op een gegeven moment schrijft Multatuli 'of' in het boek -> keuze maken lezer]; óf Droogstoppel [ weergegeven in boek als normale gegoede burger] óf Max Havelaar [revolutionist] -> met keuze probeerde Multatuli mensen aan denken zetten

in 19e eeuw -> fotografie fascinerend -> Dageurre [één van 1e fotografen] -> vond foto's objectieve, betrouwbare waarneming wereld

schilders/kunstenaars -> imiteren fotografen/foto's -> wanneer kunstenaar werkelijkheid probeert weergeven -> realisme
idealistisch realisme: in 1839 Nicolaas Beets [zie boven samenvatting; Leidse studenten] -> pseudoniem: Hildebrand -> uitgave verhalen dagelijks leven: 'Camera Obscura' -> verhalen met commentaar, wat wel + niet mocht duidelijk weergegeven -> idealistisch realisme: werkelijkheid niet objectief geschreven om zélf objectief te blijven, maar om verbetering moraal publiek teweeg te brengen; idealistische realisme -> paste bij wereldbeeld toendertijd van bourgeoisie + la belle époque -> in boek Camera Obscura; gegoede burgers [normen en hun waarden weergegeven]; publiek kon die herkennen en in eigen leven toepassen

objectief realisme: Gustave Flaubert -> 1859 Madame Bovary -> verhaal wordt alleen objectief geschreven; geen commentaar [niet als idealistisch realisme]; schrijver gaf goede/slechte moralen weer: lezers zelf oordeel vellen over buitensporigheid + affaires die Madame Bovary in het verhaal heeft [tegen haar man]-> gegoede burgerij geschokt: overspel beschreven, maar geen afkeuring! -> waarden + normen -> niet vanzelfspreken meer hierdoor

Flaubert vs Hildebrand: Hildebrand -> zedemeester; wou mensen moralen leren, Flaubert -> geen zedemeester, objectief, laat lezer zelf beslissen
kunstenaar/schrijver doet dingen tegen sociaal geaccepteerde zaken? -> antiburger